Onze Taal. Jaargang 57

Reacties

Snijdende artsen in de taal
Prof. dr. G.J. Kloosterman - gynaecoloog, Amsterdam

In Onze Taal van september concludeert dr. Van Keep op bladzijde 125 dat het prestige van de ‘snijdende’ artsen kennelijk hoger ligt dan dat van de ‘niet-snijdende’ collega's, met als argument dat in Engeland artsen die een specialisatie in een snijdend vak hebben voltooid, elkaar op wetenschappelijke bijeenkomsten niet meer met doctor maar met mister aanspreken. Dit verschijnsel - dat overigens ook in Nederland wordt aangetroffen - is oorspronkelijk allesbehalve een uiting van een meerderwaardigheidsgevoel! Het stamt uit de tijd dat beoefenaren van snijdende vakken (chirurgijns, vroedmeesters, staarstekers en steensnijders) maar hoogst zelden een academische opleiding hadden genoten en dus geen Doctor Medicinae waren. Zij werden dan ook door hun Latijn-sprekende vakgenoten niet als volwaardig beschouwd en hadden geen recht op de aanspreektitel doctor. De geleerde Denkers plachten neer te zien op de Doeners.

Het is zeer wel mogelijk dat in onze tijd deze rangorde is omgedraaid, maar de chirurg die zijn collega aanspreekt met ‘de heer zo en zo’, verraadt daarmee meer zijn gevoel voor traditie dan een neiging tot zelfverheffing.

Niet barsten of worden gebarsten
Harry Cohen - Brussel

De oneigenlijk gebruikte tegenwoordige deelwoorden die drs. Lien de Graaf zijn opgevallen (septembernummer, blz. 124), vormen in het Frans een bekend verschijnsel. Grevisse wijst er in zijn befaamde spraakkunst op (Le Bon Usage, § 770) dat bijvoeglijk gebruikte tegenwoordige deelwoorden (bgtd's) in het algemeen een actieve betekenis hebben, dat wil zeggen dat het bijbehorend zelfstandig naamwoord de verrichter van de handeling noemt. Voorbeeld: in ‘bijtende hond’ geschiedt het bijten door de hond. Er zijn echter ook gevallen waarin de verrichter van de handeling niet wordt genoemd. Grevisse onderscheidt deze nader in bgtd's met passieve betekenis (musique chantante: de muziek zingt niet maar wordt gezongen) en bgtd's waarvan de betekenis actief noch passief is (café chantant: het café zingt niet en wordt ook niet gezongen; evenzo soirée dansante, poste restante e.d.).

[p. 165]

De door mevrouw De Graaf genoemde gevallen behoren kennelijk tot deze laatste categorie. In het Nederlands zijn vele andere voorbeelden te vinden, maar vaak zijn ze zo ingeburgerd dat het elliptische karakter ons niet meer opvalt:

blakende welstand

doorgaand loket (verouderd)

drukkend weer

duizelende hoogte

gillende/barstende hoofdpijn

kostende prijs

lachende ogen

levend gewicht

lijdende vorm, gebiedende wijs, stellende trap, enz.

razende honger

roerend goed

schurend geluid

smeltende muziek

stilzwijgende instemming/voorwaarde verhalend genre

verzoenende/minachtende, enz. woorden

vriezend weer

wakend oog

ijlende koorts

zwijgende groet

De ANS benadert het verschijnsel vanuit een andere hoek. In par. 6.2.4, sub 1 wordt uiteengezet dat zogenoemde indirect of metonymisch gebruikte adjectieven een bijzonderheid noemen die ‘niet rechtstreeks in betrekking staat tot de bepaalde zelfstandigheid, maar meestal iets meedeelt van een levend wezen dat ermee in verband gebracht kan worden’. (Ik kan het ook niet helpen, het staat er heus zo.) Onder de voorbeelden komen alleen de volgende tegenwoordige deelwoorden voor:

vallende ziekte

lachend antwoord (nooit van gehoord)

hangend confectievervoer.

Geen strijd, wel punten
Prof. dr. W.J. Oosterveld - Academisch Ziekenhuis, Universiteit van Amsterdam

Het artikel ‘Puntenstrijd’ van de hand van prof. dr. C.E. Mulders op blz. 134 van het septembernummer verbaasde mij hogelijk. Er is geen onzekerheid over het al dan niet plaatsen van punten achter de afkortingen mr., drs., ir., dr., enz. Het doet niet ter zake wat de nieuwe Van Dale, het Winkler Prinswoordenboek of het Groene Boekje als afkorting aangeven.

De titulatuur is bij de wet geregeld. De Wet op het Wetenschappelijk Onderwijs geeft in de artikelen 146 (4) en 147 (2 en 7) voorschriften hiervoor. Een afdruk van deze artikelen uit de W.W.O. treft u bij deze reactie aan. Tevens wil ik er de aandacht op vestigen dat titels moeten worden gebruikt zonder hoofdletter.

Naschrift redactie

Met deze bijdrage sluit de redactie de discussie over dit onderwerp.

Titel V

De titulatuur bij het wetenschappelijk onderwijs

Art. 146. 1. De titel doctor (...)

4. De titel wordt, afgekort tot dr., vóór de naam geplaatst.

W.W.O. Art 147

7. De in de voorgaande leden bedoelde titels worden, met uitzondering van de titel psycholoog, afgekort onderscheidenlijk tot mr., ir. en drs., vóór de naam geplaatst. De titel psycholoog wordt, voluit geschreven, achter de naam geplaatst.

Hoe fout is een spelfout?
P. Bierman - secretaris Vereniging voor Wetenschappelijke Spelling

Op blz. 128 van't septembernummer staat'n beknopt verslag van'n door dr. E. Assink gedaan onderzoek naar hoe mensen denken over de huidige spellingprincipes. 't Vraagt om relativering en enkele kritische opmerkingen.

Aan mensen, van welk niveau dan ook, vragen wat ze van spelfouten vinden, vind ik zo ongeveer gelijkstaan met 'n oordeel vragen over spijzen en gerechten die men wel gezien en waarvan men wel gehoord heeft, maar nooit geproefd, of over 'n persoon die men voor 't eerst ontmoet. De formulering ‘hoe de mensen denken over de huidige spellingprincipes’ is in mijn ogen dan ook in zoverre onjuist, dat 't niet goed mogelijk is om te ‘denken’ over iets waar men geen verstand van heeft en waarvan men de reikwijdte niet overziet. 'n Oordeel zonder voldoende inzicht en achtergrond-informatie kan geen oordeel of mening zijn, hoogstens 'n gevoel, 'n emotionele opwelling, dan wel 'n van anderen overgenomen, aannemelijk schijnend standpunt, dan wel 'n veilig lijkende slag in de lucht...

Had de heer Assink de in z'n artikel genoemde Vereniging voor Wetenschappelijke Spelling bij z'n onderzoek betrokken, dan zouden de ondervraagden vooraf van informatie voorzien zijn en enige oefeningetjes te maken gekregen hebben teneinde zich wat ervaring met de andere schrijfwijze eigen te maken. Pas dàn zouden zij enigszins in staat zijn geweest om te bepalen of ze paart, hij vint, sentrum, boekekast e.d. ‘niet erg’, ‘gering erg’, ‘nogal erg’ of ‘héél erg’ vonden.

Met stelligheid zouden ze zijn gaan inzien:

a)	dat spelfouten eigenlijk zo vreselijk niet zijn zolang de betekenis onmiskenbaar overkomt ('n paart is 'n paard is 'n paart) en
b)	dat zeer veel Nederlandstaligen ermee gediend zouden zijn, en geen schrijfangst meer hoefden te hebben, wanneer van de Nederlandse spelling, die overwegend fonologisch is, de weinige afwijkingen van dat fonologische beginsel nog wat zouden worden verminderd, zoals de VWS voorstelt.

Wat bekend is, is veilig; verandering is bedreigend. Dat wat afwijkt van 't gekende en gewende is bedreigend, maakt inbreuk. Men vreest aantasting van zekerheden.

Waarom zou ik vint dat kint lief 'n beetje, tamelijk of heel erg fout zijn als

[p. 166]

we, zonder enig misverstand, de betekenis ervan begrijpen? Eerder dan 'n ‘fout’ zouden we moeten constateren dat de regel die ‘voorschrijft’ dat we bij 't schrijven 'n andere letter moeten gebruiken dan we uitspreken (vind, kind), niet deugt. Zelf heeft Assink 't over ‘een onhelder systeem van regels met uitzonderigen’ en ‘het problematische en onsamenhangende van de huidige regeling’. Als we nú mens, vis, heren, lopen zo voortreffelijk gespeld vinden en beter dan mensch, visch, heeren, loopen, wat is er dan zo ‘fout’ aan ik vint dat kint lief of sentrum of boekekast? Juist! Precies! Eigenlijk niets! We zijn er niet aan gewend. Dat is 't enige. We zijn nú gewend aan de woordbeelden mens, vis, heren, lopen, ik vind, dat kind, centrum, boekenkast.

Dat we eraan gewend zijn, dat is de enige - onbeduidende - reden van de afkeuring en tegenkanting. En van de onwil om, ten behoeve van onze eigen kinderen en kinds-kinderen, even aan wat veranderingen te wennen.

't Zegt veel dat 't overgrote deel van de leden van de VWS mensen zijn uit de leer-praktijk: 't onderwijs. Als geen ander kennen zij de - onnodige - moeilijkheden van de spelling-van-nu en de harde noodzaak die te verbeteren.

Bij 't proces van argumenteren is één ding heel zeker: mensen zijn op voorhand niet geneigd zich te laten overtuigen; ze zoeken ogenblikkelijk wegen om eronderuit te komen. Ik wil voorkomen dat diegenen die bij 't opdoemen van mogelijke wijzigingen in de spelwijze waaraan ze gewend zijn, ogenblikkelijk afkeer en onwil voelen opkomen, en indommelen met de gedachte: ‘Zie je wel, de huidige spelling is voortreffelijk. De wetenschap zegt 't en nu heeft 'n wetenschappelijk onderzoek 't ook nog uitgewezen. De spelling moet vooral zo blijven als ze nú is, en wie 't niet leren kan, sorry, die leert 't dan maar niet’. Daarom heb ik deze reactie geschreven.