Onze Taal. Jaargang 57

Meest overtreffend
Verschuiving in trappen van vergelijking
Drs. M. Lemmens - docent Engels aan de Rijkshogeschool, Opleiding tot Vertaler, Maastricht

Zoals Kuitenbrouwer het in Turbotaal (blz. 17-19) al duidelijk kenschetst en illustreert, wordt het Nederlands steeds rijker aan allerlei vormen van ‘overstatement’. Hij concentreert zich in zijn boek vooral op een aantal lexicale vormen zoals ‘precies’ en ‘absoluut’. Er is echter ook een grammaticale vorm van ‘overstatement’ die zich steeds meer op de voorgrond dringt: de omschreven overtreffende trap. Volgens de Algemene Nederlandse Spraakkunst, de ANS, (blz. 332-333) wordt de regelmatige overtreffende trap in het Nederlands gevormd door middel van toevoeging van de uitgang -st aan de stellende trap, bijvoorbeeld aardig - aardigst; wonderbaarlijk - wonderbaarlijkst. Voorbeelden van onregelmatige vormen zijn goed - best en kwaad - ergst (niet in de betekenis ‘boos’).

In de ANS (1984:334-335) worden verder vijf categorieën aangegeven waarin de vergrotende en overtreffende trap van bijvoeglijke naamwoorden niet met -er en -st, maar met behulp van meer en meest worden gevormd. De meest (!) in het oog springende categorie is categorie 5 (blz. 335):

‘Men kan de omschrijving met meest ook nog gebruiken terwille van de nadruk, bijvoorbeeld:

-	de méést complete krant van Nederland
-	Het is wel de meest arrogante kwal die ik ken.
	(...)

Het gebruik van omschreven trappen van vergelijking in andere dan de hier vermelde gevallen is niet voor iedereen acceptabel, bijvoorbeeld:

-	Zelfs de meest ingewikkelde problemen kan hij oplossen.’

Kracht bijzetten

Het is inderdaad zo dat de omschreven overtreffende trap een uitstekend middel is om de betekenis van het bijvoeglijk naamwoord een zeer sterke nadruk te geven, zonder de klemtoon van dat naamwoord te hoeven veranderen. Zo kan men bijvoorbeeld in twee varianten zeggen:

-	de simpelste vorm van dienstverlening
-	de méést simpele vorm van dienstverlening (Wim Kok, 4-2-88).

In het tweede geval zet men de betekenis van ‘simpel’ veel meer kracht bij door zowel ‘meest’ als het bijvoeglijk naamwoord meer nadruk te geven. In het eerste voorbeeld kan alleen de eerste lettergreep wat sterker benadrukt worden, maar de uitgang -ste blijft onbeklemtoond. Het verschil tussen simpele, simpeler(e) en simpelste is in gesproken taal te onopvallend, waardoor vaak voor de omschrijving wordt gekozen.

Het blijkt nu echter dat ook in geval-

[p. 148]

len waar het bijvoeglijk naamwoord niet sterker benadrukt hoeft te worden, steeds vaker gekozen wordt voor de omschreven overtreffende trap, in het bijzonder in gesproken taal. De volgende voorbeelden, die, zoals de ANS vermeldt, ‘niet voor iedereen acceptabel’ zijn, komen uit verschillende gesprekken. Van deze bijvoeglijke naamwoorden geeft de grote Van Dale aan dat -er en -st de verbuigingen voor de vergrotende en overtreffende trap zijn:

-	...de meest moeilijke omstandigheden. (Ton Harmsen, 4-1-88)
-	...de meest kostbare diamanten ter wereld... (Panoramiek, 5-1-88)
-	...wat vind jij in Kitty het meest aantrekkelijk? (Ron Brandsteder, 5-1-88)
-	Ik vind het het meest verstandige dat een vrouw eerst haar eigen arts raadpleegt. (100 jaar dokteren, 7-1-88)
-	...de meest voordelige oplossing... (Neelie Smit-Kroes, 8-2-88)
-	...veel mensen vinden het daar het meest gezellig. (NOS-Journaal, 12-2-88)
-	...een van's werelds meest beroemde walvissen is Moby Dick. (Catherine Keyl, 12-2-88)

Wat opvalt, is dat meest vaker gebruikt wordt bij wat langere woorden die eindigen op -ig en -lijk:

-	...het begin van een van de meest gewelddadige dagen. (Panoramiek, 12-1-88)
-	...de meest opmerkelijke danser...(Brandpunt, 8-1-88)
-	...het meest gevaarlijk voor haar... (Studio Sport, 31-1-88)
-	...de meest verrukkelijke verlofbriefjes. (Frank Govers, 14-2-88).

Meest af te keuren

Dat de proliferatie van de omschreven overtreffende trap niet beperkt blijft tot de gesproken taal, maar ook doordringt tot de geschreven taal, mag blijken uit de volgende voorbeelden:

-	Een van de meest zichtbare activiteiten is de uitgave van het blad 19NU. (Tijdschrift voor Marketing, dec. 1982)
-	...de drie meest beruchte bendes uit Londen. (De Volkskrant, 4-1-88)
-	Jaap van Worcum, werkzaam in Hotel Best, bleek dit jaar de meest smakelijke mix in de vingers te hebben. (De Volkskrant, 7-1-88)
-	Het meest simpele niveau begint met het herkennen van letters. (De Volkskrant, 9-1-88)
-	Het meest verstandig is om evaluatiemomenten in de planning op te nemen. (ISW-cursus Public Relations I)
-	De meest beroemde Spaanse omeletten worden met aardappel bereid. (Groenten & Fruit Magazine, feb. 1988).

De omschreven vorm heeft hier geen enkele toegevoegde emfatische waarde en is overbodig. In alle gevallen had men de uitgang -ste kunnen gebruiken zonder verlies van nadruk. Tot nu toe zijn hoofdzakelijk langere bijvoeglijke naamwoorden genoemd. Het komt echter ook steeds vaker voor dat korte, eenlettergrepige woorden door meest worden voorafgegaan. Deze zijn naar mijn mening volledig onacceptabel. Voorbeelden van deze turbovorm in geschreven ‘overstatements’ zijn:

-	We moeten dus blijven zoeken naar de meest kwade pieren in de tabak... (Intermediair, 28-1-88)
-	...verspeelde de Oostduitse wereldkampioene haar meest trouwe wereldtitel. (De Volkskrant, 8-2-88).

Gesproken voorbeelden:

-	...de meest zwakke mensen zijn die mensen die denken dat ze alles kunnen. (Ton Harmsen, 4-1-88)
-	Het meest knappe vond ik nog dat jullie... (Hans van Willigenburg, 7-1-88)
-	... de meest zware vorm van coma... (Brandpunt, 12-2-88)
-	... het meest fraaie plaatje van hoe een topsport in elkaar kan zitten. (Mart Smeets, 18-2-88)

en als klap op de vuurpijl:

-	... met welk dier zou je het meest goed te associëren zijn? (Ron Brandsteder, 12-1-88).

Overtreffendste trap

Opvallend is dat de omschreven vorm bij de overtreffende trap sterker groeit dan bij de vergrotende trap. Enkele voorbeelden van de laatste vorm zijn:

-	... een meer krachtig image... (Nieuwslijn, 27-1-88)
-	... nog meer modern. (Mart Smeets, 17-1-88).

Het feit dat het fenomeen van de omschrijving vaker bij de overtreffende trap voorkomt dan bij de vergrotende, heeft wellicht ook weer te maken met het ‘overstatement’: men gebruikt liever de krachtiger (meest krachtige) vorm. Een mogelijke tendens is dat zowel de uitgangen -er en -st als de omschrijvingen met meer en meest tegelijkertijd gebruikt gaan worden. Voorbeelden van deze constructie met de overtreffende trap zijn de schrijver nog niet ter ore gekomen, met de vergrotende trap echter wel:

-	...de meer progressievere mensen... (een kennis, 13-2-88)
-	Als de mensen maar wat meer assertiever zouden zijn. (Ton Fagel in Wedden dat..., 15-2-88).

De vraag is nu waar dit allemaal toe zal leiden. Misschien wordt op den duur de omschreven overtreffende trap de norm in plaats van de toevoeging -st. Misschien is het slechts een tijdelijke aberratie die in bepaalde kringen wordt gebezigd om de boodschap maar vooral duidelijk genoeg over te brengen. Het is evenwel te hopen dat we geen vormen gaan krijgen als de meest beste presentator.