Onze Taal. Jaargang 57

Aantastbaar Frans, onschendbaar Engels
F. Jansen en E. van der Geest

Een van de manieren waarop leenwoorden burgerrecht in het Nederlands krijgen, is de aanpassing van de spelling aan onze conventies. Zo spelde men vroeger cingel. De verandering tot singel kunnen we zien als een teken dat de vernederlandsing van dat woord voltooid was. De spellingverandering van leenwoorden heeft daardoor een andere status dan bijvoorbeeld de verandering van de werkwoordspelling. Een woord als heefdt is doodgewoon fout. Konsert en cigarette (Jules Deelder) daarentegen geven de lezers extra informatie: over de soort muziek die zij kunnen verwachten of over de houding van de schrijver ten opzichte van het verleden. Het lijkt wel alsof het publiek dat ook beseft. Uit het artikel van Assink op blz. 128 van dit nummer blijkt immers dat men tamelijk mild staat tegenover een vernederlandsing van de spelling van leenwoorden.

Maar geldt dat voor alle soorten leenwoorden? Wij hebben bekeken of de taal waaruit de leenwoorden afkomstig zijn, invloed heeft op de waardering van vernederlandste spellingen. Er zijn nogal wat redenen om te denken dat een dergelijk verband bestaat. We noemen er twee. K. Roskam heeft er in Onze Taal 1985, blz. 37 al eens op gewezen dat we buitenlandse persoonsnamen niet vernederlandsen: Tetsjer en Mieteran komen niet voor. Maar dat geldt niet voor talen en culturen die ver van ons afstaan: Kaoenda en Moboetoe hebben de vaderlandse oe gekregen. Het tweede voorbeeld ontlenen we aan ‘Het vergeelde boekje’ van J. Renkema (Onze Taal 1984, blz. 114-116). De Nederlandssprekende Belgen voelden de bedreiging van het Frans zozeer, dat ze de c in Franse leenwoorden bij voorkeur in een k veranderden. Dat stuitte op bezwaren van de Nederlanders, die de k met het in an-dere zin opdringerige Duits in verband brachten. Hoe gehater een taal, des te groter het bezwaar om er (spelling)elementen uit over te nemen. Misschien kunnen we het verschijnsel nog meer generaliserend beschrijven: er bestaat een recht evenredig verband tussen de waardering voor een vreemde taal en de weerzin tegen veranderingen in de spelling van de leenwoorden uit die taal.

Liever nivo dan sjow?

In onze tijd speelt het Engels de eerste viool. De taal deelt mee in de waardering die velen, vooral jongeren, hebben voor de Anglo-Amerikaanse cultuur. Als gevolg daarvan stroomt een stortvloed van Engelse woorden onze taal binnen, een stortvloed die veel leden van het Genootschap tegen de borst stuit. In deze jaargang werd al zes keer aandacht gevraagd voor over-bodige

[p. 130]

(live), niet bestaande (okkeesjun), misleidende (industry) en lastige (upgedated) anglicismen. Daar staat geen enkel signalement van Franse leenwoorden tegenover.

Als de genoemde generalisatie steekhoudt, verwachten we dat men spellingverandering van Engelse leenwoorden veel sterker zal afkeuren dan de verandering van leenwoorden uit andere talen, bijvoorbeeld het Frans. Die verwachting hebben we onze studenten in het kader van een inleiding in de taalbeheersing laten toetsen door middel van een klein experiment dat ongeveer op dezelfde manier was opgezet als dat van Assink. Zeven studenten legden ieder dertig proefpersonen (merendeels jongeren) vijf vernederlandste Engelse leenwoorden en vijf vernederlandste Franse woorden voor. Bijvoorbeeld:

Engels: flet, teep, kieper, kwis, sjow

Frans: dinee, nivo, sjarmant, sjef, doebleur.

We zorgden ervoor dat de onderzochte leenwoorden verder zo vergelijkbaar mogelijk waren, opdat het aantal alternatieve verklaringen voor eventuele verschillen in waardering zo klein mogelijk zou zijn. De proefpersonen moesten aan de hand van een schaal van zes punten aangeven hoe erg ze de afwijking vonden: van 1 (helemaal niet fout) tot 6 (onvergeeflijk fout).

Ironie van het lot

Het resultaat kan eenvoudig samengevat worden: de jongeren vinden allemaal de vernederlandste Engelse woorden inderdaad aanzienlijk erger dan de vernederlandste Franse woorden. Dat blijkt uit de aanzienlijk zwaardere afkeuring in cijfers door alle groepen. Het verschil in waardering was voor de meeste groepen statistisch significant. Het ontzag voor het Engels blijkt ook uit ongevraagde opmerkingen als ‘Kompjoeter, dat kan niet. Dat lijkt zo net een Chinees gerecht!’ Bij de Franse woorden werd nooit zoiets opgemerkt.

Mocht de regering ooit tot een spellingverandering besluiten, dan kunnen deze resultaten en die van Assink misschien nog van pas komen. Het is handig om te weten dat de vernederlandsing van Engelse woorden hoogstwaarschijnlijk op aanzienlijk groter verzet zal stuiten dan die van woorden uit andere talen. Het is in dit verband nogal ironisch dat de commissie Pée-Wesselings, die bijna twintig jaar geleden - vruchteloos - rapport uitbracht inzake de bastaardwoorden, de regering adviseerde om de Engelse woorden terughoudend te behandelen, juist om de toevloed van die woorden te stuiten.