Onze Taal. Jaargang 57

Reacties

Verboden woorden
Mr. J.H. Ottervanger - Den Haag

Aansluitend bij het artikel ‘De leek en het verboden woord’ van H. Cohen (op blz. 76 van het mei-nummer), maar ook bij enige andere artikelen, wil ik u een mooi voorbeeld noemen van een woord met een beledigende strekking dat tot een letterlijk verboden woord werd.

In ‘Kramers Woordentolk, verklarend woordenboek bevattende de vertaling en verklaring van de meest voorkomende vreemde woorden, uitdrukkingen en afkortingen’ vindt men in de 22e druk van 1939 het woord Kultur met de volgende omschrijving: ‘de Duitse beschaving, door anti-Duitsers ook ironisch gebezigd voor alles wat kolossaal, ploertig, aanmatigend of onmenselijk barbaars is’.

Ik hoef hier eigenlijk niet aan toe te voegen dat uit de volgende, tijdens de Tweede Wereldoorlog verschenen druk het woord Kultur met de bovenvermelde omschrijving was verdwenen.

Nogmaals woordafbreking
Karel F. Treebus - Stafmedewerker Typografische vormgeving Staatsdrukkerij/Uitgeverij, Den Haag

In Onze Taal van mei 1988 wordt in ‘Vraag en antwoord’ naar aanleiding van een vraag aan de redactie een advies uit het door mij geschreven boek Tekstwijzer aangehaald, namelijk de raad om woorden niet af te breken tussen de lettercombinaties ng en nk.

Volgens het Groene boekje mag er gewoon tussen de n en g of k worden gesplitst. Het advies om de ng en nk niet te scheiden, is geen uitvinding van mijzelf. In de tijd dat er nog geen zet-computers en tekstverwerkers bestonden, werd deze zinvolle regel aan iedere letterzetter tijdens de vakopleiding onderwezen. Zoals in het meinummer van Onze Taal al werd opgemerkt, is het doel van genoemde regel uitspraakmisverstanden te vermijden. Wanneer de g en de k van de combinaties ng en nk worden afgesplitst, kun je namelijk aan de op n eindigende overblijvende lettergreep niet meer zien of die n als de n in ban of als in bank moet worden uitgesproken. Ik zou dus willen pleiten voor het handhaven van dit oude verbod voor typografen.

Mij is gebleken dat het advies in Tekstwijzer niet altijd juist is begrepen. Sommigen denken dat er, in plaats van na de n, na de g of k moet worden afgebroken, dus zing-en of woning-en, in plaats van zin-gen of wonin-gen. In de laatste herdruk van mijn boek heb ik een en ander dan ook door middel van een toegevoegde voetnoot wat nader verduidelijkt. Genoemd misverstand is echter wijder verbreid dan we denken. Zelfs op een van onze bankbiljetten komt dit euvel voor, te weten op de ‘vuurtoren’ van 250 gulden. In microscopisch kleine lettertjes is op dat betaalmiddel een aantal kustplaatsen zodanig weergegeven dat iedere lettergreep een andere kleur heeft. De lettergreepverdeling van Scheveningen is daarbij naar mijn mening niet correct gebeurd, namelijk als scheveningen, in plaats van scheveningen.

Een andere afbreekregel die je vroeger als typograaf leerde en die met de uitspraak te maken had, was dat je moest vermijden dat het achtervoegsel -lijk door afbreking op een volgende regel kwam te staan. Men was kennelijk bang dat die lettergreep dan echt met een ij zou worden uitgesproken, in plaats van met de toonloze sjwa. Ik geloof niet dat die regel nog sterk leeft. Tot besluit (dit is tenslotte een reactie op het themanummer over schelden, vloeken en taboes) noem ik nog even het taboe in het Frans op woordafbre-

[p. 105]

king na het voorvoegsel con-. Dit drieletterwoord voor ‘vrouwelijk geslachtsdeel’ en scheldterm voor ‘klootzak’ mocht (of màg, ik weet niet of de regel nog streng wordt nageleefd) niet los aan het einde van de regel blijven staan, zodat afbrekingen als con - vention, con - fortable in het Frans eigenlijk niet mogen. Wellicht zijn er lezers of lezeressen die nog meer van dergelijke buitenlandse taboes in verband met de woordafbreking kennen. Ik houd me gaarne aanbevolen voor die informatie.

Jood of jood?
Dr. Wilfried de Pauw - hoogleraar Nederlands b.d., Canberra, Australië

Op blz. 76 van het mei-nummer schrijft Harry Cohen in zijn artikel ‘De leek en het verboden woord’ het woord jood consequent met kleine letter j.

Het Groene Boekje zegt op blz. LXVIII over het gebruik van hoofdletters dat ‘eigennamen in ruime zin’ met een hoofdletter worden geschreven. In de Woordenlijst vinden we echter ‘jood (persoonsnaam), joden, jodin, jodinnen, jodinnetje, joods’, maar Jiddisch, Arabier, Jordaans en Jordaner (uit de Jordaan, niet de Jordaniër). Ik ga ervan uit dat Jood een persoonsnaam is zoals ‘Arabier’ of ‘Nederlander’. Als we het dan over de Joodse taal hebben, de taal der Joden, zoals het Fries, de taal der Friezen, dan horen er toch overal hoofdletters? Of wordt er een onderscheid gemaakt tussen een volk als ‘ras’ en als ‘nationaliteit’?

In de Van Dale NN krijgt iedereen gelijk, of is het een toevallige spelfout? Blz. 574: ‘jood 0.1 iemand die behoort tot het joodse volk’. Twee regels verder: ‘1.1 niet-joodverklaring: door een aantal Arabische instanties geëiste verklaring van buitenlandse handelspartners dat een door hen uitgezonden werknemer niet tot het Joodse volk behoort’. Wèl een hoofdletter voor Arabisch, en ook voor ‘niet tot het Joodse volk behoren’, maar geen hoofdletter voor de jood die wel tot ‘het volk’ behoort? Rara! Toch nog eens even verder zoeken. In de Schrijfwijzer schrijft J. Renkema (op blz. 139) duidelijk: ‘Volken, nationaliteiten, talen en dialecten. Hoofdletter: Duitsers, Nederlander, Indogermaans, Frans, Gronings, de Duitse taal, Nederlandse kaas.’

Mijn uitgangspunt is dat een Jood iemand is ‘behorend tot het volk van Abraham en Mozes’. Volgens Van Dale NN is het ‘iemand die behoort tot het joodse volk’. In elk geval tot ‘het volk’. Dus moet Jood, Jodin en Joods overal met een hoofdletter geschreven worden, op één uitzondering na: de joodse godsdienst, het joodse geloof, zoals ook de katholieke godsdienst en het christelijke geloof.

Dit ‘antisemitisme’ der Nederlandse spelling (of is het pure onkunde?) hindert me al jaren, maar in Onze Taal wou ik wel de handschoen opnemen.

Babel en bijbel
Drs. J.W. Schneider - remonstrants predikant, Hilversum

Graag wil ook ik mijn bijval betuigen aan het Actiecomité Buitenlandse Namen. Het ANP is als particuliere organisatie niet bevoegd een eigen schrijfwijze van buitenlandse namen vast te stellen. Als allerlei instanties en organisaties waarvan het produkt door duizenden afnemers wordt gebruikt, op het moeilijke terrein van de spelling van buitenlandse namen doen wat goed is in eigen ogen, kan de verwarring alleen maar toenemen. Maakt dan ook de leraar of de leerling bij een examen uit of het Sowjet-Unie, Sowjetu-nie, Sovjet-Unie of Sovjetunie is? Hetzelfde geldt voor de spelling van bijbelse namen, die al veel langer geleden is vastgesteld door het Nederlands Bijbelgenootschap en de Katholieke Bijbelstichting. Dat men bij gemeenschappelijke bijbelvertalingen tot overeenstemming moest komen ten aanzien van verschillende tradities op dit gebied, is begrijpelijk (voorbeeld: Noë en Noach). Maar waarom moest de gangbare spelling van de th gewijzigd worden? Zo moeten we nu Matteüs en Timoteüs spellen, terwijl we anders de h in namen wèl spellen en geen trema zetten op eus: Bartholomeus, Matthijs, Theodoor, Dorothea. En over de c/k: waarom wel Marcus en Lucas, maar daarnaast Korintiërs en Kolossenzen?

Hopelijk wil het Actiecomité, respectievelijk de Taalunie ook deze Babylonische spraakverwarring betrekken in de vaststelling van de normen.

Trukendoos
C. Kostelijk - Noord-Scharwoude

In 1987 zijn door Onze Taal twee voortreffelijke lijstjes met moeilijk te spellen woorden gepubliceerd. Het mijns inziens moeilijkste woord ontbreekt: trukendoos, dat men bijna nooit correct - met een k - gespeld ziet. Men dient als volgt te redeneren: de c vóór een e of i (cent, citroen) wordt in Nederlandse woorden nooit als een k uitgesproken.

Men haalt weleens de driedelige Van Dale aan, die trucendoos spelt, maar dat is een van de vele fouten in dit woordenboek. Van Dale Hedendaags Nederlands en de voortreffelijk gecorrigeerde Grote Koenen vermelden trukendoos met een k.

Ten overvloede: het Woordenboek der Nederlandsche Taal, deel XVII, II, kolom 3535 met een citaat uit 1907 uit het werk van J. Querido: ‘We kennen het werk van Heijermans als schrijver: daardoor zijn overbluffende truken en handigheden.’ Ten slotte bied ik u uit hetzelfde deel, kolom 3537, een Utrechts poëem aan. Dit grappige officieuze woord wordt wel door de redacteuren van dit standaardwerk gebruikt voor een woord dat niet schriftelijk overgeleverd is. De verantwoordelijke redacteur bepaalt dus de schrijfwijze. Het is het woord trukenlijder (-lijer) met als omschrijving ‘een althans reeds circa 1930 te Utrecht onder schooljongens gebruikelijke term voor een jongen die een gemeenen streek uithaalt’.