Onze Taal. Jaargang 57

[p. 88]

Ergerniswekkende woorden
Wantaal 1987
Anneke Zaalberg en Ingeborg van der Geest

Aan welke woorden hebben de lezers van Onze Taal zich in 1987 geërgerd? Achtendertig reacties kwamen er binnen op deze wanwoordenoproep. Achtendertig maal een opsomming van ergerlijke woorden en uitdrukkingen.

De irritatie was groot, bijvoorbeeld door het gebruik van platte taal: shit, je kunt de pot op; ze doene maar; ze klooie maar wat an; je kan het wel schudden; klere-foto; de strot in/uit/door; de neusgaten uit; lullig en zelfs kuttig. ‘Dit is mij te beeldend en daardoor ordinair.’

Hun wouen nooit geen...

Ook veel kritiek was er op incorrect taalgebruik. ‘Hoe komt het toch dat in het gehele land, door alle dialecten heen, de derde naamval hun voor de eerste naamval wordt gebruikt? Zelfs door zogenaamde intellectuelen. Ik zou het niet over mijn lippen kunnen krijgen.’ Verder werden genoemd: het heb, ik heb ze niet gezien (in plaats van ik heb haar niet gezien), we wouen, nooit geen, data's, groter als, bij z'n eigen.

Opvallend is dat velen zich in 1987 gestoord hebben aan de onjuiste uitspraak van woorden. ‘Wij hadden op de lagere school niet het lef moeten hebben bij het lezen de klemtoon verkeerd te leggen. De meester hakte er ogenblikkelijk op in. Tegenwoordig is dat schering en inslag. Ministers, staatssecretarissen, nieuwslezers, allen maken er een potje van. Overleggen als het overleggen moet zijn, is wel een van de bekendste voorbeelden. In voorzetselgroepen wordt tegenwoordig vrijwel altijd de klemtoon op het voorzetsel gelegd, terwijl die meestal op het zelfstandig naamwoord behoort te liggen. Onder de aanwezigen bevond zich ook de koningin. Arm mens. Al die aanwezigen boven op haar. Als de klemtoon, zoals het hoort, op het zelfstandig naamwoord wordt gelegd, dan klinkt het aannemelijker. Onder de aanwezigen bevond zich ook de koningin.’

Over barbarismen raakt men niet uitgesproken: glanzend vioolspel, überhaupt, heikel, hectisch, groter als, gunstige prijzen, afbouwen, middels, eenduidig, wetenschapper, modisch. Allemaal woorden die uit het Duits komen en die nu in onze taal veel ergernis wekken.

Niet alleen de ergernis over het Duits is groot. ‘Over anglicismen kan je hele bladen vullen. Waarom soft ijs niet zacht ijs wordt genoemd, snap ik niet. Gedateerd, sponsor, start, shop, week-end, handicap, talkshow. En neem liveuitzending. Waarom niet: een rechtstreekse uitzending? Wat helemaal erg is: Het wordt in ieder geval rechtstreeks en live uitgezonden (Ivo Niehe, Tros).’

Nieuwe brouwsels

Een echt nieuw wanwoord lijkt ons inbreiden. Een gemeente die niet meer kan uitbreiden, gaat nu inbreiden. Daarmee wordt bedoeld het met bouwwerken (kantoren, woningen, scholen, enz.) opvullen van opengebleven of opengevallen terreinen binnen de bebouwde kom. Gebouwelijk is ook zo'n woord. 'De integratie van het kleuter- en het lager onderwijs maakte de gebouwelijke integratie noodzakelijk. Weerzinwekkend!’ Cumi, een woord dat sinds enige jaren gebruikt wordt voor kinderen van culturele minderheden, wordt als hoogst ergerlijk ervaren door een lezer van Onze Taal. Hij vindt dat de gebruiker van dat woord een kloof schept tussen ‘de’ Nederlander en ‘de’ buitenlander. De ergernis wordt mede veroorzaakt door de gebruikers van het woord. En dit sluit aan bij wat een andere lezer ons schrijft: ‘Het is natuurlijk onzin je over woorden kwaad te maken. Woorden-op-zichzelf zijn toch niets vergeleken bij datgene waar ze dragers van zijn: hun boodschap.’

In de top-tien van het afgelopen jaar staan maar liefst drie woorden die het produkt zijn van ‘de manie om volstrekt nutteloos voorzetsels voor werkwoorden te plaatsen’: afbouwen, opstarten, inschatten. ‘Het woord inschatten stoot af vanwege het volledig overbodige in. Vooral in lange zinnen als het woord in als losgeschoten appendix aan het eind van de zin verschijnt: Ik schat de financiële toekomst van ons instituut op de lange termijn hoopvol in.’ Zie over afconcluderen, af-schatten, afchecken, doorpraten, uitvergroten, uitverdedigen en andere, ook het artikel dat dr. J. de Vries schreef in het septembernummer 1987 naar aanleiding van de ergeniswekkende samengestelde werkwoorden die Onze Taal over 1986 van de lezers ontving.

Sommige ergernissen gaan ons wat ver. Een lezer uit Amsterdam valt over het woord verpleegkundige: ‘te lang en ondeugdelijk omdat het woord slechts aangeeft dat iemand kundig is om het beroep uit te oefenen, niet dat hij/zij dat ook doet.’ De inzender stelt voor voortaan te spreken van ‘verplegende’.

Wanwoorden top-tien van 1986

1.	(wielren-, reclame-, e.d.)ge-beuren
2.	(inkomens-, e.d.)plaatje
3.	yuppie
4.	ophoesten
5.	tijdpad
6.	opstarten
7.	afslanken
8.	inschatten
9.	mantelzorg
10.	stuk (medemenselijkheid, etc.)

Wanwoorden top-tien van 1987

1.	het gebeuren
2.	inschatten
3.	opstarten
4.	dus
5.	afbouwen
6.	met name
7.	zeker weten
8.	ter plekke
9.	inbreiden 10. hectisch

[p. 89]

Zo ook met uitkeringsgerechtigde: te lang en niet duidelijk. Als je recht hebt op een uitkering betekent dat nog niet dat je die ook krijgt. Een veel beter woord zou ‘uitkeringstrekker’ zijn. Minder irritant? Wij vermoeden dat deze ‘nieuwe’ woorden volgend jaar weer door anderen tot wanwoord zullen worden uitgeroepen.

Gedrang in de top

Wanwoord nummer één van het afgelopen jaar was wederom het gebeuren. Een leeg woord, net als uhhh..., zeker weten, ergens, eigenlijk, echt, gewoon, of zo, enzo, als zodanig, dus, wat héét, best wel, pgeefment, überhaupt, toch? Deze woorden worden te pas en meestal te onpas gebruikt.

Ik bedoel is ook een fraai voorbeeld. ‘Een spreker produceert een dikke woordenbrij, laat deze volgen door ik bedoel, herhaalt dan zijn eerste mededeling met mogelijk een kleine variatie, maar verheldert daarmee de inhoud niet. Dus: ik bedoel wordt gehanteerd door wie al begint te spreken voordat er is nagedacht. Is men zo dom? Hoort men zichzelf zo graag? De indruk die deze goedbedoelende sprekers maken, getuigt van domheid.’

Veel kritiek dus op het taalgebruik van vele Nederlanders. Uit de brieven van de lezers blijkt duidelijk dat vooral de televisie en de dagbladen als taalbedervers worden gezien. De invloed van de media op het taalgebruik is groot. Of dit in 1988 zal veranderen is de vraag. Maar laten wij ons in ieder geval blijven ergeren, dan is er minder gevaar dat wij wantaal zullen spreken.