Onze Taal. Jaargang 57

[p. 52]

ANP-spelling kan toets der kritiek doorstaan...
Jan van Groesen - chef redactie Buitenland ANP, mede-samensteller ANP-schrijfwijze

Den Haag - De schrijfwijze van buitenlandse namen die het Algemeen Nederlands Persbureau ANP op 1 september 1987 invoerde, heeft vele tongen in beweging gebracht. In vrijwel alle media zijn ook kritische artikelen verschenen, deels van positieve, deels ook van negatieve strekking. Het ANP zelf heeft op deze kritiek steeds terughoudend gereageerd. Een boekwerk waaraan jarenlange, intensieve studie ten grondslag heeft gelegen, waarin de adviezen van vele taalkundigen zijn verwerkt en dat in zorgvuldig overleg met de afnemers van het ANP tot stand gebracht is, kan een serieuze toets doorstaan. Een andere situatie ontstaat als kritiek vloeit uit een te scherpe pen. Het Actiecomité Buitenlandse Namen, dat door enkele medewerkers van Onze Taal is opgericht, verwijt het ANP het volgen van een ‘reactionaire gedragslijn’ en een ‘ergerlijke onderschatting en minachting van onze taal’. Wij wijzen dit verwijt als volstrekt misplaatst van de hand. Als centraal medium in de nieuwsvoorziening in Nederland was en is het ANP zich ten volle bewust van zijn speciale verantwoordelijkheid voor het beschermen van de Nederlandse taal. Ons streven naar uniformiteit in de schrijfwijze van buitenlandse namen in de Nederlandse media staat niet haaks op deze verantwoordelijkheid, doch ligt in het verlengde daarvan.

Geen nieuwe spelling

Veel van de negatieve kritiek die tot nu toe over het ANP-boekwerk is uitgestort, is naar onze indruk goeddeels gebaseerd op onbegrip van de materie. Een weerspiegeling daarvan vindt men in de stelling dat het ANP, door voorkeur te geven aan de lokale naam, het wezen van het Nederlands in het geding brengt. Als Indonesië door verandering van spelling van Atjeh Aceh maakt, is bij overname van die schrijfwijze niet een nieuwe Nederlandse spelling aan de orde, maar een nieuwe Indonesische spelling. Het Actiecomité bevestigt in zijn manifest impliciet deze dualistische situatie. Het spreekt van een algemene tendens naar spellingvereenvoudiging van vreemde woorden en noemt als voorbeelden piramide, boetiek, sigaar, buro, kwis en sjiek. Daartegenover stelt het de ANP-spelling Baghdad, Budapest, Cameroun, Qatar, Tokyo en Uganda. Dat de vergelijking mank gaat, is duidelijk te zien.

Nederlands taaleigen

Nederlandse taalkundigen pleiten in de levendige discussie voor een groter gebruik van een in het Nederlandse taaleigen passende, geaccepteerde schrijfwijze. Uit de studie die het ANP heeft verricht, is gebleken dat voor veel buitenlandse namen een Nederlands taaleigen niet bestaat. Gezaghebbende Nederlandse naslagwerken als de Van Dale, de Bosatlas, de Grote Winkler Prins Encyclopedie zijn verre van compleet in hun woordenschat van buitenlandse namen, of inconsequent in de toepassing van spellingsystemen, of spreken elkaar tegen. De naam Havana, de hoofdstad van Cuba, wordt opgevoerd als Havana (Van Dale), als Havana of Havanna (Winkler Prins) of als La Habaha (Bos). Het ANP kan evenmin een Nederlands taaleigen ontdekken in de schrijfwijze van de Saudische hoofdstad Ar-Riyad, die in Nederlandse naslagwerken en in de media onderscheidenlijk wordt aangeduid als Riyadh, Ar-Riaad, Riyad, Er-Riaad, Al-Riaad, enz. Kortom, voor een groot aantal namen bestaat geen Nederlandse spellingtraditie. Dit aantal is de laatste decennia ook nog sterk toegenomen.

Een ander deel van de bezwaren tegen de ANP-schrijfwijze richt zich op enkele inconsequenties van het gehanteerde systeem, Iraq versus Iraaks bijvoorbeeld. Aan de orde is hier de verbuiging van namen, een kwestie die wel volop met de Nederlandse taal van doen heeft. In de lijsten van landennamen die tot nu toe in het Nederlandse taalgebied bestaan, komen op dit punt inderdaad vele inconsequenties voor. Brazilië versus Braziliaan en Australië versus Australiër, Cuba versus Cubaan en Angola versus Angolees (gebaseerd op de Britse uitgang-ese), Zimbabwe versus Zimbabwaan en Zaïre versus Zaïrees, Malta versus Maltees en Guatemala versus Guate-malteek (naar het Franse guatemaltè-que) zijn enkele van de vele voorbeelden van deze inconsequentie. Naar onze mening ligt hier duidelijk een terrein braak waar door bekommernis overmande Nederlandse taalkundigen nuttig werk kunnen verrichten.

Het Actiecomité spreekt onomwonden zijn voorkeur uit voor vernederlandsing van buitenlandse aardrijkskundige namen omdat het belang van de Nederlandse taalgemeenschap ‘zwaarder weegt dan de wens van een handvol ambtenaren in een ver land’. Het comité noemt enkele voorbeelden, zoals Honoloeloe, de fonetische vernederlandsing van het in het Latijnse schrift geschreven Honolulu. Een consequente toepassing van dit uitgangspunt zou verregaande gevolgen hebben die men gemakkelijk over het hoofd ziet. Voor enkele voorbeelden blijven we op het westelijk halfrond: Rocky Mountains, Kansas City, Rio Grande. Vernederlandsing van deze in de Nederlandse taalgemeenschap ingeburgerde namen zou onzes inziens een enigszins potsierlijke indruk (Rotsachtige bergen) maken. En waarom dan ook niet de fonetische transcriptie toegepast op de uit hetzelfde taalgebied stammende naam Washington = Wosjington?

CBAN-lijst

Van inconsequentie getuigt naar onze mening wel het verwijt aan het ANP dat in een aantal landennamen het koppelteken is weggelaten. In het ANP-boekwerk is een lijst van landennamen opgenomen die, behoudens enkele uitzonderingen, is overgenomen van de CBAN, de door de Nederlandse overheid in 1979 ingestelde Commissie voor de Spelling van Buitenlandse Aardrijkskundige Namen. De CBAN-lijst, die als een van de meest gezaghebbende in Nederland geldt, verscheen in 1980 in boekvorm bij de Staatsuitgeverij en laat, om redenen die we hier niet beschouwen, in samengestelde namen van landen het

[p. 53]

koppelteken weg: Sovjetunie, Nieuw-zeeland, Noordkorea, Zuidjemen, Saudiarabië, enz. Uit kringen van taalkundigen is ons sinds 1980 geen kritiek op deze lijst ter ore gekomen, tot het moment dat het ANP haar goeddeels overnam.

In zijn keuze van de schrijfwijze van landennamen bevindt het ANP zich trouwens toch in goed gezelschap. De nieuwe Bosatlas, de 50ste druk, baseert zich, evenals het ANP, op de reeds genoemde CBAN-lijst: Filipijnen, Honolulu, Manila, Uganda, Tokyo, Sudan, Beijing, Dhaka zijn daarvan de weerslag. Bos brengt ook enkele uitzonderingen aan op de CBAN-lijst. Slechts in de keuze van deze uitzonderingen zit het verschil met het ANP. Dat Bos in zijn jongste uitgave zorgvuldig heeft gekozen voor een ‘simpele en herkenbare’ schrijfwijze, zoals tijdens de recente presentatie van de nieuwe druk in de richting van het ANP werd gezegd, valt niet uit de atlas af te leiden. Soul (voor de hoofdstad van Zuidkorea), Beijing, La Habaña (voor Havana), Sur en Saida (voor Tyrus en Sidon) zijn enkele voorbeelden uit de nieuwe Bos die de stellingname van herkenbaarheid lijken te weerspreken. De keuze van Aceh (voor Atjeh) sluit geheel aan bij die van het ANP.

Het ANP heeft inmiddels over de spellingproblematiek contact gelegd met de Nederlandse Taalunie, het spellinginstituut bij uitstek op het Nederlandse-taalgebied. De Taalunie streeft niet naar wetgeving, die voor taal als een levend geheel te star is, maar naar zogenaamde normbladen, ook voor het onderdeel van de buitenlandse namen.

Vastgesteld is dat de Taalunie niet op korte termijn toekomt aan een normblad voor de schrijfwijze van buitenlandse namen. De verschillen tussen de normen die dit instituut gaat hanteren en die van het ANP zijn veelal klein, met uitzondering van enkele namen die België betreffen. Het ANP vertrouwt erop dat op afzienbare termijn met de Taalunie over de spelling van buitenlandse aardrijkskundige namen overeenstemming wordt bereikt.