Onze Taal. Jaargang 57

[p. 50]

Reactie
De arrogantie van een adverteerder
Dr. T.M. Willemsen - vakgroep Sociale en Organisatiepsychologie, R.U. Leiden

Drs. Ebbinge van Ebbinge Consultants is ontevreden over het taalgebruik in sollicitatiebrieven, zo valt in het januari-nummer op blz. 4 te lezen. Dat heeft mij verbaasd. Ik heb bij mijn onderzoek naar het effect van sollicitatiebrieven veel brieven gezien, maar nooit een brief waarin de Nederlandse taal zo onzorgvuldig gehanteerd werd als in één advertentie van Ebbinge Consultants.

De volgende voorbeelden komen uit slechts één advertentie die eind januari verscheen. Ik bespreek drie aspecten van het taalgebruik van Ebbinge Consultants.

Company man (m/v?)

Ebbinge: ‘Advertentieteksten moeten bepaalde kandidaten aantrekken en anderen juist afstoten’. Hoewel discriminatie op grond van geslacht verboden is, is Ebbinge Consultants een van de weinige adverteerders die niet v/m of m/v achter de (mannelijke) functiebenamingen vermelden of ten minste een zin toevoegen aan de advertentie, waaruit blijkt dat vrouwen en mannen gelijke kansen hebben. Waarschijnlijk is dit niet toevallig, en heeft Ebbinge met de ‘bepaalde’ kandidaten die hij juist wil afstoten vrouwen bedoeld. Zijn taalgebruik zal op menige vrouw in elk geval deze uitwerking hebben. In zes van de tien vacaturebeschrijvingen wordt indirect of direct aangegeven dat uitsluitend aan een mannelijke kandidaat gedacht wordt. Drie keer wordt academicus gebruikt (terwijl ‘academische opleiding’ toch een zeer voor de hand liggende sekse-neutrale omschrijving is). Verder treffen we aan: ‘Hij ontwikkelt beleid’, ‘small company man’, en ‘Voor zakenman/vakman’.

Een tweede kenmerk van de advertentie is een overmatig, in vele gevallen volkomen overbodig gebruik van Engelse woorden en uitdrukkingen. In één van de tien vacature-beschrijvingen staan bij elkaar: know-how, gut-feeling, jonge managing director zoekt assistant-to, stepping stone, profit-centres, new ventures, business unit, marketeer en concern. Ten slotte krijgt de gevraagde marketeer/manager een vrije auto aangeboden. Dat lijkt Nederlands, maar is natuurlijk een foute vertaling van free car, waarmee een gratis auto bedoeld wordt. Overigens: volgens mijn Engels-Nederlandse woordenboek (Van Dale, 1984) is een marketeer een markthandelaar. Zoals Ebbinge zelf opmerkt: ‘Bovendien getuigt slordig taalgebruik - in woord en geschrift - in wezen van slordig, niet helder denken.’

Manager 200.000

Taalgebruik brengt niet alleen kale feiten over. Of, zoals Ebbinge zelf stelt: ‘Taal is communicatiedrager van inhoud en leegte, van zin en onzin.’ Nu zal zijn taalgebruik niet op iedereen dezelfde uitwerking hebben, maar ik neem aan dat ik niet de enige ben op wie het een onsympathieke indruk maakt dat de persoon die Ebbinge Consultants zoekt, wordt aangeduid met een salaris. Voor alle vacatures in de advertentie wordt in de kop ook het salaris aangeduid in precies even grote letters als de functienaam. Dat levert dan koppen op als MANAGER INFORMATIE EN AUTOMATISERING TOT CIRCA 200.000 of CONTROLLER HEAO-BE/SPD 90 A 110.000 + AUTO. Met deze laatste omschrijving blijkt bedoeld te worden een ‘small company man’ qua signatuur, die Belongs to the Pepsi Generation. Of weet u niet wat dat is? Het mag een wonder heten als er op een dergelijke advertentie nog één in correct Nederlands gestelde brief binnenkomt.

Kortom, advertenties als die van Ebbinge zijn geen lichtend voorbeeld van correct Nederlands taalgebruik. De voorbeelden die hij in zijn artikel aanhaalt ter illustratie van slecht taalgebruik in sollicitatiebrieven verbleken hierbij. Waarom is bijvoorbeeld de aanhef Waarde consultants verkeerd als degenen aan wie men de brief moet richten zich in de kop van de advertentie voorstellen als management consultants? In de aanhef van de brief staat dan ten minste nog één woord fatsoenlijk Nederlands. In feite vertonen de advertenties van het bureau van Ebbinge alle kenmerken die hij in sollicitatiebrieven beweert aan te treffen: ‘een vrijwel compleet gebrek aan niveau, stijlgevoel of luciditeit’, ‘een rampzalig beeld (...) van het gebruik van onze taal’, ‘slordig of geforceerd taalgebruik’, en ‘storende taalfouten of onzorgvuldigheden’.

Wat heet eufemisme?

Aan het slot van zijn artikel vertelt drs. Ebbinge dat zijn bureau zich bij het beschrijven van een kandidaat voor de opdrachtgever vaak bedient van ‘eufemismen’: ‘Een kandidaat die wij vermoeid of enigszins versleten achten, beschrijven wij als iemand met afnemende dynamiek.’ Kan dit nog een eufemisme worden genoemd? En afgezien daarvan: Kan het zijn dat Ebbinge bij de beschrijving van zichzelf en de werkwijze van zijn bureau hetzelfde mechanisme toepast? Hij schrijft in Onze Taal dat hij vindt dat onze taal een kostbaar maatschappelijk goed is, dat het taalgebruik in de advertenties minder ingetogen is dan de aanpak van de overige werkzaamheden van zijn bureau, en dat bewust begrippen worden gebruikt die alleen de doelgroep aanspreken. Uit de advertenties leid ik af dat het hem een zorg zal zijn als het taalgebruik in de advertentie nergens op lijkt, dat hij voor het gemak veel Engels, onzin-Engels, en jargon gebruikt, omdat hij dan niet zo goed hoeft na te denken over duidelijke omschrijvingen (terwijl de opdrachtgever toch denkt dat hij een dynamische, wervende advertentie heeft gezet). Hij hoopt tevens te bereiken dat er in ieder geval niet van die geëmancipeerde dames solliciteren die denken dat zij geschikt zijn om manager te worden. En dan zeg ik het nog eufemistisch.