Onze Taal. Jaargang 57

[p. 18]

Taalrubrieken
Wat een taal van de NOS
Anneke Zaalberg & Ingeborg van der Geest - R.U. Leiden

Niet alleen in Onze Taal houdt men zich bezig met taalzaken, ook in verschillende dagbladen en in enkele radioprogramma's worden taalkwesties besproken. In een aantal stukjes zullen wij rubrieken over taal behandelen en enige vragen proberen te beantwoorden. Door wie worden ze gemaakt, waar gaan ze over, waar zijn ze te vinden, wanneer verschijnen ze, en wat is het doel van de rubriek? Wellicht is het aardig om te weten wat er nog meer te koop is.

Deze maand aandacht voor een taalrubriek op de radio. ‘Wat een taal voorheen De Taalshow’ is een programma dat gemaakt wordt door Jan Roelands en Jannie Verheijen. Het programma bestaat deze maand tien jaar. Het is wekelijks te beluisteren op maandag van 17.00 tot 17.30 uur op Radio 5. Waarom maak je zo'n programma? Roelands: ‘Veel mensen associëren taal vooral met het zetten van d's en t's, met spelling en grammatica, zoals die vakken vroeger en ook nu op school gegeven worden.’ De makers van ‘Wat een taal’ willen de luisteraars juist wijzen op de vele andere aspecten van taal, laten zien dat taal een universeel menselijk verschijnsel is. De opzet is een gevarieerd programma te presenteren waaruit de veelzijdigheid van taal blijkt.

Taalverwerving bijvoorbeeld

Toen het programma tien jaar geleden begon, werd er onder meer een serie in opgenomen over taalverwerving door kinderen. De pasgeboren baby Froukje, dochter van een logopediste, was het te bestuderen object. Iedere week lichtte de moeder van Froukje de vorderingen van haar dochter toe. Zo meldde zij, na een maand of vijf, dat de kleine meid al klanken ging ‘zeggen’, en dat ze vooral ook probeerde klanken te imiteren. Veel ouders verbazen zich erover dat een baby wèl klanken imiteert, bijvoorbeeld ‘amamama’, maar dat het kind nog steeds niet het zozeer gewenste ‘mama’ kan nazeggen. Daarvoor is een verdergaande beheersing nodig; het kind moet zich namelijk beperken tot tweemaal - niet meer, niet minder - de lettergreep ‘ma’. Dat is moeilijk. Het duurde dan ook nog even, maar kort na haar eerste verjaardag noemde Froukje haar moeder bij de ‘naam’. De aandacht voor spraak- en taalontwikkeling zagen we in 1985 weer terug. Een tweeling stond toen centraal. De moeder, die zelf taalkundige is, ging in op de taalverwerving van haar zoontjes. De voor- en nadelen van het leren spreken als tweeling kwamen uitgebreid aan de orde.

Een ander onderwerp dat de tongen losmaakt, is de geschiedenis van taal. In de radiorubriek wordt regelmatig aandacht geschonken aan de historische kant van taal. Een KNO-arts ging in een aantal bijdragen in op de interessante vraag: Wanneer werd er op aarde voor het eerst gesproken? Om hierop een antwoord te kunnen vinden, richtte hij zich op vrij lichamelijke zaken. Zo bekeek hij bijvoorbeeld zeer oude schedels om te zien hoe de oren vroeger gebouwd waren. Aan de hand van die gegevens kun je te weten komen welke klanken onze voorouders wèl en welke ze niet konden opvangen. Joop van der Horst werkt ook regelmatig mee aan het programma. Hij gaat op een meer traditionele manier in op de geschiedenis van taal. Op boeiende wijze vertelt hij over de ontwikkelingsfasen van het Nederlands.

Ludieke kanten van taal

Taal kan ook een bron van amusement zijn. Dat wordt in ‘Wat een taal’ wel bewezen. Wel eens in Snatergat geweest? In een serie zomerprogramma's werden verschillende ‘taalroutes’ beschreven, zoals de ‘schuine’ taalroute van Waspik naar Spanbroek. Bij een ander tochtje mag een ieder ‘zich duchtig laten horen, in alle toonaarden’: De Kwakel - Zwammerdam - Kijfhoek - Zegge - Klappenberg - Babyloniënbroek - Tongerlo - Snatergat - Krakeel - Kibbelgaarn - Lalleweer - Lippenhuizen - Kraaienburg.

Ook de taalspelletjes van Ivo de Wijs kunnen amusement bieden. In een uitzending legt hij het spreekwoordenspel uit. Voor wie het gemist heeft: één deelnemer verlaat de kamer; de anderen kiezen een niet te lang spreekwoord, bijvoorbeeld ‘Hoge bomen vangen veel wind’, en roepen hem weer binnen. Hij stelt de nulvraag: ‘Uit hoeveel woorden bestaat het spreekwoord?’ Vervolgens stelt de persoon zoveel vragen als er woorden in het spreekwoord zitten, in ons geval dus vijf. Het spel draait niet om die vragen maar om de antwoorden. In het antwoord op de eerste vraag moet namelijk het eerste woord van het spreekwoord schuilen. Op de vraag ‘Hoe kom je aan die stropdas?’ kan het antwoord bijvoorbeeld luiden: ‘Van een of andere hoge pief gekregen.’ In het tweede antwoord moet het tweede woord van het spreekwoord zitten, enzovoorts. Zo wordt iedere week op een of andere manier de ludieke kant van taal belicht.

Taal van a tot z

In ‘Wat een taal’ wordt niet alleen ingegaan op het Nederlands, ook buitenlandse talen komen aan bod. Afgelopen zomer was er een serie over talencursussen. Zo werd bijvoorbeeld een cursus ‘Frans voor beginners’ door deskundigen onder de loep genomen. Bij het Europees Parlement in Straatsburg spelen buitenlandse talen een grote rol. Vele tolken en vertalers zorgen ervoor dat elk rapport in maar liefst negen talen beschikbaar komt, en dat tijdens zittingen iedere afgevaardigde de discussies in zijn eigen taal kan volgen. In een aantal uitzendingen werd aandacht besteed aan deze taalkwestie.

[p. 19]

Soms staat ‘Wat een taal’ in het teken van een bijzondere dag. Op 2 november, Allerzielen, werd aandacht besteed aan de dood. Jan Roelands droeg een gedicht voor van Vondel over de dood, en sprak met een socioloog over taalgebruik in rouwadvertenties door de eeuwen heen. Een bijdrage over eufemismen sloot hierbij aan. Het is immers moeilijk je over de dood rechtstreeks uit te laten. Meestal gebeurt dit via een verzachtende en verhullende omweg. Het programma werd, zoals altijd, omlijst met muziek. En wat is in dit geval toepasselijker dan de top vijf voor begrafenissen en crematies?

De luisteraars worden ook op de hoogte gehouden van allerlei actualiteiten op het gebied van taal. Regelmatig worden boeken besproken. Laatst bijvoorbeeld gaven de programmamakers informatie en een oordeel over Turbo-taal, van socio-babble tot yuppie-speak. ‘De schrijver heeft zich nu eens niet beperkt tot het weven van een verhaaltje rond een aantal nieuwe woorden en uitdrukkingen, of oude met een nieuwe betekenis. Nee, hij probeert ook taalkundig wat te zeggen over dat nieuwe turbo-taalgebruik. En hij plaatst het binnen de samenleving. Zeer leukig en bovendien best wel een soort van aardig.’

Verder horen we geregeld aankondigingen en besprekingen van tentoonstellingen en congressen die iets met taal te maken hebben. Zo werd het Onze-Taalcongres van 10 oktober 1987, over ‘Taal in uitvoering’, samengevat en besproken in een uitzending.

‘Wat een taal’ staat voor een informatieve, deskundige en vaak ook speelse en amusante kijk op taal. Eigenlijk is het programma een ‘must’ voor ieder die om taal geeft. Jammer dat de uitzendingen vallen op een voor velen ongunstig tijdstip. Maar voor wie niet kan luisteren, toch iets positiefs: belangwekkende bijdragen aan ‘Wat een taal’ zijn gebundeld in een reeks boekjes.