Onze Taal. Jaargang 57

[p. 11]

Het Nederlands in een Nederlands ‘concern’
Ir. J.A. Klaassen - Philips International B.V., Eindhoven

In de alledaagse werkelijkheid van een industrieel bedrijf worstelt het Nederlands met twee moeilijkheden. De eerste moeilijkheid is haast. Alles moet gisteren klaar. Schrijven is tijdrovend; men weet dat en probeert zich er zoveel mogelijk aan te onttrekken. Als het absoluut mòèt, gebeurt het in vliegende haast. De tweede moeilijkheid is het Engels. Het Engels is alom tegenwoordig. Binnen Philips is, krachtens besluit van de leiding, Engels de officiële taal. Dat houdt bijvoorbeeld in dat ook in Nederland de meeste interne rapporten, zo goed en zo kwaad als het gaat, in het Engels worden geschreven. Deze rapporten zijn daardoor over de gehele wereld leesbaar - wat een groot voordeel is, gezien het feit dat juist in Nederland naar verhouding veel research en produktontwikkeling plaatsvindt voor fabrieken elders in de wereld. Er is een bijkomend voordeel: men kan ongeremd van de Engelse vakterminologie gebruik maken.

Philips heeft 70.000 medewerkers in Nederland en 12.000 in Nederlandstalig België. Dat is samen een kwart van het totale Philips-personeel. Natuurlijk is de dagelijkse spreektaal van deze medewerkers Nederlands. En natuurlijk wordt er ook wel veel Nederlands geschreven - in correspondentie, in handleidingen, in reclameteksten, in publikaties, in het personeelsblad.

Spelling en terminologie

De voorkeurspelling heeft ook binnen Philips de voorkeur. De Raad van Bestuur heeft in oktober 1955 verzocht ‘bij de Nederlandse bedrijven (...) ter wille van de eenheid de zogenaamde voorkeurspelling te gebruiken’. Toch is er geen sprake van dat bij Philips overal de voorkeurspelling wordt geschreven. Slechts weinigen weten dat dat moet, en nog minder weten hòè dat moet. Men hanteert de woordbeelden die men om zich heen ziet. Het Engels heeft daar vrij veel invloed op, en het gevolg is dat men dikwijls een c schrijft in bastaardwoorden die de Woordenlijst 1954 met een k schrijft; ik bedoel bijvoorbeeld elektriciteit, elektronica, produkt en akkoord. De c is ook veel praktischer en, mocht er ooit nog eens een spellingherziening komen, dan ware het te wensen dat de spelling in die zin werd aangepast. In het algemeen: dan ware het te wensen dat ook naar de mening van het bedrijfsleven werd gevraagd.

Een ernstig probleem bij het functioneren van het Nederlands in het bedrijf is de vakterminologie. De vaktaal wordt geheel overheerst door het Engels. Dat geldt niet alleen in het computervak, maar ook in de elektronica. De gemiddelde technicus windt zich over dit probleem niet op, maar er zijn toch ook enige weldenkende mensen te vinden wie het aan het hart gaat het Nederlands zo in het Engels ten onder te zien gaan.

Door onze eigen normalisatie-afdeling wordt er veel gedaan aan het opstellen van woordenlijsten met vaktermen. Er zijn lijsten voor technische vakgebieden als informatica en elektronica, en ook voor bedrijfskundige vakgebieden als logistiek. Gewoonlijk bestaan er een Engelse lijst en een Nederlandse naast elkaar; het eerste doel van deze lijsten is het vastleggen van een eenduidige terminologie, niet het propageren van Nederlandse termen. Er zijn ook twee terminologische databanken, waarvan de vertaalafdelingen druk gebruik maken. De grootste van de twee, indertijd samen met Siemens opgezet, bevat meer dan 20.000 termen in vijf talen, waaronder Nederlands.

Germanismen verdrongen

Zoals ik u zei, krioelt de vaktaal van Engels. Het gaat niet alleen om zelfstandige naamwoorden, maar ook om werkwoorden. Problemen doen zich voor met de schrijfwijze wanneer deze werkwoorden op Nederlandse wijze vervoegd worden. Bij de werkwoorden printen en plotten ontstaan er in de verleden tijd vormen die niet al te ver van het Nederlandse taaleigen afstaan. Maar wat is de verleden tijd van saven? Ik ‘savede’? Van inputten? Ik ‘putte in’? Van updaten? Ik ‘datete up’? Voer voor taalkundigen: woorden die in de spreektaal bestaan, maar niet geschreven kunnen worden. Resumerende: er is dus een bedrijfsstandpunt ten aanzien van spelling en ten aanzien van vakterminologie. In geen van beide gevallen wordt echter een gedragslijn dwingend opgelegd. In vroeger jaren werd er iets meer aandacht besteed aan het gebruik van goed Nederlands binnen de Nederlandse Philipsbedrijven. Er bestond een Interne Taalcommissie die richtlijnen uitgaf in de vorm van een boekje Het juiste woord, dat waarschuwde voor germanismen. Die werden toen nog als de grootste bedreiging beschouwd. Sinds een jaar of vijftien zijn deze activiteiten echter geheel tot stilstand gekomen.

Moedertaalonderwijs

Hiermee is de stand van zaken weergegeven betreffende ‘het Nederlands in een Nederlands “concern”’. Zijn wij nu tevreden? Deze voordracht was voor mij een extra aanleiding mijn oor op verschillende plaatsen te luisteren te leggen. En wat ik beluister bij ieder die maar enigermate taalgevoelig is, is een zeker onbehagen.

Citaat

In het buitenland wordt in de regel 25% van alle lessen besteed aan de moedertaal. Daaruit blijkt, dat men daar een groot belang hecht aan de beheersing van de eigen taal. Dat percentage is in Nederland veel lager. In de laatste voorstellen van de WRR zelfs maar 10%, een feitelijke vermindering t.o.v. de huidige praktijk.

Er is een kloof tussen de gewenste niveauverhoging en de uren die beschikbaar komen.

Uit: Levende talen, maandblad van de ‘Vereniging van Leraren in Levende Talen’, septembernummer 1987, blz. 504.

[p. 12]

Dit onbehagen beluistert men niet alleen bij Philips - men beluistert het in de Nederlandse samenleving. De situatie is op dit punt in ons bedrijf niet zo verschillend van die in geheel Nederland. De essentie van de klacht is: ‘De jonge mensen leren op school niet hoe je correct Nederlands moet schrijven.’ De klacht begint al in de eerste klas van het voortgezet onderwijs en luidt daar dat men bij het onderwijs in het Nederlands geheel van voren af aan moet beginnen. En onlangs sprak een organisatie van hoofdredacteuren van dagbladen uit, dat de leerling-journalisten die van de scholen voor journalistiek komen, het Nederlands niet meer blijken te beheersen.

Vooral het laatste is zorgwekkend. Er zijn namelijk twee groepen die een zeer grote invloed hebben op het taalgebruik in ons land. De ene groep is die der journalisten, wier taal dagelijks in oplagen van honderdduizenden wordt verspreid. De andere groep is die van de leraren in het basisonderwijs, die dagelijks aan honderdduizenden jonge kinderen een goed of verkeerd voorbeeld geven. Als zij het Nederlands niet beheersen, van wie moet de Nederlandse jeugd dan correct leren schrijven?

Top-tien van taalfouten

Ik heb grote aantallen sollicitatiebrieven gelezen, door jonge academici gericht aan de Nederlandse Philipsbedrijven. Er zijn twee hoofdcategorieën fouten tegen het correcte Nederlands in deze brieven. De eerste betreft de spelling. Er is een duidelijk streven bij bijna iedereen, de voorkeurspelling te schrijven. Hierbij glijden echter velen uit - de meesten over het probleem c of k. De tweede hoofdcategorie betreft het niet-aaneenschrijven van samengestelde woorden. Hieraan maken zeer velen zich schuldig.

Mooi en pakkend schrijven is niet iedereen gegeven - het is ongetwijfeld ook een kwestie van talent of men steeds de juiste woorden weet te vinden. Maar correct schrijven kan bijna iedereen leren. Men komt steeds dezelfde fouten tegen. Ik zou er voor u tien kunnen opsommen - een soort Taal-Top-Tien. De leraar die zijn leerlingen deze tien fouten afleert, brengt hen een heel eind op de weg naar correct Nederlands, en bewijst hun daarmee een dienst waar zij hem dankbaar voor zijn.

De tijd ontbreekt mij alle tien hits aan u voor te stellen. De ‘hit parade’ begint met nummer tien, om dan geleidelijk op te klimmen naar de grootste sensatie: nummer één! Welnu, nummer tien is in ons geval het chaotische gebruik van leestekens. Het vraagteken na een vraag wordt meestal weggelaten. De volgorde der leestekens bij het gebruik van aanhalingstekens of haakjes is volstrekt willekeurig.

Nummer acht, zeven, zes, enz. moet ik om des tijds wille overslaan. Maar ik kom op een gegeven ogenblik bij nummer twee, de op één na populairste hit: het niet-aaneenschrijven van samengestelde woorden:

het Philips 6-transistor geheugencel submicron proces (interne notitie Philips).

De woordvolgorde hier is die van het Engels. Handhaaft men deze, dan zou de correcte Nederlandse schrijfwijze zijn:

het Philips-6-transistor-geheugencel-submicronproces

Beter is een gedeeltelijke omschrijving:

het submicronproces voor de 6-transistor-geheugencel van Philips

Hier hoort ook thuis een schrijfwijze als lange termijn beleid voor langetermijnbeleid (of lange-termijnbeleid of beleid op lange termijn).

Woordgeslacht fout één

En ten slotte kom ik dan bij de tophit: de verwarring van het onzijdige en het vrouwelijke woordgeslacht. De onzinnige gewoonte om naar onzijdige woorden met zij en haar te verwijzen, grijpt wild om zich heen. Twee citaten - het eerste uit NRC Handelsblad:

Wolters Samsom heeft gisteren bekend gemaakt dat het haar bod op uitgeverij Kluwer zal verhogen. (NRC Handelsblad 87-07-04)

Bedoeld is:... bekendgemaakt dat het zijn bod op uitgeverij Kluwer zal verhogen.

Het tweede citaat is uit de oratie van een hoogleraar in de bedrijfskunde aan de Rijksuniversiteit te Groningen.

Waar legt strategisch management haar grenzen, waarvoor maakt ze zich blind en waar ligt dat dan aan? (oratie Rijksuniversiteit Groningen 87-04-28)

Hier zou - althans taalkundig - moeten staan:

Waar legt strategisch management zijn grenzen, waarvoor maakt het zich blind en waar ligt dat dan aan?

Neemt u mij niet kwalijk dat ik even les heb staan geven. Vroeger kreeg men dit op school; nu moet je er de Jaarbeurs voor afhuren. Wij hopen dat wij bij Philips eenmaal jeugdige sollicitanten binnen zullen krijgen die dit allemaal weer weten. Dat zou een compliment zijn voor het moedertaalonderwijs.

Resolutie

De congresdeelnemers, gelet op de toename van het functioneel analfabetisme,

overwegende

dat deze ontwikkeling gevolgen heeft:

-	voor het vervolgonderwijs
-	voor de cultuuroverdracht
-	voor de informatie van de burger en dus
-	voor het functioneren van de democratie
-	voor het bedrijfsleven en de communicatie van bedrijfsleven en consument,

dringen er bij de overheid op aan hoge prioriteit te geven aan het moedertaalonderwijs en het lezen krachtig te bevorderen;

roepen het bedrijfsleven op zich actief in te zetten voor leesbevordering.

Resolutie, aangenomen door de deelnemers aan het congres Leesbevordering van de Nederlandse Boekverkopersbond, Arnhem 3 november 1987.