Onze Taal. Jaargang 56

[p. 170]

De ANP-spelling van aardrijkskundige namen
Bart Slooten - Koedijk

Het is u vast al opgevallen: Saudiarabië en Kuwayt steunen Iraq in de oorlog tegen Iran. Deze nieuwe, voor ons opvallende spelwijze is het gevolg van de voorstellen over de spelling van de buitenlandse namen zoals die zijn gedaan door een commissie uit het persbureau ANP.

Aan deze voorstellen hebben twee beweegredenen ten grondslag gelegen:

a.	het steeds intensiever wordende internationale verkeer;
b.	de voortschrijdende computertechniek, die een standaardisering wenselijk maakt.

Keuze in schrijfwijze

De commissie stelt in de inleiding van haar boek terecht dat er weinig eenheid in spelling bestaat in de huidige praktijk. Dit geldt vooral voor namen van en uit landen met een niet-Latijns alfabet. Enkele voorbeelden mogen dat verduidelijken: Sudan naast Soedan (maar nooit Sudaan of Soedaan), Amerika naast Canada, wèl Mozambique (in plaats van ç) maar niét Mozambiek. Naast deze min of meer vernederlandste spellingen bestaan er vele exoniemen (Nederlandse vormen voor buitenlandse namen) zoals Parijs, Berlijn, Frankrijk en Wenen.

Voorts zijn er nog letterlijke vertalingen van buitenlandse namen zoals: Ivoorkust, Genootschapseilanden, Paaseiland, Zwarte Zee, Verenigd Koninkrijk, enz.

Bij namen van talen die ons bekend zijn, geven we de voorkeur aan de oorspronkelijke spelling. Namen uit onbekende talen, met afwijkende tekens of zelfs een heel ander alfabet, veranderen we wèl. Er bestaan twee manieren om deze laatste namen in ons Latijnse alfabet weer te geven: a) transcriptie: een fonetische omzetting die de uitspraak zoveel mogelijk tracht te benaderen: de oorspronkelijke klankvorm van de naam wordt weergegeven volgens onze spellingconventies. Het nadeel van transcriptie is dat van de oorspronkelijke naam in diverse talen diverse woordbeelden in omloop komen, daar de meeste talen een eigen spelling kennen. Het Afrikaanse land Tsjaad wordt dan in het Frans, Duits en Engels respectievelijk gespeld als: Tchad, Tschad, Chad. b) transliteratie: een omzetting van letter tot letter: letterlijk dus, in de meest letterlijke zin des woords. Het voordeel van transliteratie is dat er vaste woordbeelden ontstaan, het nadeel dat men het niet eens is over het systeem van omzetting (de zgn. ‘romanisering’). Op dit nadeel komen we straks terug.

De commissie van het ANP heeft gekozen voor de schrijfwijze via transliteratie en voor overneming van de oorspronkelijke naam, als die van origine al in het Latijnse alfabet geschreven wordt. Dit is mede gebeurd op grond van een uitspraak daarover van de Verenigde Naties. De commissie begrijpt dat het leven vaak sterker is dan de leer. Vandaar dat ingeburgerde exoniemen als Parijs, Londen en Frankrijk gehandhaafd zijn. Nochtans kan de commissie een grote mate van consequentie in het opruimen van exoniemen niet worden ontzegd.

Als de voorstellen algemeen navolging vinden, zou er een grote mate van eensgezindheid in de spelling van de buitenlandse aardrijkskundige namen ontstaan. De commissie beoogt met haar handleiding een zo groot mogelijke eenheid in het woordbeeld. Dit streven staat echter op gespannen voet met de praktische bruikbaarheid voor de uitspraak. De commissie heeft dat ook aangevoeld als zij schrijft: ‘Naast het psychologisch aspect (bereidheid tot aanvaarding van lokale of internationaal gangbare namen) is er een praktisch probleem van technische aard: de uitspraak. Bij de behandeling van de afzonderlijke landen hebben wij daarom waar nodig of wenselijk enige hoofdregels voor de uitspraak van de betrokken taal opgenomen, hoewel dit in strikte zin niet binnen het bestek van dit werkstuk valt. Ons streven is immers uniformiteit van het naambeeld.’

Uitspraakproblemen

Het probleem van de juiste uitspraak van buitenlandse namen doet zich nu ook al voor, maar zal door de voorstellen van de commissie ongetwijfeld vergroot worden. Het zwakke punt is gelegen in het feit dat er geen eensluidend oordeel bestaat over hoe de buitenlandse namen te spellen. Het bestaan van bijna even zoveel spelsystemen als er talen zijn (voor zover het de in het Latijnse alfabet gespelde talen betreft) en van diverse romaniseringssystemen (de zgn. ‘sleutels’) voor de talen met een niet-Latijns alfabet, maakt het afleiden van de juiste uitspraak uit de spelling tot een hachelijke zaak. Enkele voorbeelden mogen dit verduidelijken:

-	de diacritische tekens die bij ons onbekend zijn, worden weggelaten
-	h staat voor de stemloze ch in de Arabische namen, maar voor een geaspireerde k in het Thai
-	ph in het Thai is een geaspireerde p (géén f!) en ook de h in Thailand geeft aan dat de t geaspireerd dient te worden uitgesproken (maar wie doet dat?)
-	wie weet bijvoorbeeld dat de sjwa (de e van ‘de’) in het Albanees als ë geschreven wordt en dat de g in het Zweedse Göteborg als j klinkt?
-	landen met een Franse koloniale achtergrond (Laos bijvoorbeeld) gebruiken een op het Frans geënt romaniseringssysteem waarin de oe als ou gespeld wordt. Andere landen daaren-

[p. 171]

	tegen gebruiken de u als weergave van de oe-klank.
-	c is in het Turks dzj en ç is tsj, in het Frans is ç de representatie van de sklank vóór o, u of a
-	j is in het Spaanse de stemloze ch, maar in het Indonesisch/Maleis staat ze voor de klank dj (Jakarta).

Het zal de lezer duidelijk zijn, dat dit gebrek aan eenheid een groot manco vormt en ongetwijfeld problemen zal opleveren. Nu doet zich dit probleem ook in de huidige praktijk voor. We schrijven immers nooit Toeloez of Bordo, Moersia (Moerthia, met de th van thing) of Portoe.

Radicale oplossingen

Het voorgaande geeft impliciet al aan dat er in feite slechts twee radicale oplossingen bestaan:

a) men brengt zoveel mogelijk namen over in de eigen spelling. Dit systeem wordt vrij algemeen gevolgd in Turkije en levert dan ook voor ons onbekende spellingbeelden op als Çöçil (Churchill), Voşintin (Washington) en bijvoorbeeld Van den Bruk (Van den Broek), Löbirs (Lubbers) en Reygin (Reagan).

Nadeel blijft dat men onbekende klanken via ‘kunstgrepen’ in de spelling zichtbaar moet maken of eenvoudigweg niet weergeeft. (Vergelijk in dit verband de nasale klanken uit het Frans die binnen ons spelsysteem niet weer te geven zijn.)

Een ander nadeel van omzetting in de eigen spelling is, zoals ik al eerder heb gememoreerd, dat er een wirwar van spellingbeelden zou ontstaan. De eenheid in schrijfwijze wordt er uiteraard niet door bevorderd. In internationaal verband levert dit moeilijkheden op (bijvoorbeeld op vliegvelden, in internationale spoorboekjes en dergelijke) zowel voor de herkenning van de namen door buitenlanders die het desbetreffende land bezoeken, als voor de leesbaarheid van namen in het buitenland door een inwoner uit een land waar een dergelijk systeem consequent wordt toegepast. Aan een zekere mate van internationalisering - zeker in bepaalde omstandigheden zoals in de gegeven voorbeelden - valt dus niet te ontkomen; en deze is ook wenselijk.

b) men volgt consequent de oorspronkelijke schrijfwijze. Het nadeel dat het woordbeeld in veel gevallen verder af komt te staan van de Nederlandse schrijfwijze met het hierboven reeds genoemde effect op de uitspraak, kan ondervangen worden als er internationaal één spelling- en transcriptiesysteem zou worden ingevoerd. De VN houden over dit onderwerp regelmatig conferenties, maar gezien het feit dat alleen al in Nederland de emoties vaak huizenhoog oplaaien in spellingkwesties, zal de verwezenlijking daarvan nog wel enige tijd op zich laten wachten.

In naslagwerken, atlassen en dergelijke zou dan de oorspronkelijke naam gezet kunnen worden met de transcriptie erachter. De juiste uitspraak zou met dit systeem zeer gediend zijn: degenen die zich iets gelegen laten liggen aan een juiste uitspraak van buitenlandse namen, zouden dan slechts één systeem behoeven te kennen in plaats van de vele zoals nu. We zijn ons er echter van bewust dat dit buiten de competentie van het ANP valt.

De toepassing van de ANP-voorstellen is groot te noemen: twee weken na publikatie volgden reeds 35 van de 49 dagbladen de lijst onverkort en 5 à 10 voor het grootste gedeelte. Men verwacht dat de Belgen de nieuwe spelling eveneens zullen invoeren, daar er een uitwisseling van diensten bestaat tussen het ANP en het Belgische persbureau BELGA. Van de GPD-dagbladen hebben er momenteel 9 van de 14 de spelling ingevoerd. Standaardisering is op zich een nastrevenswaardige zaak. Nochtans blijft het afleiden van de juiste afspraak uit de veelheid van gebruikte systemen een groot probleem. Een Nederlandse transcriptie bij (al te) onbekende namen is daarom wel aanbevelenswaardig.

Reactie Taalunie

Opmerkelijk is, dat het ANP over de inhoud en de samenstelling van de lijst geen contact heeft gehad met de Nederlandse Taalunie. Het ANP verklaarde bij monde van de projectleider dat het ANP toch meende met deze lijst te moeten komen, omdat de tijd dringt, ook door het toenemende computergebruik in de perswereld. Wel had de commissie de CBAN-lijst (de lijst van de commissie-Ormeling) uit 1979 (die overigens tot stand kwam voor de Taalunie het levenslicht zag) in haar overwegingen betrokken. De Taalunie verklaarde ‘teleurgesteld’ te zijn over het ontbreken van samenwerking bij het samenstellen van de lijst, en verklaarde ‘op de ingeslagen weg’ voort te zullen gaan, hiermee doelend op het vervolg op de CBAN-lijst, die immers slechts een deelrapport is.

Nu kan de regering geen overhaasting verweten worden op het gebied van de spelling der binnen- en buitenlandse aardrijkskundige namen, vandaar waarschijnlijk de huiver van de commissie uit het ANP om deze zaak te willen regelen in overheidsverband. Overigens valt het lange talmen en de