Onze Taal. Jaargang 56

Ontwikkelingen in de spelling
Dr. W.J. Nijveld - Amsterdam

Kado komt in de Woordenlijst van 1954 (het Groene Boekje) niet voor. Officieel is het nog steeds cadeau. Er zijn echter niet veel winkels meer waar men nog een cadeau kan kopen. Er is dus een kloof ontstaan tussen deze officiële spelling en de praktijk. De Woordenlijst van 1954 bevatte een nieuw element, namelijk het toelaten van twee spellingvormen. Het meest kwam dit voor bij de c naast de k (object/objekt) maar er zijn nog verschillende andere dubbelvormen. Gemeend werd dat in deze gevallen de keuze aan de praktijk moest worden gelaten, zodat later een officiële keuze gedaan zou kunnen worden. Dit is echter enigszins anders uitgepakt dan was verwacht. Al spoedig kwamen van alle kanten bezwaren dat officiële stukken en belangrijke documenten en correspondentie van bedrijven in verschillende spellingen de deur uit gingen. De roep om eenheid resulteerde, zoals men weet, in het voorschrijven van de ‘voorkeurspelling’. Dit voorschrift heeft natuurlijk de vrije keuze door de praktijk sterk tegengehouden.

Daarnaast is echter ook ‘de praktijk’ haar gang gegaan, en de minder streng ingestelde media en particulieren hebben de toegelaten spelling op vele punten aanvaard. Op sommige punten zijn ze zelfs verder gegaan, op andere daarentegen minder ver.

Opvallende voorbeelden

-eau/o Voorbeelden: kado, buro, nivo. Kado heeft zich in het ‘particuliere’ gebruik ver ingeburgerd; buro trouwens ook, nivo echter wat minder. Dit woord komt men minder vaak tegen, wat erop wijst dat er bij minder frequente woorden meer aarzeling bestaat om de spelling te veranderen.

-c/k Dit is het meest voorkomende verschilpunt. De moeilijkheid voor de particulier is, dat hij niet zomaar kan aanvoelen waarom, ook bij veel voorkomende woorden, in het ene geval de voorkeur uitging naar de c en in het andere geval naar de k:

- in elektronica is de ene c een k geworden en de andere niet

- in elektrokutie zijn ze beide k geworden

- moeilijke woordparen zijn bijvoorbeeld vakantie naast vacant, produktie naast directie, enz.

- soms moet in afleidingen van letter worden gewisseld, bijvoorbeeld trukendoos naast truc, viscositeit naast viskeus (als de uitspraak het eiste, mocht het een k worden!).

Door deze moeilijkheden is men al gauw geneigd om de gemakkelijkste oplossing te kiezen: woorden als direktie, vertikaal, partikulier, korrekt, kantine, klub, enz. ogen al lang niet vreemd meer. Reklame bereikt zijn doeleinden blijkbaar beter dan reclame. Toch heeft reklameren het nog niet gewonnen van reclameren. Hier speelt waarschijnlijk de woordfrequentie een rol, nog versterkt door het feit dat de woordstam reclame verschillende betekenissen heeft.

Het is uiteraard moeilijk, zo niet onmogelijk, om hier grenzen te trekken. Typisch Latijnse uitdrukkingen als cum laude zal men niet willen veran-

[p. 119]

deren. Ook met vele Franse woorden gaat dit niet zomaar.

Wel kan nog worden gesignaleerd dat er soms een ontwikkeling in de omgekeerde richting kan voorkomen. Zo zie ik de laatste tijd nogal eens de spelling electrisch in plaats van het officiële elektrisch. Is hier soms sprake van invloed van het Engels?

Juist wel of juist niet

- cc/kk Behalve in het officiële akkoord heeft de kk nog niet veel aanhang gekregen (soms in akku, akkommodatie).

- cc/ks Er is een groeiende voorkeur voor sukses in plaats van succes, maar verder zijn er nog weinig opvallende voorbeelden.

- ch/sj Chic (soms chique) en sjiek vechten om de eer.

- ct/ks Aksiegroep heeft nogal ingang gevonden, maar wegens het soms radicale optreden van deze groepen heeft ook de spelling met ks niet ieders sympathie verworven.

- isch/ies (praktisch/prakties) Deze vereenvoudiging (spelling-Kollewijn) zat (volgens herinnering) oorspronkelijk wel in het pakket voor de Spelling- 1954, maar is ten slotte in de eindfase niet aangenomen. De spelling -ies, hoewel niet ‘toegelaten’ duikt de laatste jaren weer hier en daar op.

- qu/kw Hoewel al vroeger de qu in de meeste gevallen was veranderd in kw, is dit niet gebeurd in frequent, hoewel dit woord toch wel frequent wordt gebruikt. In de praktijk komt thans frekwent frequenter voor dan frequent.

Opmerkelijk is de (gedeeltelijke) terugkeer van kwarts naar quartz, hoewel het essentiële onderdeel van de betreffende uurwerken gewoon kwarts is. Hier kan als verklaring worden aangevoerd dat handleidingen in het Engels niet altijd door deskundigen worden vertaald, ofwel dat men er een reclame-element in ziet.

- s/z De toegelaten spelling organizeren voor organiseren heeft slechts weinig of geen ingang gevonden. Dit is het enige geval dat het Engels ons voor is in de spelling (to organize is officieel, maar men leest toch nog niet zelden to organise).

- sh/sj Op zichzelf staande voorbeelden, zoals sjaal naast shawl. Vergelijk ook sjiek naast chic (zie boven).

- th/t Toegelaten spellingen zijn tee, teater, teorie, enz. Waarom deze geen ingang gevonden hebben, is niet duidelijk. Het zijn toch frequent gebruikte woorden. Andere talen (Italiaans, Spaans, Scandinavische talen) hebben de h wèl afgeschaft. Zelfs in het Engels en het Duits is er een voorbeeld (tea, Tee). De h in thee lokt soms uit tot opzettelijk duidelijk uitspreken (‘spellinguitspraak’).

De schrijver heeft getracht de situatie zo objectief mogelijk te beschrijven. Hij baseert zich op eigen waarnemingen, niet op objectieve tellingen, en het is dus mogelijk dat anderen tot andere conclusies komen. Uit het beperkte aantal voorbeelden mag echter. wel duidelijk zijn dat de niet-officiële spelling terrein wint.

Aanpassingen zullen er dan ook zeker moeten komen. Hoever men daarbij kan gaan, is een uiterst moeilijke vraag, zoals ook blijkt uit de vele onderzoeken en enquêtes die er al zijn verricht, en waarvoor ik verwijs naar de Voorzetten van de Nederlandse Taalunie. De resultaten van deze onderzoeken zullen zonder twijfel een belangrijke rol spelen bij de toekomstige keuze, maar de ontwikkelingen in de praktijk mogen niet worden vergeten. Het zou te betreuren zijn als verdere mogelijkheden tot vereenvoudiging niet zouden worden benut.