Onze Taal. Jaargang 56

Van Woord tot Woord
Vakantie-oogst
Marlies Philippa

Ik blijk behoorlijk aan beroepsdeformatie te lijden. Normaal is dat al zo. Bij winkeliers en buschauffeurs en zelfs bij mijn beste vriendinnen merk ik allerlei taaleigenaardigheden op en heb ik voortdurend de neiging om hun Engels of Nederlands te corrigeren. Maar niet alleen in het dagelijkse leven, ook in mijn vakantie blijf ik observeren en registreren.

Dit voorjaar was ik in Egypte en Griekenland. Noord-Egypte had een buitengemeen lage temperatuur. Reden waarom ik iedere dag weer vol verwachting naar het weerbericht op de TV keek. En dat was nog amusanter dan bij ons. Dáár geen nerveus bewegende handen van beroepsmeteorologen, maar hoogst simpele tekeningen. Het opsteken van de paraplu en het schuilgaan van de zon waren beelden die ik steeds opnieuw mocht zien, maar die me niet echt konden boeien. Gefascineerd was ik daarentegen door de in vele kleuren wapperende was en vooral door de voeten in het water. De Rode Zee had vaak nog kleine voeten, maar de Middellandse Zee meestal heel grote bewegende voeten. Door stormkracht opgezweepte golven moesten dat voorstellen. Tekentaal.

De winters zijn er niet als in Nederland. Interessant vond ik, dat het Arabische woord voor winter sjitä. in het Alexandrijns de betekenis ‘regen’ heeft heeft gekregen en in dat dialect het gewone woord voor ‘regen’ heeft verdrongen. Niet zo verwonderlijk, omdat regen er het voornaamste kenmerk van de winter is.

Vlaamse Edammer

Wat moet je op zo'n stormachtige dag vol regen? Brood met kaas eten, bijvoorbeeld. Een kaas die daar als bijzonder smakelijk wordt beschouwd, is de falamenco. Falamenco, een woord dat niets met flamenco of flamingo te maken heeft, maar dat gewoon ‘Vlaamse’ betekent. Vlaamse kaas. Het is een kleine, ronde, rood geparaffineerde kaas. Edammer dus! Zo gaan de Belgen strijken met de eer van ons nationale produkt. Een troostpuntje voor mij was, dat in deze zelfde vakantieperiode Antwerpen in een Egyptische krant een ‘Hollandse’ haven genoemd werd.

Aan een paar mensen heb ik gevraagd waar zij dachten dat de falamenco vandaan kwam. Uit Denemarken, wist er een stellig te melden. Volgens een ander moest het Nederland zijn. Ze vonden het maar een rare vraag. Deense en Nederlandse zuivelprodukten worden in het oostelijke Middellandse-Zeegebied wel vaker door elkaar gehaald, ontdekte ik. In het Grieks-op-reis-boekje Learn Greek with me, dat ik in Athene aanschafte, wordt Dutch cheese vertaald met Daniko tiri. Dat ze het op de televisiereclame wel degelijk over ‘Hollandse’ kaas hadden, laat het feit dat sommige Grieken Nederland en Denemarken moeilijk uit elkaar kunnen houden, onverlet.

Het is niet altijd eenvoudig om een transcriptie te maken van het ene naar het andere alfabet. Zowel in Griekenland als in Egypte is me dat opgevallen. In Griekenland zag je bijvoorbeeld, dat een plaatsnaam op het ene bordje met één medeklinker werd gespeld en op het andere, vijf meter verder, met twee. In Egypte is Damanhour hetzelfde als Damanhor, en restaurant kan er zowel met een au als met een o of een u worden weergegeven.

Etenswaren hebben in Griekenland en Egypte soms dezelfde naam. De Egyptische groente bamia heet in het Grieks bamies en de Egyptische bar-

[p. 87]

bóen is dezelfde vis als de Griekse barbóeni. Over deze vis heb ik nog een twistgesprek gehad met een in Griekenland wonende Nederlander. Waar je al niet ruzie om kunt krijgen!

Gevaarlijke vertaalmethode

De barbóeni werd in mijn Griekse reisgidsje barbeel genoemd. Onzin vond mijn landgenoot. Het was gewoon een rode poon! Daar geloofde ik niet zo in. Ook rode poon had ik vaak gezien en gegeten. Ten bewijze haalde hij een Grieks-Engels woordenboek uit de kast. De barbóeni stond er vertaald als red mullet. Dat had ik hem zo wel kunnen zeggen, want met deze benaming wordt de vis steeds vermeld op de spijskaarten van de restaurants. Triomfantelijk pakte hij daarna een Engels-Nederlands woordenboekje. ‘Red mullet: koning van de poon.’ Ziedaar zijn bewijs. Een roodkleurige koning van de poon, dat kon niets anders dan een rode poon zijn. Toen ik daar schuchter tegen inbracht dat hij methodisch toch wel erg grof te werk ging - tweemaal een kans op fouten plus een wat overhaaste conclusie - en dat ik niet geheel overtuigd was, werd ik voor betweter uitgemaakt.

De barboeni is inderdaad geen poon. Ook geen familie. Knorhanen of ponen (Triglidae) horen tot de schorpioenvissen, en mullen of zeebarbelen (Mullidae) tot de baarsachtigen. Ponen kunnen veel groter worden dan zeebarbelen en ze zien er ook veel onvriendelijker uit. De poon is een gewone Noordzeevis en de mul een Middellandse-Zeevis, al komt hij wel eens in de Noordzee voor. Mullus surmuletus, de barboeni, wordt behalve mul of zeebarbeel ook wel koning van de poon genoemd. Ik weet niet waarom, en het maakt hem nog niet tot een poon. De herkomst van het woord poon is zeer onzeker. De etymologen kunnen geen goede verklaring vinden.

Hoewel ik ondanks het eten van falamenco en barboen niet meetbaar in gewicht was toegenomen, verzekerden mijn Egyptische kennissen mij steeds dat ik zo mooi dik was geworden. Dat betekende gewoon dat ik er gezond uitzag. Toch wel prettig zo'n antislankheidscultuur.