Onze Taal. Jaargang 56

Beslist de computerindustrie over onze spelling?
Jan Weitjens - Rotterdam

In mei 1986 maakte Arno Schrauwers bezwaren tegen de ‘veramerikaansing van onze taal’. Hij wijst vooral op de wereld van de elektronica.

Nu is het niet alleen een soort luiheid waardoor men al te gemakkelijk en nodeloos vreemde woorden overneemt. Tot op zekere hoogte is zoiets door de eeuwen heen gebeurd. Alleen het tempo is op het ogenblik wel schrikbarend hoog. Maar naast die luiheid speelt een andere factor een rol: een algemene onverschilligheid tegenover de eigen taal.

Ik kwam op die gedachte, toen Robert-Henk Zuidinga in de Volkskrant wees op zonderlinge spellinggewoonten bij de NOS. Ik ben er toen ook scherper op gaan letten. In ondertitelingen en in het nieuws voor doven en slechthorenden komen allerlei koppeltekens voor op plekken waar ze helemaal niet thuishoren. Dat bemoeilijkt het vlotte lezen. Of denkt men bij de NOS misschien dat doven alleen op het kinderniveau van Ot en Sien kunnen lezen? Dit teveel aan koppeltekens wordt dan ‘goedgemaakt’ door andere zaken weg te laten. Trema's en andere leestekens schijnen uit de lettervoorraad verwijderd te zijn. Op die manier vergemakkelijkt de NOS geenszins het lezen voor hen die erop aangewezen zijn.

De computer de schuld?

Men zal wel beweren ‘het ligt aan de computer’. Onzin natuurlijk. De computer is een middel, dat mensen gemaakt hebben en dat mensen gebruiken. De fout ligt niet bij het instrument, maar bij de mensen.

Ik weet niet welke computer de NOS gebruikt. Ik neem aan dat een dergelijk bedrijf over voldoende financiële middelen zal beschikken om een goede te kopen. Maar we zien hetzelfde verschijnsel vaak genoeg ook in lectuur en correspondentie die met tekstverwerkers is gemaakt. Bij de gemiddelde huiscomputer is het al heel verklaarbaar. Een computer doet niets uit zichzelf; er moet een programma worden ingevoerd. Voor tekstverwerking bestaan een aantal programma's, waarvan WordStar het meest populair blijft.

In dat programma, waar ik zelf ook met plezier gebruik van maak, bestaat de mogelijkheid om met een enigszins ingewikkelde handeling toch leestekens op papier te krijgen. Je moet bijvoorbeeld tegelijk met een CTRL-toets achtereenvolgens de letters P en H intoetsen, vervolgens tegelijk de CTRL-toets en het vraagteken, en er dan aan denken een spatie open te laten. Bij andere leestekens moet juist weer geen spatie overblijven. Of je het goed gedaan hebt, blijkt pas bij het printen. Het is te begrijpen dat men, als men het zo nauw niet neemt met dit spellingonderdeel, het er maar bij laat zitten. Steeds vaker krijg je dan ook brieven, reclameteksten en rekeningen, waarin de Nederlandse spelling al is veranderd om redenen van gemakzucht en het ondoordacht gebruik van de tekstverwerker!

Men kan zich afvragen waarom een toetsenbord van een computer niet dezelfde mogelijkheden kan bieden als een doodgewone ouderwetse schrijfmachine. Technici die geen kwaad woord over de computer willen horen, beweren dat het technisch niet anders kan. Verdiep je je er wat meer in, dan ontdek je al gauw, dat de gewenste tekens juist heel goed geplaatst kunnen worden. Men kan bijvoorbeeld een aantal extra functietoetsen aanbrengen, zelfs op de plaatsen waar op een gewone schrijfmachine de ‘dode tekens’ zijn geplaatst. Die toetsen kunnen dan zo geprogrammeerd worden door middel van het tekstverwerkingsprogramma, dat ze voortaan automatisch, als vanouds, werken. Mocht men dat niet willen, dan zou de gebruiker dezelfde toetsen ook voor iets anders kunnen programmeren. Een paar functietoetsen extra maakt het geheel natuurlijk iets duurder, maar op het totaalbedrag kan dat niet zo heel veel schelen. Voorwaarde is dat voldoende klanten lastig genoeg zijn.

Amerikaanse hegemonie

Natuurlijk is het niet zo eenvoudig als ik het nu stel. Er is een grote concurrentie in de computerindustrie. Naast Japan is het vooral Amerika dat de toon aangeeft. In het Engels, dat ook in de Verenigde Staten geschreven wordt, zijn trema's en accenten niet nodig. Op Amerikaanse toetsenborden zijn ze dus niet aangebracht. Europese fabrikanten kopen die toetsenborden in Amerika zonder verdere eisen te (durven) stellen. Ofschoon deze tekens in de meeste Europese talen noodzakelijk zijn, dwingt de computerindustrie de Europeanen om in dit opzicht slordig met hun spelling om te gaan. Laat ze toch Engels schrijven!

De invloed van deze veramerikaanste spelling, als gevolg van onnadenkend en slordig computergebruik, werkt intussen al verder door. Er komen nu steeds meer elektronische schrijfmachines in de handel waarop de zogenaamde dode tekens evenmin voorkomen. Niet de wens van de gebruikers, niet het werk van taalkundigen, niet maatregelen van de overheid, maar de industrie maakt uit hoe we onze taal dienen te spellen. Of liever: niet de industrie, maar de gemakzucht van de doorsnee gebruiker die het allemaal maar aanvaardt, die te lui is om eisen te stellen, die het te lastig vindt om te protesteren. Maar dat het technisch niet anders kan, is baarlijke nonsens.

Er is niets op tegen, de computer op scholen - zelfs op basisscholen - in te voeren. Kinderen leren heel gemakkelijk, en zij zullen leven in de informatiemaatschappij, waar ze zulke apparatuur moeten kunnen bedienen. Toch gaat die invoering om verschillende redenen overhaast. Wat ons probleempje betreft: je kunt van kinderen niet verwachten dat zij ingewikkelde manipulaties onder de knie krijgen om leestekens te kunnen aanbrengen. Ze zullen dus dit deel van de spelling van meet af aan verkeerd aanleren. En

[p. 63]

dat terwijl het, zoals hierboven aangetoond, technisch best mogelijk is om een betere oplossing te ontwerpen. Wanneer op deze manier een nationale onderneming met geld van de subsidiegever in het onderwijs nieuwe kansen krijgt, zou die zelfde subsidiegever best vooraf eisen hebben kunnen stellen. Hij zou het alsnog kunnen doen.

Het is onzin je te verzetten tegen boeiende nieuwe en nuttige technische ontwikkelingen. Maar ik vind het triest als mensen de technische hulpmiddelen niet meer de baas kunnen blijven, en als zij zich laten overbluffen door technici, die van hun deskundigheid misbruik maken tegenover een voorlopig te goedgelovig publiek. Maar het meest treurige vind ik dat wij met zijn allen alles maar slikken, in plaats van bij de fabrikanten, ontwerpers en overheid te protesteren en eisen te stellen. Minstens kan men brieven die van belang zijn voor degene die ze verzond, terugsturen, als ze, kennelijk alleen maar door ondoordacht gebruik van de tekstverwerker, stelselmatig slordig zijn in de Nederlandse spelling.

De veramerikaansing van onze taal, waarover in het vorige meinummer geklaagd werd, hoeft geen doem te zijn. We zijn er zelf bij. Zeker waar de computerindustrie tot nu toe straffeloos haar eigen gang gaat. Zij kan hierin slagen, mede doordat mensen wel klagen over taalverloedering, maar sommige machten van onze hedendaagse wereld klakkeloos aanvaarden. Toch luiheid?