Onze Taal. Jaargang 55

[p. 164]

Correcte taal voor bedrijf en techniek
De Belgische norm

Ir. J.J. Steensels - voorzitter van de werkgroep Nederlandse taal voor bedrijf en techniek van het Belgische Instituut voor Normalisatie

Het is bekend dat het Nederlands Normalisatie-instituut al zeer lang ijvert voor correcte vaktermen. Wie heeft nog niet gehoord van de vakwoordenlijsten, 46 in getal, van de Centrale Taalcommissie voor de Techniek (CTT), die even zoveel Nederlandse normen zijn geworden? Een enkele keer was je niet gelukkig met de puristische trekjes van de CTT; toch had je er een aardig houvast aan. Die woordenlijsten zijn nu als norm ingetrokken, op één na. Ze waren, in de dertig voorbije jaren, op vele punten achterhaald. De norm N 5050 - Algemene Woorden heeft evenwel standgehouden. Deze norm is sinds 1980 als NEN 5050 uitgegeven. In juni 1986 verscheen een bijgewerkte en sterk uitgebreide uitgave. De titel luidt nu Goed woordgebruik in bedrijf en techniek.

Aan de geïnteresseerde Nederlandssprekende Belgen zijn de CTT-Woordenlijsten beslist niet ongemerkt voorbijgegaan. Bij de herzieningen van 1980 en 1986 zijn een paar instanties in België betrokken geweest. Op de suggestie van die instanties om de Nederlandse norm aan te vullen met ‘flandricismen’, kon door het Nederlands Normalisatie-instituut niet worden ingegaan.

Het Belgisch Instituut voor Normalisatie (BIN) heeft wèl gehoor gegeven aan dat verzoek, zodat tussen 1982 en 1985 een werkgroep een Belgische norm heeft mogen voorbereiden.

Ontsierende uitdrukkingen

De nieuwe werkgroep besloot om evidente redenen uit te gaan van de Nederlandse NEN 5050 en die basis aan te vullen met benamingen en uitdrukkingen die blijkbaar geen moeilijkheden opleveren in Nederland, maar die de Belgische overheid en het Vlaamse bedrijfsleven ontsieren.

Uit de inleiding tot de nieuwe Belgische norm NBN X04-001 (1986) Nederlandse woordenlijst voor bedrijf en techniek met taalkundige aanwijzingen citeer ik een paar korte passages.

De werkgroep is uitgegaan van de gedachte dat Nederlanders en Vlamingen dezelfde taal gebruiken en dat het niet wenselijk is varianten te propageren. Dat zou immers juist in strijd zijn met het doel dat hij zich had gesteld: normaliseren. (...) Waar hem dat nodig leek, heeft hij de in de NEN 5050 aanbevolen woorden met in België ook, of meer, gangbare synoniemen uitgebreid. (...) Overigens heeft de werkgroep de Nederlandse lijst ook in ruime mate aangevuld met woorden die in Belgische technische en bedrijfsmilieus nogal eens verkeerd of te onpas worden gebruikt.

Aan de originele 1200 lemma's van NEN 5050 zijn zowat 350 nieuwe lemma's toegevoegd (na schrapping van circa vijftig lemma's die alleen de spelling betroffen en waarvoor het woordenboek of de officiële woordenlijst uitsluitsel geven).

De aanvullingen vallen grofweg in vier categorieën uiteen: germanismen, amper 2%; anglicismen, ca. 8%; gallicismen, ca. 35% en wat ik flandricismen zal noemen, ca. 55%.

Germanismen zijn van oudere oorsprong; nieuwe komen amper voor. Zij leiden echter een taai bestaan. Zo zeggen en schrijven de Vlamingen experten in plaats van experts, vermoedelijk uit angst voor het gallicisme. Zo ook zijn mecanieker en elektrieker hier nog algemeen gangbaar. Toegevoegde anglicismen zijn veelal onveranderde Engelse woorden: full scale, gasoil, hydrofoil, procedure (voor handelwijze), enz. Maar er zijn ook vernederlandste anglicismen die moeilijk uitroeibaar blijken: kost voor kosten; reconversie voor omschakeling; testen voor beproeven of toetsen, enz.

Het Engels levert dagelijks nieuwe begrippen, die niet of moeilijk meteen correct vertaald worden. Een typisch voorbeeld is quality assurance. De werkgroep heeft geopteerd voor kwaliteitsborging of kwaliteitsgarantie. Een collega die actief is op dat gebied, bezigt al geruime tijd kwaliteitszorg.

Groot was mijn verwondering over de keuze die in de nieuwe druk van NEN 5050 is gemaakt: kwaliteitsbeheer(sing).



Kunnen wij ons een beter voorbeeld indenken bij de reden waarom normalisatie nodig en zelfs onontbeerlijk is?

Flandricismen in soorten

De groep die ik ‘flandricismen’ heb genoemd, kan nog onderverdeeld worden.

Er zijn in de eerste plaats veel oude woorden, die wellicht uit purisme of uit onbekendheid met het Nederlandse woord zijn geïntroduceerd. Zij worden al lang gebruikt door Vlamingen en worden blijkbaar nog steeds via de school gepropageerd, bijvoorbeeld aankondiging voor advertentie, aanwezigheidslijst voor presentielijst, abonnent voor abonnee, baan voor weg, bureel voor kantoor, keper voor balk of dakspar, verlof voor vakantie, uitbaten voor exploiteren.

Tot de flandricismen behoren ook woorden waarvan de betekenis van het Nederlands afwijkt, zoals (bouw)werf voor bouwplaats, faling

[p. 165]

voor faillissement, lot voor partij of perceel.

Ook kennen wij in Vlaanderen veel woorden die oneigenlijk gebrukt worden, zoals de gelijkvloers voor benedenverdieping, inrichten voor organiseren, ondernemer voor aannemer, onkosten voor kosten en schouw voor schoorsteen.

Een taai leven leiden die worden die (meestal uit het Frans) via de taal van de overheid in de dagelijkse taal zijn beland: beschermende werkplaats voor beschutte werkplaats, levensduurte voor duurte (kosten van levensonderhoud), patrimonium voor bezittingen of vermogen.

Enkele gewraakte woorden worden in België vaak slecht gespeld (medezeggingschap i.p.v. medezeggenschap) of van het verkeerde lidwoord voorzien (het cliënteel, het coëfficiënt).

Een geval apart is het oneigenlijke gebruik van technologie voor techniek.

Geniepige gallicismen

Ik besef wel dat mijn indeling kunstmatig is of zelfs gevoelsgeladen. Achter vele van de bij ons foutief gebruikte benamingen gaat het Frans schuil, dat tot heden toe een bijna onuitwisbaar stempel op onze taal heeft gedrukt.

Dat brengt mij tot de laatste categorie in NBN X04 gewraakte woorden: de uitgesproken gallicismen. Ook hier zijn onderverdelingen te geven.

Letterlijke vertalingen zijn: actieve bevolking voor beroepsbevolking, zakencijfer voor omzet, en het o zo makkelijke op punt stellen voor onder andere het instellen of afstellen van machines. Die laatste uitdrukking is eenvoudig en bondig. Correct Nederlands vergt hier een keuze tussen misschien wel twintig verschillende uitdrukkingen. De Belgische norm voert er niet minder dan negen aan, van ontwikkelen tot regelen en tot rijpheid brengen. De poging van de Belgische norm kan hier alleen slagen als de Nederlander nooit dat op punt stellen overneemt.

Ons Nederlands is overigens doorspekt met vele woorden die Frans zijn en blijven: antigel (antivries), bache (dekzeil), bilan (balans), brevet (diploma), camion (vrachtwagen), en zoveel andere.

Geniepig zijn die woorden die vanuit het Frans netjes vernederlandst zijn, maar waarvoor ook correcte Nederlandse benamingen bestaan: competitief, concurrentieel, editoriaal, facturatie, publiciteit (voor reclame).

Ten slotte wil ik nog wijzen op enkele ‘flandricismen’ waarvan het moeilijk te achterhalen is of zij gallicismen dan wel anglicismen zijn. Zo spreken onze politici van hun objectieven (voor doelstellingen), kennen wij component voor onderdeel of bestanddeel en droogkuis voor chemisch reinigen of stomerij.

Laat mij bovenstaande opsomming besluiten met de expliciete - en misschien wel vrome - wens, dat de pogingen van de normalisatielichamen van Noord en Zuid gehoor vinden bij hen die de grootste invloed hebben op de evolutie van onze gemeenschappelijke taal. Ik doel op politici, ambtenaren, leraren en professoren, journalisten, de commerciële afdelingen van bedrijven, alsmede alle diensten voor externe betrekkingen (voorheen public relations).