Onze Taal. Jaargang 55

[p. 1]

[Nummer 1]

[p. 2]

Het Nederlands van de computer

Sipke Westveen - vertaler, INK Taalservice, Amsterdam

Van tijd tot tijd wordt in Onze Taal geschreven over computerterminologie. Dergelijke beschouwingen behandelen meestal de taal over de computer, het al dan niet aan het Engels ontleende computerjargon. Dit artikel gaat over de taal van de computer. En daarmee wordt niet een ingewikkelde machinetaal bedoeld, maar het doodgewone Nederlands dat op de computerschermen verschijnt.

Professionele computergebruikers communiceren dagelijks intensief met hun computer. Gelukkig zijn steeds meer computers zo vriendelijk om Nederlands te spreken. Of liever gezegd: te schrijven, want de meeste computerprogramma's zijn menu-gestuurd, wat wil zeggen dat op het beeldscherm van de computer een opsomming verschijnt van de functies waaruit de gebruiker kan kiezen. Zo'n opsomming wordt een menu genoemd.

Naast de menu's beschikken de meeste programma's bovendien over eveneens Nederlandstalige hulpschermen waarin bepaalde functies worden uitgelegd. Overigens worden deze hulpschermen bijna altijd helpschermen genoemd, omdat ze verschijnen als op een toets met het opschrift HELP wordt gedrukt. En als de computer iets wil vertellen, verschijnt een bericht op het beeldscherm.

Taalfouten te over

Het Nederlands van de computer is dus het Nederlands dat de gebruiker voor zijn of haar neus krijgt. Gebruikers lezen de informatie die de computer verstrekt en handelen daarnaar.

Nu spreekt de gemiddelde computer niet zo goed Nederlands. De menu's, hulpschermen en berichten worden meestal vertaald uit het Amerikaans.

Vaak door systeemspecialisten die alles van het programma weten, maar helaas minder van hun moedertaal. Spelfouten zijn niet ongewoon, net zo min als te letterlijke of foute vertalingen.

Zo is het soms mogelijk iets voledig te instaleren of alleen de herbenoemdde(n). Als geheugensteuntje staat er onder het menu: Maak u keuze. Maar als de computergebruiker desondanks niet meer weet wat hij moet doen, helpt het volgende bericht hem vast weer op weg: Als u tekst verwijderd, verwijderd de tekstverwerker het blok tekst wat u gedefinieerd heeft. Is dit niet de bedoeling, dan kan de gebruiker zijn werk Archieveren. En om aan te geven hoe gemakkelijk dit allemaal is, luidt de opdracht Druk enkel de toets in.

Spellen en vertalen

In plaats van opdracht is er trouwens nogal eens sprake van kommando; een letterlijke vertaling van command. Op dezelfde manier wordt character een karakter in plaats van teken, bijvoorbeeld, overhaal-karakter voor overstrike character (doorstreepteken) of splitsingskarakter voor hyphen (afbreekstreepje). En justify leidt nogal eens tot samentrekking van lijnen en uitvullen en wordt dan uitlijnen (als een beunhaas onder de vertalers het al niet justeren noemt). Al deze voorbeelden en ook die in de rest van dit artikel, zijn ontleend aan bestaande en vaak op grote schaal in gebruik zijnde computerprogramma's!

Behalve dergelijke taalfouten wordt bovendien meestal een moderne spelling gehanteerd, wat leidt tot inconsequent taalgebruik (c en k!). Soms wordt juist een ouderwetse spelling (electronisch) gebruikt, en vaker nog een bonte mengeling van beide (postkode naast copiëren).

Ook komt het vaak voor dat woorden onvertaald blijven omdat ze eigen zouden zijn aan het computerprogramma, terwijl meestal een goed Nederlands woord voorhanden is. Database Onderhoud Menu is dan de vertaling van Database Maintenance Menu, hoewel Gegevensbankonderhoudsmenu of liever nog Menu voor gegevens-bankonderhoud goede en voor de hand liggende vertalingen zijn.

Veramerikanisering

In het bovenstaande voorbeeld is bovendien sprake van veramerikanisering van het Nederlands. Neem nu het eerste menu dat verschijnt, gewoonlijk



het Main Menu. Een gangbare vertaling hiervoor is Hoofdmenu, maar heel vaak wordt dit geschreven als Hoofd Menu. In dit simpele voorbeeld blijkt de Amerikaanse invloed uit het los schrijven van de delen van de samenstelling en het gebruik van hoofdletters. Dit verschijnsel doet zich vooral voor bij menunamen (zoals hierboven) en in koppen (zowel op het beeldscherm als in handleidingen: Het Gebruik van de Funktie Kopieren van Bestanden).

Het Amerikaans kent geen trema's en accenten. Vaak kunnen deze tekens dan ook niet op het beeldscherm van de computer worden weergegeven. Soms wordt dit probleem opgelost door in plaats van het trema de letter te herhalen. In combinatie met andere fouten levert dit bijvoorbeeld op: Text Copieeeren. Gewoon weglaten is een andere oplossing, maar dan moet je wel weten dat koordineren geen etentje met een koor is, maar coördineren op z'n computers.

Maar ook wanneer het programma niet uit de Verenigde Staten komt, kan er veel misgaan bij de vertaling. Wat te denken van Physikalische kommunikatie leiding afgebroken of ruimte afgesperd. Modificeer u permissie afreke-

[p. 3]

ning waar bedoeld wordt De communicatieverbinding is verbroken of uw gebied is geblokkeerd. Wijzig uw toegangsregistratie. Naast de germanismen zien we hier een ander verschijnsel, namelijk het zelfverzonnen woord. Immers, afsperren komt ook in vroege drukken van Van Dale niet voor.

Zwakke argumenten

Ter verdediging van de slechte vertalingen voert men vaak aan dat de geheugenruimte van de computer beperkt is en men dus zo kort mogelijk moet zijn. Toch wordt er vaak blanco geschreven waar lege kan worden gebruikt, of hard copy in plaats van afdruk, omtrent in plaats van over, voorafgaand in plaats van vorige, of zoek uit waar kies volstaat. En als er dan met ruimte moet worden gewoekerd, waarom gebruikt men dan niet die aardige eigenschap van het Nederlands om woorden samen te trekken? Werkblad is dan vier tekens korter dan het neologisme Reken Matrix.

Trouwens, computers krijgen steeds meer geheugenruimte. Computerteksten kunnen dus steeds langer worden. Een hulpscherm bevat tegenwoordig soms een tekst van 400 woorden, verdeeld over twee schermen. Sommige computersystemen zijn uitgerust met een tutorial of zelfstudiecursus die geheel op het beeldscherm wordt gegeven.

Duizenden gebruikers lezen dag in dag uit het Nederlands van de computer. Het is dus van het grootste belang dat de computer goed Nederlands spreekt. En zoals uit bovenstaande voorbeelden is gebleken, schort het daar maar al te vaak aan.

Niet alleen de taal van de computer laat te wensen over. Ook in handleidingen en cursusboeken bij computers en computerprogramma's wemelt het van de taalfouten.

Het laatste woord

Vertalen van computerteksten is een vak apart. Een goede vertaling vraagt eerder een perfecte beheersing van de doeltaal, Nederlands, dan kennis van het computersysteem waarvoor wordt vertaald. Natuurlijk is inzicht in het programma vereist. De vertaling van computerteksten moet daarom tot stand komen in nauwe samenwerking tussen vertaler en systeemspecialist. Deze laatste moet erover waken dat de teksten inhoudelijk juist zijn, maar over de taal die op het beeldscherm verschijnt heeft de vertaler het laatste woord.