Onze Taal. Jaargang 54

[p. 134]

Boekbespreking
Wat zeggie? Azzie val dan leggie!

Guus Rombouts - Amsterdam

Het klinkt welhaast verloochenend uit de mond van een geboren en getogen Maasstedeling: Rotterdam is het, in veel opzichten, net niet helemaal. Dat blijkt wederom uit het bij Veen-uitgevers verschenen boekje Wat zeggie? Azzie val dan leggie! Een speurtocht - met hier en daar nutteloze tussenzinnetjes, overbodige hoofdstukjes en niet altijd relevante uitdiepingen - naar het Rotterdamse dialect door de jurist Jan Oudenaarden die, na een briefwisseling met het P.J. Meertens-Instituut voor Dialectologie, Volkskunde en Naamkunde in Amsterdam, op pagina 27 ietwat verbitterd concludeert dat er wèl studie is verricht naar het plat Haags en het dialect van Gouda maar niet naar de taaleigenaardigheden van de stad in de schaduw van Laurenstoren en Euromast. Al eerder in het boekje, op pagina 15 toont de auteur zijn verbittering waar hij de in 1938 door dr. L.J. Rogier geschreven regels citeert: ‘Jan te Winkel prijst het in Alberdingk Thijm, dat deze in zijn spreken principieel vasthield aan zekere Amsterdams-dialectische eigenaardigheden; van de Rotterdamse oud-wet-houder Jan Hudig (1838-1924) werd smalend opgemerkt, dat hij nooit zijn plat-Rotterdams had kunnen kwijtraken. Zoveel fatsoenlijker is het dus Amsterdams te praten dan Rotterdams’.

Op of in de straat

Niet-relevante uitdiepingen zijn die hoofdstukken waarin een opsomming gegeven wordt van talloze in het Rotterdamse gebruikte bijnamen. Hoewel ik nu wat relativerend sentimenteel word terwijl ik me herinner dat mijn vader vroeger nogal denigrerend over iemand sprak wanneer hij/zij betiteld werd als een poepiebroek, vind ik het echter een weinig zinvolle bijdrage tot mijn algemene ontwikkeling om te weten dat er ooit een havenbaron met de bijnaam Poepiebroek van 't Haringvliet was, aangezien een karakteriserende anekdote over deze persoon in de speurtocht ontbreekt.

Hardnekkig is de Rotterdammer.

Spreekt hij over de Baan, dan bedoelt hij zelden of nooit de desbetreffende straat maar bijna altijd het gebouw van de G.G. & G.D., hoewel de ingang van dat pand al ruim tien jaar aan de Schiedamsedijk - vroeger de Dijk - is. De Rotterdammer spreekt over ‘op de Kipstraat’, terwijl deze straat ergens anders ligt dan de in 1860 gedempte Kipsloot die toen Kipstraat is gaan heten. Interessant is de grammaticale regel van het Rotterdamse dialect in dezen: indien een bepaalde plek een uitgang op water (sloot, singel, gracht, plas, etc) heeft of heeft gehad, gebruikt men het watervoorzetsel ‘op’.

Dit voorzetsel geldt ook voor dijken, enzovoorts. Jammer dat zoveel Maasstedelingen deze regels verwarren; daardoor wonen er zoveel mensen ten onrechte op de Bergselaan en in de Hoogstraat. Ach ja, de autochtonen hebben doorgaans ook moeite met kennen en kunnen, liggen en leggen.

-Je en -ie

Het kost enige moeite om de grammaticale regels betreffende -je en -ie, waar in 1941 een enclitisch onderzoek naar gedaan is door mevrouw G. de Wildevan Buul, te begrijpen. Bij de tweede persoon enkelvoud wordt -je gebruikt in doeje, staje, gooije. Wanneer het laatste deel van de tweeklank als een medeklinker wordt gevoeld is het wouwie, gooijie. Een nadrukkelijk klinkende d of t vormt verkleinwoorden als motje en fluitje. Bij woorden op -st, waarvan vaak de t niet uitgesproken wordt, is het -ie: ‘Haasie je dan nie?’ In de dentaal wordt de d of t weggelaten en de n min of meer nadrukkelijk uitgesproken in: ‘Winje die wol niet op?’ Is de n niet ontstaan uit nd, dan eist het -ie in looppie, kooppie, kennie, kannie en konnie. In alle andere gevallen is de uitgang -ie.

Uit de speurtocht blijkt dat er tot ± 1850 in het Rotterdamse een dialect werd gesproken dat honderdvijfendertig jaar later volledig in de vergetelheid is geraakt. In dat dialect zat de havenuitdrukking ‘Een heijntgen nemen’. Heintje komt voor het eerst voor op de gemeentebalans van 1580-1581 waar het de betekenis heeft van koren of zaadmonster. In de loop der tijden veranderde de betekenis van het woord via ophoopselen onder een boot naar de ladders welke de zakkendragers gebruikten voor het lossen van een schip.

Klemtóónlegging

Typisch Rotterdams is het verkeerd leggen van de klemtóón. In het geval van bruggen legt de Maasstedeling de nadruk op de eerste lettergreep. De Spóórbrug, de Wìllemsbrug. Uitzondering op deze regel is de Maasbrùg. De Rotterdammer legt in straatnamen de klemtoon regelmatig in het laatste deel vóór de uitgang. Dus: Oranjebóómstraat en Westzéédijk.

In de speurtocht heeft de auteur getracht aan te tonen dat het Rotterdamse dialect meer is dan een verzameling taalfouten. Dat is hem nauwelijks gelukt. Het zou goed zijn om meer onderzoek te plegen naar het dialect vóór 1850 en meer anekdotes op te nemen. Taal bestaat immers bij de gratie van de gebeurtenissen en de gevoelens die ze afspiegelt.

Wat zeggie? Azzie val dan leggie! door Mr. Jan Oudenaarden. Veen uitgevers, Utrecht/Antwerpen, 95 pagina's, prijs: f 14,90. ISBN-nr: 90 204 0687 6.