Ludens Lingua
J. Jumbo
Zovelen klagen dat zovele auteurs in Onze Taal over onze taal klagen. Wij gaan daar iets aan doen. Wij zijn vastbesloten de strijd aan te binden met de zwaarmoedige criticasters, de kommazifters en alle Swanen die de teloorgang van onze taal bezingen. Wij maken ons over deze taalbezorgden ernstige zorgen, alleen wij doen dat ludens lingua, spelend in taal. Natuurlijk is dit nog maar het eerste begin. Via taalspelletjes met heuse prijzen hopen wij een kring van correspondenten op te bouwen met een oor voor uitspraak en klemtoon, met een oog voor volzin en alinea, opdat wij - eenmaal uitgespeeld - een rubriek kunnen starten met als titel ‘de zin van de maand’.
Kent u het boekje Allemaal mensen... Apologische spreekwoorden van dr. C. Kruyskamp ('s-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1965, derde druk)? U kent het niet? Jammer. U weet niet wat apologische spreekwoorden zijn? Jawel, dat weet u, alleen u weet niet dat ze zo heten. Apologische spreekwoorden zijn spreekwoorden van het type:
- Alles met mate, zei de snijder, en hij sloeg zijn vrouw met de el.
Het woord apologisch heeft hier een dubbele betekenis. Het is afgeleid van ‘apoloog’ of kort verhaal, maar de spreker gebruikt het ook als apologie, als verdediging. Enkele andere voorbeelden uit dit kostelijke boekje van de oud-redacteur van de Grote Van Dale:
- Geen rozen zonder doornen, zei de aap, en hij kuste een stekelvarken.
- Goede raad is duur, zei Simpel, en hij kwam van de advocaat.
- Veel geschreeuw maar weinig wol, zei de drommel, en hij schoor een varken. Aan deze voorbeelden valt te zien dat een apologisch spreekwoord altijd uit drie delen bestaat: het gezegde, de spreker en de aanduiding van de situatie. Naar aanleiding van het sprekerdeel wordt ook wel de Vlaamse aanduiding zei-spreuken gebezigd. Natuurlijk mag u niet zo maar een gezegde, een spreker en een situatie achter elkaar plakken. Essentiële voorwaarde is het komisch effect: het gezegde moet op de situatie slaan als een tang op een varken. Of iets verhevener geformuleerd: het bezigen van een bepaald gezegde in een bepaalde situatie moet paradoxaal zijn.
Wat moet u doen? Verzamel eerst gezegden of spreekwoorden en lanceer bij de eerste ongemakkelijke stilte op uw verjaardagspartij of familiereünie dit spel-idee. Vooral in kleine uurtjes worden sprekers geboren in paradoxale situaties. Stuur uw vondsten binnen drie weken na het verschijnen van dit nummer naar Onze Taal, Prinsessegracht 23, 2514 AP 's-Gravenhage. De jury zal bestaan uit Battus, Ivo de Wijs, Nico Scheepmaker en de redactie. (In het kader van het streven naar een evenwichtiger man-vrouw-verhouding in de jury-opbouw worden vrouwen die voor deze functie in aanmerking menen te komen uitdrukkelijk uitgenodigd te reageren.)
De inzenders van de fraaiste vondsten krijgen als prijs het boekje van Kruyskamp en een extra exemplaar van Onze Taal waarin de beste inzendingen staan afgedrukt.
Auteursrechtelijk beschermd