Onze Taal. Jaargang 53

Problemen met i en ie

B.P. Visser - arts

Bij het spreken laten we duidelijk verschil horen tussen de i- en de ie-klank en wat ligt meer voor de hand, dan dit onderscheid ook consequent door te voeren bij de spelling? Ieder kind dat naar de lagere school gaat, kan al spreken. Van de woorden kent het dus de klanken en weet het al waar de klemtoon ligt. Vooral de klank zou dus een ideaal en veilig uitgangspunt kunnen vormen bij het leren van de spelling. Maar helaas, we spellen vooral naar de historische herkomst van de woorden. Bekendheid met de lettergrepen speelt daarnaast nog een hoofdrol. (Zie Onze Taal blz. 85, 1982).

En dat zijn nu juist twee factoren, waar kinderen totaal geen binding mee hebben.

Zonder enig begrip van het waarom, moeten ze dan kanar ie leren schrijven en ook januar i. Geen i in ‘inrichting’ zal ooit misverstanden geven en ‘industrie’ zal nooit fout geschreven worden, terwijl we in dictee's wèl bij voorbeeld ‘muziekant, tiefoon, klirtjes en posietsie’ tegenkomen.

Het is vreemd en verwarrend dat we sympatieke typiste schrijven en niet: simpatieke tiepiste: dat we liter schrijven en ook gieter. En dan markiezin naast markizaat en waarom moet biezonder zo bijzonder? Wat een soesa met batikken en zaniken en jaknikker of met applaudisseren en galvaniseren enz. En wat een verschil in uitspraak met prettige - prestige - intrige. En waarom souvenirnaast souveniertje, als eenvoud het kenmerk is van het ware?

Het woordbeeld-geheugen is beperkt

Zo werd onze spelling steeds meer een warwinkel, die alleen nog te leren is door de 90% van de bevolking die beschikt over voldoende geheugen voor woordbeelden. Maar eigenlijk heeft iederéén er te veel moeite mee! Op vele scholen leert men nu de kinderen eerst naar de klank te schrijven, om het ze later geleidelijk weer af te leren.

Men moet beseffen dat los van intelligentie, ook het woordbeeld-geheugen van ieder mens toch beperkt is,

[p. 141]

ondanks zeer grote persoonlijke verschillen. Het vergeten hoort erbij als een soort fysiologische uitlaatklep. Het kan niet verstandig zijn om het geheugen van kinderen op de lagere school al direct te belasten met een overvloed van onlogisch en onnodig feitenmateriaal, wat bij 10% van de kinderen al overbelasting tot gevolg heeft.

Juist onze spelling moet eenvoudig en snel te leren zijn; men leert daardoor ook vlugger lezen en dan zijn er veel belangrijker dingen om het geheugen voor te gebruiken. Ik ben ervan overtuigd, dat men dan in veel gevallen kan voorkomen dat een kind naar een buitengewone school moet, want de woordblinden zullen nauwelijks meer opvallen. Het zelfvertrouwen blijft intact en later durven ze nog een vreemde taal te leren ook.

Consequente ‘ie’ schept orde

Nu moeten we die ene ie-klank dus op vier verschillende manieren weergeven (y-ij-i-ie) en juist die keuzemogelijkheden vormen het grote struikelblok in ons spellingsysteem. Ze maken foutloos schrijven naar de klank onmogelijk. Voor de k-klank hanteren we zelfs acht spellingen! Gelukkig is de schrijfwijze i of ie niet gekoppeld aan open of gesloten lettergrepen en naast ‘liegen’ is

‘Hoe was het ook weer? Het klinkt als luk, maar het moest anders geschreven worden.’

de tweede g in ‘liggen’ eigenlijk geheel overbodig, (vgl.: willen-wielen, kirren-kieren, lippen-liepen, wikken-wieken enz.). Het is zelfs vrijwel onmogelijk om die tweede medeklinker uit te spreken. Bovendien zijn we al gewend aan die enkelvoudige medeklinkers in: aardige, haviken, kieviten, monniken, griniken enz.

Het zou dus vrij snel wennen, als we dan ook maar ligen gaan schrijven in plaats van liggen, lipen in plaats van lippen, griniken i.p.v. grinniken enz. enz. Er komt nog meer orde op zaken, als we de spelling ‘ie’ consequent gaan doorvoeren, dus: fabriekant, etieket, biezonder, kielo, artiekel, famielie, enz., waardoor onze taal ook een meer eigen aanzien krijgt.

Er zijn trouwens al veel mensen die weigeren om nog langer de oude Duitse uitgang -isch te gebruiken en die dus ‘medies’ en ‘fantasties’ schrijven, al zal de Staats‘krant’ zich daar voorlopig nog niet aan bezondigen.

Het is veel beter om de ie niet te gebruiken in woorden als rooie, snoeien, aaien enz. Zeker alle elektronische voorleesapparatuur en ook veel woordblinde kinderen zullen daardoor een ie-klank laten horen, of zelfs in ‘snoeien’ een ij-klank overwegen door de -ei-. Dat bezwaar vervalt met de spelling roojen, aajen, snoejen enz. Ook broejkas en gloojing passen dan beter in deze stijl.

Taalkundigen hebben grote verantwoordelijkheid

Kortom, onze spelling is aan herziening toe en het grote belang voor de kinderen moet daarbij voorop staan. Het probleem is veelzijdig en het zijn vooral de taalkundigen die het heft in handen hebben. Ze dragen daardoor wel een heel zware verantwoordelijkheid en taalgeleerden zijn zelf nooit woordblind!

Alle waardering dus voor de ‘mannen’ van Spelling - '85. Ze begrepen en ze durven. Heel jammer alleen dat ze de uitgang -lijk willen veranderen in -lik: dan wordt dat een i die zal worden uitgesproken als de u in geluk. Dat zou weer een onverstandig stapje terug betekenen, ook op weg naar betaalbare elektronische voorleesapparatuur voor de 21000 blinden die onze taal spreken.

Maar voorlopig blijft het in de scholen nog ploeteren met onze spelling. En nu hadden we het alleen nog maar over de i en de ie!!

Enige praktijkvoorbeelden van i- en ie-problemen. Men ziet tevens dat dit niet de enige keuzemogelijkheid is waar kinderen het moeilijk mee hebben.