Nieuwkomers
Kraakpand-poëzie
R. Reinsma - Amsterdam
In ons land zijn duizenden kraakpanden. Sommige hebben geen specifieke naam, andere heten naar de straat waar ze staan: ‘Vondelstraat’, ‘Prins Hendrikkade’. Nog weer andere - en daarover gaat het hier - hebben (of hadden) bijzondere namen als De Groote Keyser, De Grote Wetering, De Lucky Luyk, De Vogelstruys, De Houtman, 't Veem, De Blaaskop, De Wielingen, Het Paard van Amstel. Mooie, vernuftige, soms ondoorgrondelijke namen. Als ik het goed zie zijn er drie grondtypen:
| 1) | namen die zijn gevormd op basis van de straatnaam, echter zonder het woord ‘straat’ enz.; voorbeeld: De Groote Keyser (Keizersgracht), De Grote Wetering (Weteringschans), De Houtman (Houtmankade), De Grote/Lucky Luyk (Jan Luykenstraat); |
| 2) | namen die aangeven welke functie het gebouw vroeger heeft gehad: 't Veem, De Fabriek (beide in Amsterdam), De Refter (Ubbergen), De Blauwe Aanslag (voormalig belastingkantoor in Den Haag); |
| 3) | de eigennaam van de persoon of instelling waaraan het gebouw vroeger heeft toebehoord: Wijers (Amsterdamse textielgroothandel), Bosch (voormalig hotel Bosch in Arnhem), De Oude Nuts (voormalig Nutsgebouw in Nijmegen). |
Een klein aantal namen is niet nader te rubriceren, zoals De Blaaskop en Het Paard van Amstel.
Type 1 is taalkundig gezien het interessantst. Bij deze namen zijn niet alleen de woorden ‘straat’, ‘gracht’ enz. weggevallen maar bovendien de eventuele bindfonemen die in de straatnaam voorkomen, zoals blijkt uit De Groote Keyser: Keizersgracht. Maar er schijnt ook nog een bijzondere fonologische regel werkzaam te zijn, want bij De Luxe Heer (Herengracht) is niet een bindfoneem weggevallen, maar de complete (toonloze) lettergreep -en, die toch bij het grondwoord zelf hoort. Ook bij De Lucky Luyk legde de toonloze slotlettergreep het loodje, (en Luykens voornaam onderging hetzelfde lot).
Maar hoe zit het dan met De Wielingen? Waarom heet dat niet De Wieling? Ik veronderstel dat dit komt doordat het pand niet rechtstreeks is vernoemd naar de Wielingenstraat maar naar de instellingdie er gehuisvest was, het weeshuis ‘De Wielingen’. Op de genoemde fonologische regel dat een toonloze slotlettergreep op -en wegvalt, is dus één beperking van toepassing, namelijk dat de lettergreep bewaard blijft wanneer het pand niet rechtstreeks vernoemd is naar die straat; de naam De Wielingen hoort thuis in groep 3.
De krakers elimineerden niet àlletoonloze slotlettergrepen: gehandhaafd bleven wel slotlettergrepen op een -r, zoals blijkt uit de naam De Groote Keyser. Het feit dat de eindlettergreep van ‘Keyser’ wel bewaard bleef en die van ‘Heren’ niet, kan overigens ook te maken hebben met het feit dat Keys een betekenisloos woord is, waar tegenover staat dat Heer betekenisdragend is.
vervolg op pagina 143
Auteursrechtelijk beschermd