Onze Taal. Jaargang 53

[p. 137]

De woordenaar
Tel woorden

J.J. Bakker

Behalve in woorden is de lexicograaf ook geïnteresseerd in getallen. Aartsverzamelaar als hij is, wil hij de omvang van zijn collectie zo precies mogelijk vaststellen. Het is een hebbelijkheid die hij deelt met verzamelaars van brillekokers, porseleinen olifantjes, wegwerpaanstekers en andere tastbare objecten. Zoveel van dit, zoveel van dat, subtotaal, transport, totaal generaal - dat wil hij weten, en làten weten. Niet toevallig vermelden zo veel woordenboeken op de omslag hoeveel woorden ze bevatten. Stel je dat eens voor bij een roman!

Hoeveel Nederlandse woorden zijn er?

In elk geval meer dan de 230.000 van Van Dale: het allerdikste puzzelwoordenboek gaat prat op een totaal van anderhalf miljoen. Ik moet nog eens nagaan hoe dat mogelijk is, maar het staat wel vast dat daar buitensporig veel buitenlandse woorden, geografische namen en vaktermen bij zijn. Tja, zo is er geen kunst aan.

Het is veel aardiger om bij het Nederlands te blijven en te zien hoever we komen als we de verbogen en vervoegde woordvormen meetellen. We hebben het dan tenminste over woorden die we dagelijks gebruiken: is, kwam, kinderen, plantje, langer, mooiste.

Dus: hoeveel Nederlandse woordvormen zijn er?

Die vraag is al eens beantwoord, en wel door drs. G. van Buren (in Opperlandse taal- en letterkunde). Zij beweert dat er precies 1.000.000 woorden zijn. Zo'n ex-cathedra-uitspraak wekt natuurlijk onmiddellijk onze achterdocht, zeker als het om een dergelijk rond getal gaat. Laten we eens kijken of we het aantal woordvormen niet wat nauwkeuriger kunnen berekenen.

Eerst moeten we afspreken hoeveel vormen van iedere woordsoort we laten meedoen. Ik stel voor:

- 4	vormen van het zelfstandig naamwoord: haai, haaien, haaitje, haaltjes. Niet opgenomen wordt haais (de tanden eens...)
-7	vormen van het werkwoord: aaien, aai, aait, aaide, aaiden, geaaid, aaiend. Buiten beschouwing blijven: (dat ik) aaie, (gij) aaidet, aaiende, geaaide, geaai, aaier, aaiing
8	vormen van het bijvoeglijk naamwoord: fraai, fraaie, fraais, fraaier, fraaiere, fraaiers, fraaist, fraaiste. We vergeten fraaien, fraaieren en fraaisten.

Verder erkennen we een paar bijzondere gevallen:

-	Zelfstandige naamwoorden met 1 vorm, bv. afvalwaterof ascetiek
-	Zelfstandige naamwoorden met 2 vormen, bv. alkaloïde of achtkant (want het verkleinwoord hiervan staat afzonderlijk opgenomen)
-	Verkleinwoorden met 2 vormen: bv. achtkantje
-	Bijvoeglijke naamwoorden met 2 vormen, bv. Ardens
-	Bijvoeglijke naamwoorden met 1 vorm, bv. azuren

Alle andere woordsoorten zijn onverbuigbaar.

Wat leert de steekproef?

In nevenstaande tabel staat achter iedere woordsoort de frequentie, uitgedrukt in procenten. De getallen berusten op een steekproef van 1522 woorden uit Van Dale Tien (één woord per twee pagina's, steeds het onderste woord van de meest rechtse kolom). Tussen haakjes staan de percentages, afkomstig uit een soortgelijke steekproef uit het Groene Boekje: zo krijgt U een indruk van de nauwkeurigheid van de getallen.

De derde cijferkolom geeft aan hoeveel woorden van een bepaald type per honderd Van Dale-woorden voorkomen. De vierde kolom geeft de ‘vermenigvuldigingsfactor’ die we hierboven hebben vastgesteld, en de laatste kolom bevat het produkt van de getallen in de derde en vierde kolom. Als we nu die produkten optellen dan zien we dat 100 Van Dale-woorden, na vervoeging en verbuiging, uitdijen tot het 3,831-voudige. Betrekken we vervolgens deze ‘algemene vermenigvuldigingsfactor’ op de 230.000 woorden van de allernieuwste Van Dale, dan weten we de omvang van de Nederlandse woordenschat anno 1984: 881.130 woorden. Tel maar na!

Heeft het nut om zo'n lijst daadwerkelijk aan te leggen? Bestaan er woordenboeken die verbogen en vervoegde vormen hebben opgenomen? U hoort het volgende maand.

		Groene Boekje	Van Dale
WOORDSOORT			Totaal	Gespecificeerd	Factor
Zelfstandig	regulier			38,6	x4	154,4
naamwoord	2 vormen			14,4	x2	28,8
	1 vorm			13,3	x1	13,3
	verkleinw.			1,6	x2	3,2
	totaal	(71,0)	67,9
Bijvoeglijk	regulier			5,6	x8	44,8
naamwoord	2 vormen			4,7	x2	9,4
	1 vorm			0,9	x1	0,9
	totaal	(11,7)	11,2
Werkwoord	totaal	(14,0)	17,9	17,9	x7	125,3
Bijwoord	totaal	(1,9)	1,1	1,1	x1	1,1
Rest (voorzetsel, telwoord, lidwoord, voegwoord, tussenwerpsel, voornaamwoord, diversen)	totaal	(1,4)	1,9	1,9	x1	1,9
		(100,0)	100,0	100,0		383,1