Onze Taal. Jaargang 53

[p. 98]

In het grensgebied van het ABN

Sj. van den Berg - leraar Nederlands, Emmen

Wie spreekt Algemeen Beschaafd Nederlands?

Volgens bepaalde taalkundigen diegene aan wie je niet kunt horen uit welk gedeelte van het land hij of zij afkomstig is. (Uit praktisch oogpunt zal ik in het vervolg van deze bijdrage alleen de mannelijke voornaamwoorden gebruiken ter aanduiding van personen van beiderlei kunne.)

Andere even gezaghebbende neerlandisten verwerpen een dergelijke strenge regel. Zij achten het aanvaardbaar dat bij het spreken van de algemene landstaal streekelementen doorklinken. Het is helemaal niet erg als je aan de zinsmelodie, het accent of het woordgebruik kunt horen dat je met een Fries of Brabander te doen hebt. In een tijd van nivellering en uniformering is het weldadig als er regionale verscheidenheid hoorbaar is in het taalgebruik.

Moeilijke keuze

Dit zijn twee meningen die elkaar uitsluiten. In mijn eigen spraak probeer ik de eerste regel na te volgen, zonder de illusie te hebben dat ik daarin helemaal slaag. Overigens zou ik mij op dit terrein maar het liefst als belangstellende buitenstaander willen gedragen, voor wie ieder maar volgens zijn eigen inzicht de beschaafde landstaal tot klinken moet brengen. Deze tolerantie wordt echter moeilijk als je geroepen bent het komende geslacht te leren hoe het eigenlijk moet. Je dient dan zelf toch te weten binnen welke grenzen je gesproken taaluitingen moet aanvaarden als A.B.N. en waar je moet zeggen: ‘Nee, dit is geen goed Nederlands’. Een dergelijke beslissing was niet zo erg moeilijk toen een moeder van een leerling mij enkele jaren geleden vertelde dat haar zoon geen alcohol kon verdragen: ‘Of neemt er aves maar een half glaasje, dan heeft er daar nachts last van’, (Al neemt hij 's avonds...) waarbij de g van glaasje werd uitgesproken als die in het Engelse glass. De Friese bakermat was hier al te nadrukkelijk in de nationale taal aanwezig.

Moeilijker vind ik het als een leerling mij vraagt: ‘Meneer, mag het raam los?’ Voor mijn eigen taalgevoel betekent dat: uit zijn sponningen genomen, maar het is in het hele oosten van het land zo gebruikelijk, dat men je verbaasd aankijkt als je er wat van zegt. In een bekend gedicht van Guillaume van der Graft, een dichter die ik zeer bewonder, staan trouwens de regels:

Maar 's morgens vroeg toen ik ontwaakte
waren ze weg en de deur stond los.

En wie ben ik dan om te zeggen dat dit fout is?

Voorbeelden

In mijn werkomgeving kom ik dagelijks tientallen gevallen tegen waarbij ik mij afvraag: kan dat er mee door of moet ik het afkeuren? In de volgende voorbeelden van dialectismen zijn er gevallen waarbij ik duidelijk het gevoel heb dat de uitingen buiten de grenzen van het A.B. vallen; bij andere twijfel ik. Hier volgt een kleine bloemlezing:

Mijn opstel? Die heb ik allang ingeleverd.
Een boek die ik gelezen heb.
Hij kéék mij aan.
Ik kan 't niet wachten.
Wil jij de bloemen even op de vaas zetten?
Wat heeft ze het haar ruig bij 't hoofd.
Ik kreeg een beste klap om de kop.
Dat gesnak, daar kan 'k niet over.
Doe er even een stuk papier om toe.
Doe mij dat asbakje even.
Dat is toch geen verstand!
't Is mij al over. (Ik heb er geen zin meer in.)
Zo'n beugel draag je niet voor 't mooi.
Je moet niet denken dat jij 't alleen zo stoer hebt.
Slaapt u goed? 't Mag wel zo wezen!
Ik zal me gelijk even omkleden.
Als Jan uit school komt, gaat hij eerst een uur leren.
Waar kom jij weg?
Ik zal het je zien laten.
Ik kan wel vernemen dat ik ouder word.
't Zijn dikke opscheppers!
Ik heb de pen kapot; heeft meneer even een andere voor me?
De reis ging over wegens de staking.
Om mij mogen ze die boel wel verbranden.
Van die colportage zijn we ook niks wijzer geworden. (hebben we geen voordeel gehad.)
De duim doet me aardig zeer.
't Is al half twaalf; nou heb ik nog nooit koffie gehad.
Of ik mee ga demonstreren? Nooit een keer! (Geen denken aan.)
Een meester moet de kinder niet aankomen.
Dat is ja heel geen doen gelijk! (Dat lijkt toch nergens op.)

Geen ruggesteun

Wie les moet geven in de moedertaal, en eigenlijk iedere lesgevende - om dit lelijke woord maar eens te gebruiken - zit met de vraag in hoeverre hij deze regionale invloeden bij het spreken van de standaardtaal moet bestrijden. In de jaren vijftig was er in wetenschappelijke publicaties een levendige discussie gaande over ‘gezag en norm van het Algemeen Beschaafd Nederlands’. Ik behoef hier de namen maar te noemen van de professoren Kloeke en Van Haeringen. Sindsdien is er een stilte gevallen rondom dit onderwerp. Voor onze lespraktijk wordt ons nergens enige ‘bevoegde’ ruggesteun gegeven, terwijl wij toch met deze dingen iedere dag te maken hebben. Vooral met de uitspraak van onze taal moet ieder maar zien op zijn manier zalig te worden. Voor het Frans legt de Académie française nauwkeurig de regels vast waaraan de taal moet voldoen. Nederlanders voelen er niet zoveel voor zich te richten naar een gezaghebbende instantie die precies voorschrijft waar men zich aan heeft te houden in het taalgebruik. Dat zou immers het gevaar inhouden dat een levende ontwikkeling wordt afgesnoerd. Boekjes waarin ons verteld wordt wat wel en niet mag op taalgebied, zijn hier niet populair. In Engeland daarentegen worden barse

lees verder op blz. 101