Over S/sjiieten, S/sjiï(e)ten, S/sji-i(e)ten, S/sji-í(e)ten en S/sji'i(e)ten
P.M. Kaashoek - sectie Taalbeheersing, Academie voor journalistiek, Tilburg
De Woordenlijst Nederlandse taal of kortweg het Groene Boekje, geeft aanwijzingen over het gebruik van het koppel- en deelteken, p. LXIV-LXVI. De gebruiker leest op p. LXV, sub 8, over het gebruik van het koppelteken: ‘In enigszins ongewone, geconstrueerd aandoende samenstellingen en andere formaties; voorts in het algemeen ter verduidelijking van de bouw van het woord of ter voorkoming van misleidende of zonderlinge spellingbeelden.’ De voorbeelden zijn overduidelijk: pijp-etuitje (wie kent niet de lezing pij'pe'tui'tje?) en tabaks-teler (naast tabak-steler).
Over het deelteken zegt het Groene Boekje: ‘Het deelteken (trema) wordt geschreven op het tweede van twee opeenvolgende klinkertekens van eenzelfde woord in gevallen waarin uitsluitend het voorkómen van een bij mechanisch lezen mogelijke onjuiste uitspraak van het woord wordt beoogd.’ (p. LXVI) Het accentteken op voorkómen in het citaat is veelzeggend. Er bestaat een derde mogelijkheid in het geschreven Nederlands om een foutieve woordbetekenis binnen een bepaalde context te voorkómen, namelijk door een accentteken.
Een woord dat de laatste tijd in diverse vormen in kranten en tijdschriften staat, is S/sjiieten. Van Dale, 1970, p. 1810 spelt: sjiieten. Een woord dat volgens Van Dale uitsluitend in het meervoud voorkomt. Als betekenisomschrijving geeft het woordenboek: ‘die sekten der mohammedanen die alleen de nakomelingen van Ali ibn Aboe Talib als opvolger van de profeet (n.b. zie Profeet in de betekenisomschrijving van soennieten (P.K.) erkennen) (vgl. Soennieten).’ Onder het lemma soenna staat soennieten: ‘die mohammedanen die de soenna erkennen als van de Profeet afkomstig geachte voorschriften.’ (Van Dale, 1970, p. 1852-1853.) Van Dale voelt kennelijk verschil tussen soennieten en Soennieten, tussen profeet en Profeet, verantwoordt dit niet en spelt sjiieten steeds met een kleine letter. Het woordenboek geeft noch met koppel-, deel- of accentteken aan dat er twee opeenvolgende dezelfde klinkers op elkaar botsen. Maar stoten er wel twee dezelfde klinkers in dat woord op elkaar? Uit de accentkeuze in Van Dale blijkt dat het accent ligt op de tweede i-klank: sjiie'ten. Waarop dit is gebaseerd, valt niet te achterhalen.
De taalgebruiker, en zeker de journalist die dagelijks tegen de spelling van dit soort woorden aanloopt, heeft de neiging zich te richten naar de uitspraak. Wanneer de taalgebruiker dit criterium hanteert, dan is het duidelijk dat hij in ieder geval het op elkaar stuiten van twee dezelfde klanken in het woord S/sji'ieten gewaar wordt. Van Dale en het Groene Boekje helpen bij dit woord slecht tot matig. Alleen de Woordenlijst laat ruimte voor de volgende spellingvormen: S/sjiieten, S/sjiïeten of S/sjiieten. Het verschil hoofdletter en kleine letter is onduidelijk.
De Woordenlijst geeft summier aanwijzingen over het gebruik van hoofdletters. Op p. LXIX, sub. 4, opmerking 3:
‘In afleidingen als (...) darwinisme, flamingant, (...) is de gedachte aan het eigennaamsbegrip dermate verzwakt, dat de hoofdletter niet meer wordt vereist.’ Misschien wordt daarom soenniet in het Groene Boekje gespeld met een kleine letter. Het woord S/sjiïeten of een variant ervan komt er niet in voor. Wie, gelet op p. LXIX, sub. 4, opmerking 3 van de Woordenlijst, Sjiïeten of een andere variant met een hoofdletter spelt, geeft daarmee te kennen dat hij weet dat het bij dit woord gaat om een eigennaam: de naam van een verzameling sekten. Zodra het woord S/sjiïeten (of een variant) wordt vergeleken met het Arabisch, dan blijkt tussen beide iklanken een overgangsklank met medeklinkertrekjes te bestaan. Bij omzetting van het Arabische tekensysteem in Nederlandse letters zou je dit nietoverzetbare Arabische foneem met een apostrof kunnen verantwoorden: S/sji'ieten. De apostrof geeft dan aan dat er ‘iets’ is weggelaten, aldus een medewerker van het Leidse instituut voor Arabische taal- en letterkunde.
Over de spelling S/sj'ieten of S/sji'iten is verschil van mening mogelijk.
Er zijn in het Nederlands weinig feiten die het spellingverschil i/ie voor de lange i-klank aantonen. Vergelijk bij voorbeeld liter/gieter. Omdat de transcriptie van het Arabisch naar het Nederlands uiterst moeilijk is, zijn er geen gronden die de spelling S/sji'iten uitsluiten.
Auteursrechtelijk beschermd