Onze Taal. Jaargang 53

Reacties

Weel, wiel, waal
J.J.C. Tanis - bioloog, Villecroze (Fr.)

Na de heren De Klerk en Van Os (‘Onze Taal’, juli/augustus 1983) hield ook ik me nog eens bezig met de wiel en wel speciaal met de Zeeuwse vorm weel. Het is mij gebleken dat een dergelijke waterkolk in elk Zeeuws dialect uitsluitend de wêêl(e) wordt genoemd. Dit was voor de oorlog zo (ik ben afkomstig uit Zierikzee) en tijdens een bezoek in september 1983 heb ik me ervan overtuigd dat er in dit opzicht niets veranderd is.

Of toch? Want de moeilijkheden beginnen als je wêêle in het Nederlands vertaalt: weel. Weliswaar zeggen dan vrijwel alle Zeeuwen ‘de weel’, maar enkele gaan zonder blikken of blozen over tot ‘het weel’ terwijl ze in het dialect de vrouwelijke vorm aanhouden.

Komt dit door de invloed van de vele toeristen en van forensen die in Zeeland wonen en in Europoort werken? Ik weet namelijk zeker dat toen Schouwen-Duiveland nog een eiland was, iedereen in de streek de weel zei. Het weel bestond ook, maar dat was een touw voor een palingfuik. Evenals de heer De Klerk ben ik in de natuurboeken en de geografische literatuur gedoken. Hij heeft gelijk, overal het wiel, waal, weel. Daarna nam ik wat oude kronieken door. Dit trok de zaak weer recht: Smallegange (1696) schreef de wele, een enkele keer de wale of de welle, Tirion (1751) meldt de weel en de weele. In een herdenkingsboekje van ‘Sterna’ 1980 (tijdschrift van de natuurwacht Schouwen-Duiveland) schreef één Zeeuw in zijn artikel de weel, een andere het weel. Waar op kaarten uit de 17de en 18de eeuw lidwoorden staan vermeld: de Ronde Weel, de Kakkersweel. Ten slotte: in een boek van Wolff en Van de Kam (1972) vond ik de opsomming: de Bakkerswaal, het Terluchtse Weel, het Kakkersweel...

Wat ben ik blij dat het nog steeds de

Wielewaal (m) is die zingt.

Hartstikke
W. Sterenborg - gepens. leraar Tilburg

Als mevrouw de Graaf op p. 16 van het januarinummer vermoedt dat stikdonker van hartstikke (donker) komt, slaat ze de spijker op de kop. Bij hartsteken vertelt het WNT dat men in de beschaafde spreektaal gewoonlijk (en waarschijnlijk juister) hartsteke hoort, in de volkstaal daarentegen har(t)stikke of har(t)stukke. Oorspronkelijk diende het woord als bepaling bij dood. Hartsteke zou een derde naamvalsvorm zijn van hartsteek in de uitdrukking bi hartsteke doot (= door een hartsteek dood).

Van stekeblind zegt hetzelfde woordenboek dat steke komt van het werkwoord steken, en als versterkend voorvoegsel ook de vormen stik en stok heeft (vergelijk stikdonker en stokdoof). Beschouwen we de klanken van steke- en stik- wat nauwkeuriger, dan blijkt grote verwantschap: respectievelijk een lange klinker en zijn korte soortgenoot.

Andere identieke paren met een gering betekenisonderscheid zijn bij voorbeeld schelen en verschillen, steken en stikken (= naaien).

De 16de-eeuwse woordenboekschrijver Kiliaan vertaalde stekeblind met het Latijnse exoculatus, wat letterlijk betekent: van de ogen beroofd. Kennelijk heeft hij daarbij gedacht aan het uitsteken van ogen, hetgeen toen nog wel eens voorkwam.

Rekenaar
J. Vandeveire - Sint-Denijs-Westrem

In het artikel ‘Computers en taal’ in het novembernummer 1983 van ‘Onze Taal’, trof ik de volgende zin aan: ‘je zou dit (woord) kunnen vervangen door ‘rekentuig’. Enkele citaten uit de ‘Suidafrikaanse Panorama’ van dit jaar, tonen aan dat de Afrikaanders het woord computer vertaald hebben met ‘rekenaar’. Kijkt u maar eens naar de volgende zinnen.

Onderwysers hoef geen tegniese kennis die rekenaars te hè.

(Onderwijzers hoeven geen kennis van computers te bezitten.)

'N ingewikkelde gerekenariseerde x- straalapparaat word gebruik.

(Er wordt een ingewikkeld, gecomputeriseerd röntgenapparaat gebruikt.)

Die rekenaarscentrum van die automaties beheerde pompopgaarprojek.

(Het computercentrum van de automatisch bestuurde installatie voor het spaarbekken.)