Onze Taal. Jaargang 53

Het rijmschap

H.H. Polzer

‘Ik garandeer u’, zei een arts in Weesp
‘Dap mepperpijp uw straakgebrek geneesp’

Uw twee Onzichtbare Meesters hebben u al eens eerder aan het werk gezet (met aanwijsbare gevolgen) en stellen u nu bloot aan een nieuwe opdracht.

Moeilijke en onmogelijke rijmen kent iedereen: herfst, heup, twaalf... Dit soort woorden krijgen sneldichters naar het hoofd geslingerd en hun humeur lijdt eronder. Akelige versjesmakers etaleren slimmigheden als Ernst-kern, st... en bronst-kon z' 't; daar zijn we allerminst van gediend. Onze bedoeling is dat u zuiver en creatief rijmt, desnoods tegen de taalregels in als dat een goede vondst oplevert.

‘Ze zuin verscheunen, ja - Godlof ze
zuin d'r...’
De oude Garmt, een regionale tuinder
Hield koesterend het liedboek in de
hand
En staarde diepbewogen naar de
uinder

Rijmen moet dus niet uw enige zorg zijn: u moet de oplossing ook in de tekst rechtvaardigen. Vooral die tweede oefening is uitstekend voor inventiviteit en taalgevoel.

Zij kust me overal... Mijn rechterheup
Raakt meer en meer beschilderd met
makeup

(Webster en o.e.d. schrijven make-up, maar in Longman staat makeup.)

Wat is dat ginds toch voor een gloed?
Een ketter zeg die boeten moet!
Ei ei - het is zowaar Neef Jasper
Wat brandt hij fel, hè? (Knisper!
Knasper!)

Ivo zal u een paar uitschieters van Jan Kal laten zien, mogelijk ook van hemzelf en anderen - en misschien eveneens fragmenten waarin dichters van de nood een ramp maakten (we hebben nog voorraad).

Bij het zoeken naar rijm kunt u veel gemak hebben van Het Retrograde Rijmwoordenboek (Reup is een ziekte van rogge, hetgeen ik anders nooit had ontdekt), van persoonsnamen (Treub, Nederlands staatsman, 1858-1931) en aardrijkskunde (Greup, plaats in de buurt van Rotterdam), in veel gevallen ook van meervouden, werkwoordsvormen, adjectieven etc., van vreemde talen (Dierenpark Emmen after dark) en soms van buitensporig enjambement. Op arts, niet bijzonder veeleisend, heeft

[p. 53]

men behalve kwarts nog biljarts, des moederharts, iets verwards, Harz, Parz- (ifal) en zo meer, waarvan uiteraard niet alles bruikbaar.

Welnu, probeert u eens verdienstelijke gedichtjes te maken op herfst, korf, harp, kirren en groente. Ik denk dat mijn compagnon nog andere kluiven voor u heeft.

Ivo de Wijs

Wij (een corresponderend buitenlid van Het Rijmschap en ik) noemden het spel Twintig manieren om op twintig te rijmen. Het woord twintig kozen we omdat we uitgingen van de volgende veronderstelling:

(1) Men treft de rijmklank - intig

Slechts bij het telwoord twintig

Het Retrograde Woordenboek echter leerde ons snel anders:

(2) De tuinman zei: ‘Uw roos is spintig!’

En spoot met H₂Cl₂₀

Ook ontdekten we dat er al kunst- en vliegwerk bestond. Jan Kal schreef in een liedtekst:

(3) Rond de twintig/ontdek je watje wil

Rosetintig/de glazen van je bril

(Kal houdt van het getal. In een sonnet liet hij de Haarlemse Natuursteen B.V. Swaalf natuurlijk rijmen op twaalf.) Naast rosetintig valt er overigens aanzienlijk meer te construeren: Een boze stem aan tafel 20:/‘De eigenheimers smaken bintig!’

Drs. P. paste twintig-stuntrijm toe in het flitsende nummer Grand Prix.

(4) Hee kijk nu toch eens even/Dat's net

als in 't begin

Daar heb je nummer elf en vlak/

Daarachter nummer twin-

O kijk daar nu dan toch eens...

Het woord twintig laat zich met minder bevredigende resultaten ook oprekken:

(5) Zij was artiesterig en twinterig

Haar houtsnijwerk was duur en

splinterig

N.b. Of er op al die woorden gerijmd kan worden, heb ik niet onderzocht, dus zet uw geestvermogens niet op het spel. N.b. n.b. In serieuze gedichten is zulk stuntwerk natuurlijk misplaatst, en ook in het plezierdichten moet men er zeer terughoudend mee omgaan. Onvermijdelijk is het nooit, genietbaar slechts bij zeldzame toepassing.

Dubieus is het rijmen met behulp van de i-klank, aangezien de tweede i van twintig een sjwa is:

(6) De dichter bezint zich

Op rijmen op twintig

Het kan gestroomlijnder zoals gebeurde in een lofzang op het Ig, het Ignatius College in Amsterdam:

(7) Als 'n leergierig kind, Ig

Heb ik bij je aangeklopt

Nu word ik, amper twintig

Uit de derde klas geschopt

Altijd leuk is het fictieve spraakgebrek (zie ook bij H.H. Polzer). Mijn andere ami de plume leverde:

(8) --Jan Splinter mist een tand of twintig

Zo moet Jan Splintech door de

wintech!

Rijk rijm is een mogelijkheid die voor de hand ligt:

(9) We waren met z'n twintigen

Verwoed aan 't eenentwintigen

Bovendien is rijk rijm te verbergen in dubbelrijm: In het dorpje Twintighuizen/Woont een aap met twintig luizen. Ach, er is zoveel moois te bedenken. Nog één, de tweede helft van de twintig laat ik aan U.

(10) Rijm nooit op twintig kies voor

twenty

Dan zijn er variaties plenty