Onze Taal. Jaargang 53

Welk voud na een aantal?

B.C. Sliggers - Lisse

A Moet na ‘aantal’ het werkwoord in enkelvoud of in meervoud staan? Men is het oneens over ‘Een aantal bezoekers kwam(en) te laat.’ De vijf uiteenlopende meningen zijn de volgende.

a	Meervoud als het gaat om elk in het bijzonder, en enkelvoud als er een collectiviteit is (Van Dale). Voorbeelden respectievelijk: Hierdoor kwamen een aantal nieuwsgierigen te laat en Een aantal personen kreeg toestemming om...
b	Als de nadruk ligt op ‘aantal’, moet er enkelvoud staan; als de nadruk ligt op het meervoudig woord dat er op volgt, moet er meervoud staan. Voorbeelden respectievelijk: Het aantal slachtoffers is weer toegenomen en Een aantal gewonden zijn in het ziekenhuis opgenomen.
c	Steeds enkelvoud, want ‘aantal’ is een enkelvoudig zelfstandig naamwoord. Je kunt ook zeggen: Een aantal kwam te laat, waarin ‘aantal’ duidelijk onderwerp is. Deze opvatting wint veld.
d	Naar believen enkelvoud of meervoud. Deze mening vond ik slechts bij Charivarius in zijn Is dat goed Nederlands? uit 1949 met als voorbeeld: Een aantal (= vele) leden waren (of was) tegenwoordig.
e	Steeds meervoud want achter het omstreden woord staat een meervoudig zelfstandig naamwoord dat als logisch onderwerp het werkwoord beheerst. Het zijn de bezoekers die te laat kwamen, al dan niet groepsgewijs.

B In het eerste geval (a) is het veelal moeilijk om uit te maken of er sprake is van individualiteit of van collectiviteit. De onderscheiding is te subtiel voor algemeen gebruik. Als zij echt noodzakelijk is, kan dit worden aangeduid door bepalingen als ‘tegelijkertijd’, ‘met tussenpozen’ en dergelijke. Vrij veel nieuwsgierigen kunnen bovendien gezamenlijk te laat komen. En in het tweede voorbeeld kan het best zo zijn dat de personen los van elkaar in een bepaalde periode de toestemming kregen.

[p. 40]

Ten aanzien van het bij b vermelde het volgende. In het eerste voorbeeld is ‘aantal’ een zelfstandig naamwoord: het aantal zelf is toegenomen. Als er ‘het’ voor ons woord staat, is dit altijd het geval. Ook met ‘een’ ervoor kan ‘aantal’ een zelfstandig naamwoord zijn: Een aantal dat angst inboezemt! Het tweede voorbeeld voldoet aan de d-opvatting. Bij de c-oplossing wordt ‘aantal’ steeds als zelfstandig gezien. Maar dit is slechts het geval in Een aantal dat indruk maakt, in het eerste voorbeeld bij b en in Het aantal is toegenomen. ‘Een aantal’ is, tenzij ‘aantal’ een zelfstandig naamwoord is, qua betekenis meervoudig; de vervangingsproef (= vrij veel) bewijst dit. En bij Een aantal kwam te laat moet in een der voorafgaande zinnen zijn vermeld wie deze telaatkomers zijn, zodat men tussen ‘aantal’ en ‘kwam’ aan hen denkt.

De d-opvatting ben ik in thans gangbare leerboeken niet tegengekomen. Charivarius zei tevens: ‘Een paar (enige) heeft steeds het meervoud.’ Er is hier duidelijk een inconsequentie: een woordpaar dat ‘vele’ betekent, heeft meervoud of enkelvoud; een ander dat ‘enige’ betekent, slechts meervoud. Onbevredigend.

Blijft over de e-oplossing die grammaticaal verdedigd kan worden, hetgeen hierna getracht wordt.

C Van Dale omschrijft ‘een aantal’ terecht als ‘vrij veel’, welke woordencombinatie ‘woordgroep’ heet. In dit geval is er een zogenaamde telwoordgroep: een telwoord als kern (‘veel’), aangevuld met een bepaling (‘vrij’). Het geheel heeft een telwoordfunctie; daarom staan zelfstandig naamwoord èn werkwoord in het meervoud: Vrij veel bezoekers kwamen te laat.

‘Een aantal’ is géén woordgroep want er is geen telwoord. Toch functioneert ook deze combinatie als telwoord. Volgens Rijpma en Schuringa is een telwoord een woord dat kan staan achter: ‘Ik heb er...’ Dat ‘een aantal...’ ook achter ‘er’ gezet kan worden, bewijst de telwoordfunctie. Maar hoe moet dit