Onze Taal. Jaargang 53

[Vervolg Jaar van Orwell]

2 Wie eens steelt, is altijd een dief

Wanneer iemand een diefstal heeft gepleegd en wordt veroordeeld tot enkele maanden hechtenis, is hij er slecht aan toe. Maar de werkelijke ellende begint pas na het uitzitten van de straf. De delinquent zal altijd met de nek worden aangekeken. Alle inspanningen van de resocialisatiedienst ten spijt, het gezegde ‘Wie eens steelt,...’ blijft van kracht. Hoe kan de dief worden geholpen?

Een jaar of tien geleden poneerde een hoogleraar strafrecht in alle ernst het volgende voorstel. Noem een dief geen dief meer en de resocialisatieproblemen zullen verdwijnen. Noem een dief een vergisser. Vergissen is menselijk, niet waar? En wanneer zo iemand uit het ‘vergissershuis’ komt, dan heeft hij het veel gemakkelijker dan een delinquent die enkele maanden gedetineerd is geweest in de Bijlmerbajes.

Wanneer een vriendelijke Grote Broer zo'n taaldecreet zou uitvaardigen, krijgen ex-gedetineerden het dan gemakkelijker? Of neem een ander voorbeeld. Wanneer een heel zindelijke Grote Broer zou zeggen: Poephuis, nee bah, dat is te vies. Voortaan benoemen wij de handeling ‘stoelgang’ naar het laatste element in die handeling: handen wassen. Dus, ober, waar kan ik mijn handen wassen? Wat verandert er dan door zo'n eufemisme?

De reactie dat eufemismen alleen maar een uiting zijn van een veranderde houding, is niet geheel bevredigend. Gesteld dat de ns iemand nodig heeft om de rails van faecaliën te ontdoen, dan zal een advertentie voor een ‘strontruimer’ waarschijnlijk geen effect sorteren. ‘Drekreiniger’ klinkt al iets beter. Maar er komen pas sollicitanten wanneer in de oproep wordt gevraagd naar een ‘defaecaliteur’.

Ook hier zijn weer legio andere voorbeelden. Is een kernkop minder erg dan een atoombom? Voelen scholieren zich mondiger wanneer de docent-begeleider hen tentamineert, dan wanneer diezelfde leraar een mondelinge overhoring geeft? Of is dat niet hetzelfde? Heeft een werkloze meer kans op een baan wanneer hij zich een ex-werknemer noemt? Wordt er beter naar een bejaarde geluisterd wanneer hij geen vijfenzestigplusser, maar senior heet?

Kortom, kan Grote Broer door de woorden te veranderen ook de houding van taalgebruikers ten opzichte van het benoemde veranderen?

3. Een vrouw een vrouw, een woord een woord

Het zal een aantal lezeressen niet zijn ontgaan dat in dit artikel naar een werkloze werd verwezen met ‘hij’. In het voorbeeld van de programmeur en de boer (geen boerin) werd gesproken over een man. Waarom? Het had toch evengoed een vrouw kunnen zijn! Helemaal erg is het voorbeeld over ‘meisjesgenade’. Zie je wel, de auteur van deze tekst is door zo'n voorbeeld weer ergerlijk rolbevestigend bezig. Ach, het kan ook niet anders; het is een man. Mannen hebben de taal gemaakt. Door die taal worden vrouwen klein gehouden. Mannen spreken mannentaal; vrouwen babbelen vrouwenpraat. Het zit niet alleen in de woorden. Het hele taalsysteem is ervan doordrongen.

Soms wordt deze feministische visie op taal belachelijk gemaakt in mannenpraat door het voorbeeld aan te halen van een Engelse Femsoc-groep die ‘history’ wilde vervangen door ‘herstory’, omdat de geschiedwetenschap alleen maar aandacht besteedt aan mannen.

Achter de feministische taalkritiek schuilt echter veel meer. Wanneer vrouwen zich onderdrukt voelen door het taalsysteem, dan bevestigt een ironisch masculien grapje over gebrekkig taalinzicht alleen maar die onderdrukking. Belangrijker is de kwestie of de invoering van sekseneutrale beroepsnamen vrouwen werkelijk meer kans geeft op de arbeidsmarkt. Opvallend is dat de benaming ‘vroedvrouw’ in