Onze Taal. Jaargang 52

[p. 160]

Nieuwe woorden II
Nieuwe woorden uit andere talen

Door de directe (persoonlijke) en indirecte (schriftelijke) contacten zijn door de gehele geschiedenis woorden overgenomen uit andere talen.

Uit het Latijn stammen bij voorbeeld zolder en kelder (solarium en cellarium). Het is verleidelijk om nog meer voorbeelden uit allerlei talen op te noemen, maar ik wil me hier beperken tot de meer recente buitenlandse termen, en dit betekent dat ze bijna uitsluitend van Engelse oorsprong zijn. Een willekeurige greep:

panel, brainstorming, efficiency, design, trend, manager, know how, workshop, performance, free lance, inside information, opinion leader, point of no return, decisionmaker, software, hifi, tuner, laser, off shore, sponsor, lobby, spot, unit, item, quartz, corn flakes, weekend, baseball, goal, caravan, ticket, hair stylist.

Uit deze voorbeelden is het niet moeilijk om een aantal gebieden te vinden waar de invloed blijkbaar groot is (bedrijfsvoering / organisatie, apparaten / handelsprodukten, techniek / wetenschap, verkeer / toerisme, sport), maar het zal niet moeilijk zijn er meer te vinden.

Motieven voor de opneming van nieuwe termen zijn in het eerste deel al opgenoemd (‘Onze Taal’ september 1983); ze blijven ook hier geldig, maar er kunnen nog enkele worden toegevoegd:

- Noodzaak van internationalisatie (beperking van het aantal talen in het internationale verkeer).

- Commerciële overwegingen. Welke Nederlander geeft zijn nieuwe produkt nog een Nederlandse naam?

- Kwantitatieve druk. We worden via de media dagelijks overstroomd met Engels.

- Gemakzucht of grootdoenerij (laten horen dat je zo goed Engels spreekt).

Vaak zal een combinatie van oorzaken werkzaam zijn. Camping is korter dan Kampeerterrein, maar het geeft ook een zekere opwaardering van het begrip.

Hoe groot is de omvang van de invasie?

Uit het bovenstaande kan men de indruk krijgen dat het Nederlands bezig is te verengelsen en dat we over 15 jaar in ons land alleen nog maar Engels zullen spreken. Nu al hoort men spreken over Nederengels of Brederlands.

Om na te gaan hoe ‘erg’ het momenteel is, heb ik een willekeurige greep gedaan uit een aantal bladzijden van een dagblad en een weekblad, en genoteerd hoe veel Engelse woorden ik tegenkwam. Op een zevental krantenbladzijden (tot 3500 woorden) en vijftien bladzijden van een weekblad (tot 1200 woorden) noteerde ik per bladzijde hoogstens een paar Engelse woorden (soms kwam een bepaald woord, bij voorbeeld ‘interview’, vaker voor; dit is dan voor één geteld. Eigennamen zijn niet meegeteld).

Een verdere controle van de tv- of radionieuwsdienst bleek nagenoeg ‘van smetten vrij’! Een ‘interview’ is daar altijd een ‘vraaggesprek’; het ‘weekend’ is het ‘weekeinde’. Toen er eens iets werd gezegd over ‘off-shore installaties’ (in vakkringen de normale term), werd dit verklaard met: buitengaatse installaties voor de winning van olie. Ik heb daarom de indruk dat de redacties van bladen, tv en radio zorg besteden aan het gebruik van goed Nederlands, en ik wil hier graag mijn waardering voor tot uiting brengen.

Iets minder mooi is het bij sommige reclame-uitzendingen. Onvermijdelijk is hierbij het gebruik van vele eigennamen en namen van apparaten en dergelijke. Maar sommigen menen hun boodschap geheel in het Engels te moeten brengen. Bij mij roept dit altijd weerstand op en ik neem me dan voorhet genoemde artikel beslist niet te kopen.

Het lijkt dus allemaal erg mee te vallen met de invasie.

Toch moet ik nog opmerken dat de doorgenomen teksten meestal van algemene aard waren, dit wil zeggen dagelijkse gebeurtenissen, politiek, populair- wetenschappelijke zaken enz. Op speciale gebieden, bij voorbeeld aerobic dancing stijgt het aantal Engelse termen ineens met sprongen (wat wil men? Het is nu eenmaal overgewaaid).

Moeten we ons te weer stellen tegen de invasie?

Onze redacteur heeft in zijn boek Schrijfwijzer (p. 104) een zestal redenen genoemd om vreemde woorden te accepteren. Deze redenen komen ongeveer overeen met de ‘motieven’ die in het eerste en tweede deel van dit artikel zijn genoemd.

Verrijking van de taal moeten we altijd toejuichen, dus waarom zouden we ons te weer moeten stellen? Voor zeker meer dan 99% van de Nederlanders is er geen enkel probleem; sommigen storten zich zelfs met graagte in een andere cultuur.

Toch blijven er, althans voor mij, enige bedenkingen:

- Zelfs al is er maar één Engels woord op 1000 Nederlandse, het valt toch altijd op, en het is hinderlijk als men het in een woordenboek moet opzoeken.

- De invloed is geheel eenzijdig.

- Engelse woorden laten zich moeilijk vernederlandsen. Vele klanken komen in het Nederlands niet voor. Verder is de spelling nog altijd die van de middeleeuwen, terwijl de uitspraak wel is geëvolueerd. Er is dus een enorm hiaat tussen uitspraak en spelling. ‘Kompjoeter’ in plaats van ‘computer’ stuit velen tegen de borst. Er is zelfs een woord dat bij het fonetisch schrijven geen van zijn oorspronkelijke letters zou overhouden (‘choir' - kwajje’). Maar ook in vele andere gevallen worden de woorden moeilijk herkenbaar (‘haj-faj’ voor ‘hi-fi’). Er is dus toch wel reden voor enig weerwerk.

Hoe stellen we ons te weer?

Van overheidswege is er in Nederland geen taalpolitiek, zoals onlangs prof. Paardekoper aanvoerde. Waar mogelijk, moeten we dus zelf het goede voorbeeld geven. Ik zelf zeg bij voorbeeld altijd ‘weekeinde’, wat voor mij hetzelfde is als ‘weekend’ (‘wiekent’). Helaas is er in vele jaren nog maar één persoon geweest die dit opmerkte. Iets meer succes had ik met ‘ontwerp’ in plaats van ‘concept’.

Van veel belang is zonder twijfel de houding van redacties van bladen, en van bij voorbeeld tv-, radionieuws. Zoals ik al zei, lijkt hier veelal goede zorg te worden besteed aan de taal. Van de situatie bij het onderwijs ben ik niet op de hoogte. Wel zou ik willen wijzen op het werk van de Normalisatie. In 1980 verscheen de Woordenlijst voor Bedrijf en Techniek, NEN 5050, met ca. 900 termen, waaronder ook termen uit andere talen en verkeerd gebruikte Nederlandse termen. Wanneer we dit boek weer eens ter hand

[p. 161]

nemen, staan we verbaasd over het vele wat we nog kunnen verbeteren aan ons taalgebruik. Het is jammer dat een dergelijk werk te weinig bekend en verbreid is.

Ten slotte mag ik nog een eigen bijdrage noemen: NEN 941, Benamingen op verf- en vernisgebied, met ruim 400 termen waaronder verscheidene Engelse. Waar mogelijk zijn de Nederlandse equivalenten opgegeven, bij voorbeeld ‘primer’, de Engelse term voor ‘grondverf’. Van de betreffende commissie was ik voorzitter en in die functie ben ik steeds opgekomen voor gebruik van het Nederlands. Naar ik meen, heeft dit in de vakpers wel resultaat gehad.

Dit tweede deel van mijn artikel was nogal verschillend van het eerste, maar in beginsel kunnen de beschouwingen over in gebruik komen en buiten gebruik raken van woorden ook hier worden toegepast. Het zou echter te ver voeren om hierop nog verder in te gaan.

W.J. Nijveld

Amsterdam