Nieuwe woorden en taalverarming
Evalueren
Met de heer De Vries (‘Onze Taal’ 11, 1982, p. 140) ben ik het geheel eens dat het woord afbouwen (of afbouw) in de betekenis van voltooiing een vaste plaats heeft veroverd in onze taal en dat het in de betekenis van afbraak slechts verwarring kan stichten. Daarna zegt de heer De Vries echter:
‘Hadden we een ander woord tot onze beschikking, dan zou “afbouw” geen kans maken. Maar dat is er nu juist niet en dat is een punt voor de heer Van Raalte.’
Ik meen dat de laatste woorden niet kloppen. We hebben niet alleen één ander woord, maar een hele groep woorden ter beschikking om het misbaksel (in deze betekenis) afbouw te vervangen op een wijze die bovendien nog nuancering mogelijk maakt, en ons eigen brave afbouw te bewaren voor het tot een goed einde brengen van de bouw van iets.
Abbau, dat in het Duits als eerste betekenis ontginnen, exploiteren, winnen (van erts bij voorbeeld) heeft, levert ons ook de begrippen die thans door sommigen zo grif aan de taal van onze oosterburen worden ontleend: demonstreren, doen afvloeien, de exploitatie staken, ontslaan, laten vervallen, verminderen, opbreken, afbreken en uitputten. Ik heb de voorraad nog niet uitgeput. In het vervolg, als we met het woord Abbau in het Nederlands verder gaan, wachten ons ook nog: van zijn stokje gaan en weggaan.
Moeten we nu werkelijk in plaats van een reeks goede Nederlandse woorden waaruit we naar hartelust het passende kunnen kiezen, uit vrije wil, nog voor 1984, simpele praat à la Orwell uit het oosten laten binnenwaaien? Het is geen nieuw verschijnsel en het komt veel vaker voor. Op het ogenblik zijn omstandigheden en toestanden langzamerhand aan het wijken voor situaties. Optreden doet al lang een aanval op zijn concurrenten: voorkomen, bestaan, zich voordoen, ontstaan, zich ontwikkelen. Misschien is het door zijn afkomst even agressief als afbouwen.
Het is echter beslist niet waar dat germanismen thans de ergste opdringers zijn. Vele teksten van Nederlandse academici kan men niet begrijpen zonder een Engels (of nog liever een Amerikaans) woordenboek.
Een van de agressiefste woorden is evalueren. Het is nog jong en daardoor vermoedelijk uitermate geliefd. Het heeft een schier oneindige reeks betekenissen, die alle door uitstekende Nederlandse kunnen worden vervangen. In mijn Engelse dictionaire (Garmonsway) staat achter evaluate alleen maar ‘schatten’ (appraise). In het Frans betekent het schatten of begroten, maar in de grote Webster kan men alles vinden wat men maar wil, en deze vloed van betekenissen overspoelt nu Nederland. Webster geeft: judgment, appraisal, rating, interpretation, maar wij hebben daar nog niet genoeg aan; ik vond evalueren respectievelijk evaluatie in de betekenissen van: bepalen, letten op, vaststellen, onderzoeken, beoordelen, waarderen, de waarde bepalen, berekenen, kwantificeren, tellen, interpreteren, overdenken. De ‘simple talk’ van de Amerikanen blijft niet ver achter bij die van de Duitsers; maar vindt men niet met mij dat wij aardig op weg zijn, met onze eigen versimpeling van het woordgebruik, onze kansen op een ereprijs voor ‘simple talk’, uitgereikt in 1984, in belangrijke mate te vergroten?
Laat ons het optreden van de evaluatie snel afbouwen, en dan mag u raden wat daarmee wel bedoeld zou kunnen worden.
L. Jongkees
Amsterdam
Enkele pogingen om het woord evalueren (evaluatie) te vertalen
| Niet alleen om de ernst te evalueren... |
vaststellen, bepalen |
| Op grond van deze cijfers was het ons nog niet mogelijk tot evaluatie te komen. |
oordeel vellen, besluit nemen, interpreteren, gevolgtrekkingen maken |
| Ze wijzen erop dat verdere evaluatie vereist is. |
onderzoeken, proeven, tellen |
| We hebben het aantal cellen geëvalueerd. |
schatten, tellen, meten, vaststellen |
| Bij de evaluatie van de resultaten van de experimenten... |
beschouwen, beoordelen, bezien, waarde schatten, bewerken |
| Het is nodig met zorg te evalueren of dit geneesmiddel werkelijk effect heeft. |
nagaan, uitmaken, vaststellen, onderzoeken, overwegen, bepalen |
| Techniek, evaluatiemethode, resultaten. |
onderzoekmethode |
| De evaluatie van deze techniek is nog niet ten einde. |
we weten het nog niet, we kennen de waarde nog niet |
Auteursrechtelijk beschermd