Onze Taal. Jaargang 52

Variëteit en variété

Woordenboeken zijn bijzonder nuttig, maar met alleen een woordenboek en een oppervlakkige kennis van een vreemde taal kom je er niet. Dit wordt weer eens bewezen door het Bureau voor Onderwijssamenwerking, onderdeel van het Europese Instituut voor Onderwijs en Sociale Politiek, dat zijn zetel in Brussel heeft. Het bureau heeft in januari naar persorganen en andere geïnteresseerden in Nederland de volgende brief gestuurd:

‘Zoals U het weet, staat ons Instituut de Europese Commissie bij het praktisch beheer van de Gezamenlijke Studieprogramma's tussen instellingen van hoger onderwijs in de lid-staten bij. Deze subsidies worden opnieuw voor het cursusjaar 1983/4 beschikbaar.

Bovendien, de Commissie heeft 1981/82 ons Instituut het beheer van een ander project in het gebied van hoger onderwijs toevertrouwd: het programma van korte studiebezoeken die door het onderwijs en administratief personeel van het hoger onderwijs in de lid-staten worden uitgevoerd.

Meer dan 270 Gezamenlijke Studieprogramma's hebben al een subsidie bekomen en ongeveer 490 personen die voor het hoger onderwijs werken, hebben de mogelijkheid gekregen een studiebezoek in het buitenland te brengen.

Toch schijnt er, dat een groot aantal professoren en bestuurders het bestaan van deze subsidies niet kent. Daarom hebben wij het ingesloten perscommuniqué voorbereid en we zouden U zeer dankbaar zijn, indien U het kan publiceren om zoveel personen mogelijk te bereiken die zich voor zijn inhoud zouden kunnen interesseren. Antwoordt U gunstig op onze aanvraag, zouden we dan graag een kopie van het artikel krijgen zoals het in Uw publikatie verschijnt.

Neemt U het niet kwalijk dit omschrijven te sturen maar het is ons onvermijdelijk aangezien het grote aantal verzending die we hebben die de tijd van het personeel veel in beslag neemt.

Wij verblijven tot Uw dienst, als U verdere inlichtingen over de programma's wenst, en danken U bij voorbaat voor Uw medewerking.’

Dit is dan Europees Nederlands. Men zegt wel dat Nederlanders bij de eg als vertalers minder kans maken dan gegadigden van andere nationaliteiten, doordat hun talenkennis lager wordt aangeslagen. Nu is het betrokken bureau waarschijnlijk geen eg-instelling, maar het onderhoudt kennelijk nauwe betrekkingen met de Gemeenschap. Ook zonder dat is de brief, die op grond van zijn derde woord een vertaling uit het Frans lijkt (maar een Engels origineel is ook niet onmogelijk), een belediging voor het Nederlands. Het is merkwaardig dat men in de Belgische hoofdstad een Frans- of Engelstalige heeft belast met een taak die hij/zij niet aankon. Zou dan toch een Nederlandstalige daar van pas

[p. 43]

komen? Pikante bijzonderheid is nog dat de brief getekend is door Alan Smith, directeur van het Brusselse bureau van het instituut, en dat het instituut een autonoom orgaan van de Europese Culturele Stichting te Amsterdam is.

Overigens, nu het toch over taalbeheersing gaat, heb ik nog iets voor de fijnproevers, dus voor alle o.t.-lezers. Volgens het NRC-Handelsblad van 27-1-'83 luidde een van de vrije stellingen van een promovendus te Utrecht: ‘Op internationale wetenschappelijke congressen verdient het aanbeveling om personen die een voordracht willen houden maar de voertaal niet beheersen, hun voordracht te laten voorlezen door iemand die de voertaal wel beheerst.’

Wat betekent deze zin: ‘Het verdient aanbeveling personen die griep hebben het bed te laten houden’? Dat die personen zelf het bed moeten houden, niet een ander. Zo betekent ‘Het verdient aanbeveling personen die de voertaal niet beheersen hun voordracht te laten voorlezen’, dat die personen zelf voorlezen. Maar dan is ‘door iemand die de voertaal wel beheerst’ zinloos. De bedoeling zou zijn weergegeven door de constructie: ‘Het verdient aanbeveling personen die een voordracht willen houden maar de voertaal niet beheersen, hun voordracht te laten laten voorlezen door iemand die de voertaal wel beheerst.’ Vreselijk. De oplossing: ‘Het verdient aanbeveling, dat personen die een voordracht willen houden maar de voertaal niet beheersen, hun voordracht laten voorlezen door iemand die de voertaal wel beheerst.’ Zo'n bedenker van een stelling over taalbeheersing kan wèl pech hebben!

De heer D.L. Rijnenburg in Den Haag proclameert dat b. en w. ‘College van Burgemeester en Wethouders’ betekent en dus onzijdig is en enkelvoud. Ik ga over tot burgerlijke ongehoorzaamheid en blijf b. en w. als een duidelijk meervoud beschouwen; ‘het college van’ zie ik nergens staan als ik b. en w. lees.

Overigens een hardnekkig misverstand. Ik heb ook al eens te horen gekregen dat ik ‘Amsterdam’ als zij-woord moest behandelen, omdat ‘de stad Amsterdam’ bedoeld is. Maar waarom moet ik ‘de stad’ erbij denken als het er niet bij staat? En wat zou ik bij Laren moeten denken, ‘de gemeente’ of ‘het dorp’?

M.C. Godschalk

De subgraaf

Neen, het gaat niet over een onlangs gecreëerde viscount, burggraaf van den Uyl, en ook niet over de beide staatssecretarissen van zijn toenmalige ministerie. Ik citeer slechts een wat duistere term uit een artikel van Hans Hutter, student-elektrotechniek aan de Technische Hogeschool Twente in Transaktie (1981, p. 347, r. 3 v.o.). De meervoudsvorm is ook te vinden op p. 348, r. 15 v.o. waar het gaat over de ‘bereikbaarheid’ en de ‘oorzakelijkheid’ van deze subgrafen, let op de uitgang. Het artikel behelst ‘een analyse van standpunten met behulp van cognitieve schema's’ en wel met betrekking tot de Conferentie van Madrid ‘(cvse)’. Het is duidelijk dat het woord ‘(sub)graaf’ in deze samenhang niet gedekt wordt door een van de drie betekenissen die Van Dale noemt: landsheerlijk ambtenaar, later titel; brede waterloop, gracht en dergelijke; spade. Begrijpelijk, want de ‘f’ in de meervoudsvorm is zeker geen Nederlands! Het gaat om een vernederlandste, mijns inziens overbodige, vorm van het Engelse ‘graph’, dit is ‘grafiek, grafische voorstelling’. Gelukkig heeft deze B-student intuïtief al beseft dat zijn figuren in het Nederlands gewoonlijk als ‘schema's’ worden aangeduid.

Dit miste ik namelijk in een oudere studie van economische en politicologische herkomst, waarin bewust het meervoud ‘graven’ gebruikt wordt in de dubbele (?) betekenis van ‘schema's’ en ‘spitten’. Ik doel op de studie Graven naar macht (Van Gennep, Amsterdam 1975) waarin een vijftal auteurs een onderzoek instelt naar de betrekkingen tussen een aantal grote ondernemingen via commissariaten, directoraten en dergelijke.

Ook deze groep auteurs (J.M. Anthonisse, H.M. Helmers, R.J. Mokken, P.C. Plijter, F.N. Stokman) maakt op ruime schaal gebruik van figuren, waarbij punten door lijnen en/ of pijlen worden verbonden, van grafische voorstellingen derhalve, de Engelse ‘graphs’. Maar het normaal-Nederlandse ‘schema’ dat de elektrotechnicus vertrouwd was, schijnt hun te zijn ontgaan. De woordspeling ‘graven’ en ‘grafen’ (?), dit is ‘graphs’, is aardig genoeg, maar het is te hopen dat dit vreemde begrip geen te lang leven beschoren is: grafiek, figuur, schema, diagram, keuze genoeg, zij het dat deze termen geen woordspeling met ‘spitten’ toelaten.

O ja: ‘subgraaf’ staat dus voor ‘deelschema’.

W.J. Jong

gepensioneerd leraar

Heemstede

In is ‘in’, maar uit is ook ‘in’

Het valt op dat tegenwoordig sommige werkwoorden, zoals ‘schatten’ en ‘huren’, haast niet meer gebruikt worden zonder het voorvoegsel ‘in’, bij voorbeeld: ‘inschatten’. Volgens mij is dit overbodig en geen goed Nederlands. Als ik een uiteenzetting geef over een plan of een ontwerp en daarbij vermeld dat de invloed van een bepaalde factor geschat is en in de berekening verwerkt, dan is dit duidelijk zonder toevoeging van ‘in’ aan het werkwoord.

‘Uit’ komt men meestal tegen in het werkwoord ‘uitproberen’, waarschijnlijk omdat men duidelijk wil maken dat het de bedoeling is om een langdurige proef met iets te nemen. Volgens mij wordt dit het beste uitgedrukt door gebruik te maken van het werkwoord ‘beproeven’. Als men ziet dat in een Duits woordenboek de woorden ‘einschätzen’, ‘ausprobieren’ enz. voorkomen, maar dat de Nederlandse equivalenten in Van Dale ontbreken, dan laat het geen twijfel dat men met germanismen te maken heeft.

‘Inhuren’ staat wel in Van Dale, maar met de bijzondere betekenis van ‘na afloop van een overeengekomen tijd opnieuw in huur nemen’.

Het wachten is op ‘inrekenen’, of zou de reeds bestaande betekenis van dit woord een beletsel vormen? Dan maar ‘incalculeren’...?

J.U. de Bruijn

Hengelo