Onze Taal. Jaargang 52

[p. 10]

Overheid, mag het ook in het Nederlands?

Wat is de Nederlandse taal voor mij?

Voor mij is die taal meestal alleen maar een gebruiksvoorwerp, een middel, waarmee ik met mijn omgeving in contact kan komen en omgekeerd.

Ik kan er mee aan de weet komen, hoe ik een voorwerp moet gebruiken, als ik de Nederlandse gebruiksaanwijzing lees.

Ik kan er mee aan iemand vertellen, waar hij langs moet lopen, om bij het postkantoor of de dokter te komen.

Ik kan er mee aan mijn bestuurders, de overheid, vertellen dat ik bezwaar maak tegen... vult u zelf maar in.

Ik kan er ook mee aan de weet komen, wat de overheid aan mij heeft mee te delen... Dat dàcht ik tenminste.

Als burger, die in politiek geïnteresseerd is, stel ik mijn (beperkte) kennis en capaciteiten ter beschikking van de vertegenwoordigers van die politieke partij, die voor mij de minst slechte is. Daarom ook, lees ik vrij veel ambtelijke stukken en ben daarbij in aanraking gekomen met stukken (in dit geval van Gedeputeerde Staten van Friesland), die in de Friese taal zijn gesteld.

Eenvoudig Fries kan ik lezen, maar als ik zakelijke informatie moet halen uit een ambtelijke Friese tekst en die informatie ook politiek moet beoordelen, dan kost me dat erg veel moeite. Ik ben daarin niet de enige, want 30% van de inwoners van Friesland kan in het geheel geen Fries lezen.

Omdat het Nederlands mij veel beter ‘ligt’ dan het Fries, heb ik de (achteraf zeer euvele) moed gehad, om aan g.s van Friesland te vragen, mij een vertaling te verstrekken van bepaalde stukken uit de begroting van 1981. Ik ben van mening, dat in een tijd van inspraak, medezeggenschap, e.d. de informatie van de overheid voor iedereen in begrijpelijke vorm beschikbaar moet zijn, vandaar mijn verzoek, dat ik 11 oktober 1980 aan g.s richtte. Eind februari 1981 werd me de vertaling geweigerd, tenzij ik f 25,- per bladzijde vertaalkosten wilde betalen. Ik heb daartegen bezwaar gemaakt en - als gevolg van alle vertragingskunstgrepen, die g.s hebben kunnen vinden - kreeg ik 15 juni 1981 het antwoord, dat ik in mijn bezwaar ‘niet-ontvankelijk’ werd verklaard. De discussie over de reden van de weigering, was daarmee weer wat op de lange baan geschoven, want in zo'n geval moet je je bij de Raad van State vervoegen, om je ‘gelijk’ te halen en dat heb ik dan maar gedaan. Als gevolg hiervan heeft de Raad van State in juni 1982 beslist, dat g.s. mij ten onrechte ‘niet-ontvankelijk’ hebben verklaard en dat ze wel degelijk op mijn bezwaar dienden in te gaan.

Gedeputeerde Staten hebben toen mijn bezwaar ‘aangehoord’ met als resultaat, dat me op 14 oktober 1982 opnieuw de vertaling is geweigerd.

Mijn bezwaar daartegen heb ik een week later naar de Raad van State gestuurd. Deze Raad zal waarschijnlijk omstreeks oktober 1983 een uitspraak doen over deze weigering, op een verzoek van drie(!) jaar tevoren. Deze uitspraak is dan de eerste, die de Raad van State zal doen over een ‘taalzaak’. Omdat de Raad van State alleen maar met de ‘wet’ te maken heeft, is de lopende procedure volledig toegespitst op juridische slimmigheidjes en ambtelijke (taalkundige?) haarkloverijen, die voor de lezers van Onze Taal nù niet zo interessant zijn en bovendien nog zeker twee of drie van deze opstellen zouden vragen. (Voor eventuele liefhebbers: artikel 122 Provinciewet; artikel 1 (eventueel 2) Wet Openbaarheid Bestuur; artikelen 1 en 5 Besluit ob; artikelen 11, 12, 13, 14, 20.1, 20.2 (eventueel 22, 26, 27 en 28) Aanwijzingen ob, zullen in de procedure wel een rol gaan spelen, maar in geen van de genoemde artikelen komt het woord ‘taal’ voor!)

Waarom dit alles?

Het minste, dat van een overheid mag worden verwacht, als dienstverlenend orgaan, is, dat mededelingen, die voor een groter aantal burgers zijn bedoeld, ook voor iedereen begrijpelijk zijn. Dat betekent, dat juridische geheimtaal, specialistisch vakjargon en ambtelijk bargoens, maar ook een taal, die niet door iedereen kan worden begrepen, niet in openbare mededelingen thuishoren, tenzij die overheid bereid is ze in begrijpelijke vorm te herhalen.

Volkomen terecht heeft het Ministerie van Sociale Zaken de mededeling over een uitkering aan minimumloners in het Turks, Spaans, Marokkaans, enz. beschikbaar, zodat iedereen daar in zijn eigen taal kennis van kan nemen. Waarom weigeren Gedeputeerde Staten dan die vertaling?

Volgens g.s wordt het Fries steeds minder gebruikt en zou het jammer zijn, als het geheel zou verdwijnen. Het eerste kan ik niet beoordelen. Met het tweede ben ik het volledig eens. g.s. zijn van mening, dat het hun plicht is om te voorkomen, dat het Fries verdwijnt en daarbij gaan g.s ervan uit dat het Fries en het Nederlands twee gelijkwaardige talen (behoren te) zijn. Helaas kan dit slechts ten dele waar zijn.

Iemand, die zich in het Fries tot de overheid wendt, krijgt ook in het Fries antwoord en terecht. Wat dat betreft, is er dus volledige gelijkwaardigheid. Zodra echter een mededeling uitgaat van de overheid, kùnnen Fries en Nederlands (helaas!) niet gelijkwaardig zijn, omdat een groot aantal inwoners van Friesland een taal spreken, die ze niet kunnen lezen (het Fries) en een taal schrijven, die ze niet spreken (het Nederlands).

Om dit probleem ‘op te lossen’ gaan g.s. er in het taalbeleid van uit, dat ‘iedere inwoner van Friesland geacht wordt het Fries passief te beheersen’. Vertalingen worden dan ook alleen maar verstrekt, als je kunt aantonen, dat je minder dan twee jaar in Friesland woont, belanghebbende bent of soortgelijke argumenten.

Het zou leuk zijn om te weten, hoeveel mensen in staat zijn een Franse ambtelijke tekst correct te interpreteren, na twee jaar in Frankrijk te hebben gewoond.

Er is nu een botsing gekomen tussen een cultuurbeleid (dat ook voor het Fries zeker zinvol kan zijn) en een fundamenteel recht in een democratie. Helaas hebben g.s. van Friesland duidelijk van hun onmacht blijk gegeven, door zelf geen oplossing te kunnen geven voor dit probleem. De beslissing is nu bij de Raad van State komen te liggen.

Naast het wel of niet gelijkwaardig zijn van het Fries en het Nederlands ben ik er nu ook achter gekomen, dat er twee begrippen zijn, die niet voor iedereen hetzelfde betekenen en soms zelfs niet bij iedereen bekend zijn:

a. tweetaligheid: Ieder kan beide talen lezen en verstaan, dus kan ook de overheid kiezen, tussen òf Fries òf

[p. 11]

Nederlands. (België is dus niet tweetalig!)

b. dubbeltaligheid: Men beheerst slechts één van beide talen. De overheid moet dus beide talen gebruiken. (België is dubbeltalig!)

Voor mijn ‘vertaalprobleem’ zou dubbeltaligheid een oplossing kunnen zijn, maar dit wordt afgewezen om de volgende redenen:

a. Onnodig, ieder wordt geacht Fries te kunnen lezen.

b. Te duur. Hoe worden eigenlijk de kosten van cultuurbeleid bepaald?

c. Bij dubbeltaligheid kiest men (voor het gemak) tòch de Nederlandse tekst en dan blijft het Fries achtergesteld en dus niet gelijkwaardig.

Veel zou kunnen worden opgelost, door een nauwkeurige begripsomschrijving van gelijkwaardig, tweetalig en dubbeltalig in dit verband. Ik heb de Raad van State gevraagd dit in zijn uitspraak ook te doen.

Is er één van de lezers, die het wil proberen? Ik ben benieuwd naar het resultaat.

L.C. Spithost

wiskundeleraar

Bergum (Fr.)