Scriptie over vakjargon (?)
Als het niet al is gebeurd, dan zou er misschien wel een scriptie - mogelijk zelfs een dissertatie - samen te stellen zijn met als onderwerp: het taalgebruik in bepaalde specifieke beroepsgroepen; vakjargon in één woord.
In mijn eigen beroep werd ik er indertijd mee geconfronteerd toen ik als aankomend bureauredacteur kennis maakte met het woord zak. Daarmee werd bedoeld: de twee- of meerkoloms aanhef van een lang krantenartikel. Ik was in die tijd getuige van een binnenshuis gevoerde telefonade tussen de zetterij en de redactie. Ze handelde over een stuk waarin de toenmalige president van Indonesië een grote rol speelde, maar al het zetsel was nog niet aan steen - ook zo'n stukje vaktaal - gearriveerd, met name de aanhef niet.
- Heeft Soekarno een zak? luidde de vraag aan de redactie. (Het antwoord laat zich raden.)
Nog zo'n term uit dat vak: hoerenjong. Daarmee wordt niet het kind van een prostituée bedoeld, maar een niet tot het eind toe vollopende regel zetsel bovenaan een kolom.
De vraag ‘Wil jij dat even koppen?’ heeft niets te maken met de bekende handeling uit het voetbalspel, maar betekent hier: van een kop voorzien. Coveren (uitspraak: kövveren; het woord is natuurlijk aan het Engels ontleend) is: ergens een verslaggever op af sturen om van een bepaald gebeuren een verhaal te maken. (De chef van onze nieuwsdienst gebruikte het woord zo vaak dat hij van één van de collega's de bijnaam Gerrit de Coveraar kreeg.) Daar zit een opening in, betekent: dit verhaal is zo belangrijk dat het de ereplaats links bovenaan de voorpagina verdient.
Een stoppertje is een kleine advertentie die de krant zelf als bladvulling plaatst bij gebrek aan een betalende adverteerder. (Bel voor kleine advertenties nummer zo en zoveel.)
Dit zijn maar een paar voorbeelden uit een vaktaaltje dat ik zelf heb gesproken, maar zo zijn er waarschijnlijk talloze. Tijdens een kort verblijf in een ziekenhuis heb ik er een aantal uit die wereld kunnen noteren - gelukkig met de rechterhand, want de linker was enigszins beschadigd door onhandig manoeuvreren met een bijl - precies de oorzaak waardoor ik er terecht kwam. - Bent u al getemd? vroeg een verpleegster op zekere ochtend. Ik antwoordde ontkennend en voegde er aan toe dat ik nog geheel wild was. Her majesty was not amused: ik had ‘getempt’ dienen te verstaan: voltooid deelwoord van tempen = temperatuur opnemen.
- Wilt u de deken terug hebben? werd mij een dag of wat later gevraagd. Glazig kijkend antwoordde ik dat mij geen deken was afgenomen. Het meisje bleek te bedoelen: Wilt u de deken teruggeslagen hebben naar het voeteneind? (Het was nogal warm in de kamer.)
De chirurg die mij vroeg in de middag mijn twee bijna-afgehakte vingertoppen weer had aangezet, kwam 's avonds nog even kijken hoe het er nu mee was.
- Je hebt me wat aangehaald, zei hij; ik heb na jou nog zes verkeersongelukken gehad. (Hij zag er desondanks puntgaaf uit, maar hij bedoelde: zes slachtoffers van verkeersongelukken te opereren gehad.)
Bij diezelfde gelegenheid vertelde hij me over zijn eigen eerste kennismaking met het ziekenhuisjargon. In het ziekenhuis waar hij als beginnend chirurg was komen te werken, werd ook op een dag een verkeersongeluk binnengebracht, in zorgwekkende toestand. De man werd in een kamer apart gelegd. Toen de chirurg de volgende ochtend naar 's mans toestand wilde gaan kijken, vond hij de kamer leeg. Hij naar de hoofdzuster van de afdeling. Waar of zijn patiënt was.
- Ontslagen door het dakraam, was het antwoord. (De man was in de nacht overleden en naar het mortuarium gebracht.)
Deze paar voorbeelden zijn de enige die ik uit eigen waarneming kan bijdragen. Maar vermoedelijk -ja bijna wel zeker - zijn er in het bankwezen, in de verzekeringswereld, bij publieke werken, in de computersfeer, in het aannemingsbedrijf, in het baggerwezen, in de scheepvaart en de luchtvaart - om maar een paar categorieën te noemen - tal van termen en uitdrukkingen te vinden en op te tekenen die niemand van de buitenwacht kent en die toch de moeite van het noteren waard zijn.
Gerton van Wageningen
journalist
Baarn
Auteursrechtelijk beschermd