Onze Taal. Jaargang 51

[p. 129]

[Nummer 11]

Solliciteren en selecteren

Wie kan er tegenwoordig nog een brief schrijven? Dat leren ze toch niet meer? O, nee?

Wanneer iemand in deze tijd werk wil veroveren, zal hij toch het genre ‘sollicitatiebrief’ moeten beheersen. Welke eisen mag men stellen aan dit genre?

Wij vroegen commentaar van een docent communicatieve vaardigheden, die zojuist een sollicitatiehandleiding voor m.b.o. 'ers heeft gepubliceerd.

Hier volgt een persoonlijk verslag naar aanleiding van 79 brieven van... neerlandici: hoe het taalgebruik de weg naar de nee-stapel markeert.

Het wachten is nu op commentaar van sollicitanten en personeelsfunctionarissen.

Het wordt tijd dat sollicitanten meer houvast krijgen!

Dit voorjaar konden neerlandici solliciteren naar de functie van docent(e) Nederlands. De hts-directie verzocht mij te helpen selecteren en over de benoeming van een aanstaande collega te adviseren. De laatste jaren heb ik nogal wat tijd gestoken in de bestudering van de sollicitatieprocedure, mede met het oog op voorlichting aan afstuderende hts'ers; dit was de eerste keer dat ik op geschetste wijze actief ben geweest.

Het viel niet mee. Niet dat het moeilijk is uit de vele (79) sollicitanten goede te kiezen, het vervelende is dat uit de vele goede slechts één gekozen mag worden. De vragen die ik hier zal proberen te beantwoorden: ‘Waarom belanden zovele brieven op de “nee”-stapel?’ en meer algemeen: ‘Aan welke eisen moet een sollicitatiebrief voldoen?’

Bedenkelijk selectiemiddel

Laat is allereerst vaststellen dat een sollicitatiebrief een redelijk onbetrouwbaar criterium is om goed te selecteren. Stijl, vormgeving en taalgebruik zijn zo weinig genormaliseerd, dat geen enkele sollicitant tevoren weet hoe de ontvanger van de brief zal reageren op het produkt van zijn noeste arbeid: het is moeilijk te voldoen aan prof. J. Bakkers eis ‘te denken met het hoofd van de lezer’. De reactie: ‘Tot onze spijt komt u niet in aanmerking voor...’ is weinigzeggend. Vanzelfsprekend dat er aandrang wordt uitgeoefend op selecteurs hun beslissingen gemotiveerd mee te delen. Ik vrees dat deze wens nauwelijks gehonoreerd kan worden: in mijn hts-voorbeeld zou 78 maal een met redenen omkleedde afwijzing verstuurd moeten zijn. Een onmogelijke opgave, die bij verplichting de hoeveelheid cliché-formuleringen aanmerkelijk zal doen toenemen.

Over het algemeen worden sollicitatiebrieven aandachtig gelezen, maar misstanden komen natuurlijk voor. Zo ken ik een bedrijf dat selecteert door de eerste twintig enveloppen te openen en de inhoud te lezen. Van de overige wordt de inhoud te zamen met de spijtbetuiging ongelezen teruggestuurd.

De reden is nogal Macchiavellistisch: het is zeer waarschijnlijk dat bij de eerste twintig brieven al een goede kandidaat zit. Waarom dan geld en tijd uittrekken door ook nog de andere brieven door te nemen?

Toch is het een normaal menselijk verschijnsel dat de eerste brieven met meer aandacht gelezen worden dan de laatste, zeker wanneer zoals in deze barre tijden uit de ptt-tas elke dag weer nieuwe hoeveelheden tevoorschijn worden getoverd, terwijl alle exemplaren dezelfde boodschap bevatten. Mijn advies ligt voor de hand.

[p. 130]

Een betrouwbaarder criterium dan de sollicitatiebrief lijkt mij het sollicitatieformulier, waardoor de selecteur beter in staat is de sollicitanten op objectieve gronden met elkaar te vergelijken. Mits de vragen dan natuurlijk wel relevant zijn; dat houdt hier in dat niet gevraagd wordt naar de voor de uitoefening van de functie irrelevante zaken als geloof en in de meeste gevallen politieke overtuiging. Ook weinig ter zake doende zijn nog wel eens voorkomende vragen naar het beroep van de vader (nooit naar moeders bezigheden!) en naar de betrokkenheid van familieleden bij het desbetreffende bedrijf.

Betrouwbaarder dan de sollicitatiebrief noemde ik het formulier omdat de objectiviteit groter is. Er komt nog bij dat de ontvangers (administratie, directie, personeelszaken) snel kunnen selecteren en de benodigde gegevens op een overzichtelijke wijze bijeen hebben.

Curriculum vitae

Een formulier dat elke schrijver van een sollicitatiebrief bij zijn brief kan voegen en dat het sollicitatieformulier het dichtst benadert, is de levensbeschrijving, in vakkringen ook wel curriculum vitae genoemd. De sollicitant deelt op een overzichtelijke wijze mee wat zijn personalia zijn (naam, leeftijd, burgerlijke staat, adres met postcode en telefoonnummer), zijn opleiding (kleuter- en lagere school hoeven niet vermeld te worden), zijn ervaring (in welke functie bij welk bedrijf of welke instellingen), eventuele publikaties en referenties (naam en functie van personen die inlichtingen over u willen verstrekken, alsmede de relatie van sollicitant met gerefereerde).

Handschrift?

Er is een wijd verbreid misverstand dat sollicitatiebrieven geschreven moeten worden, omdat daardoor de persoonlijkheid van de schrijver zou blijken. Ik moet de personeelsselecteur nog tegenkomen die in staat is uit het handschrift de karaktertrekken van de schrijver te halen.

Grafologisch onderzoek? Nog afgezien van de geringe voorspellende waarde van dergelijk onderzoek, ik ken geen functionaris, noch bij bedrijven noch bij onderwijsinstituten, die bij zijn selectie de hulp van een grafoloog inriep. Ik stel dat redelijk professioneel ingestelde selecteurs getypte brieven prefereren. Laat ik het als volgt formuleren: een brief in een goed handschrift gaat niet boven een getypte brief; er zijn echter vele slechte handschriften, die in de regel ook nog samengaan met een slechte indeling; geen marges en interlinies, niet te onderscheiden alinea's, een onduidelijk briefhoofd. Indeling van de sollicitatiebrief was voor mij een selectiecriterium: ik ging ervan uit dat de te benoemen functionaris afstuderende hts'ers moet bijbrengen hoe een sollicitatiebrief eruit moet zien en geschreven moet worden.

Inhoud

Nog enkele hoogst subjectieve opmerkingen, die bij mijn selectie en bij mijn advies aan de directie een rol speelden.

Mijn belangrijkste selectiecriterium was: ‘Wie maakt in weinig woorden duidelijk te beseffen wat onderwijs in communicatieve vaardigheden aan een hts inhoudt en spreekt daarover met kennis van zaken?’

Ik denk dat bondigheid en doelmatigheid vrijwel altijd op prijs gesteld worden, in ieder geval wordt de appreciatie ervan altijd met de mond beleden.

Bondigheid is te meten: de sollicitant die zijn curriculum vitae heeft geschreven, zal zelden meer dan één à twee kantjes A-4 (nooit groter in verband met de kopieerbaarheid) nodig hebben. Allerlei mededelingen over hobbies (dansen, zeilen, musiceren, organiseren van gezellige avondjes), bezochte kleuter- en lagere scholen compleet met jaartallen, het kindertal met leeftijden en geslacht, de werkzaamheden van de echtgenoot (nooit van de echtgenote!), de aard van de scheiding of van de leefwijze, ingesloten afschriften van diploma's, opgeplakte pasfoto's ... maken de brief onnodig dik, ze amuseren de lezer in het begin maar irriteren hem of haar na verloop van tijd in plaats van te informeren.

Informatie-overdracht staat voorop. Vandaar dat de volgende brief (bij mij!) geen schijn van kans maakte:

... solliciteer ik naar de functie van leraar Nederlands. Hoewel ik niet kan bogen op een uitgebreide onderwijservaring, meen ik op grond van capaciteiten en belangstelling in aanmerking te komen voor deze functie.

Het lijkt mij een goede opening, de zin wekt mijn nieuwsgierigheid. Maar die wordt op geen enkele wijze bevredigd, de brief is af! De schrijver heeft kennelijk een geringe onderwijservaring, maar vertelt daar niets over. Hij zegt verder dat hij capaciteiten en belangstelling heeft, maar geeft geen enkele indicatie die het mij mogelijk maakt daarover voorlopig te oordelen. Moet ik dan adviseren hem te laten uitnodigen voor een nadere kennismaking? Dat wil een sollicitatiebrief toch bewerkstelligen?

In de afgebeelde advertentie staat: ervaring in communicatieve vaardigheden. (Beter ware geweest: ervaring in onderwijs in communicatieve vaardigheden.) Het lijkt mij vanzelfsprekend dat gegadigden voor de functie ingaan op een dergelijke formulering. Deze zin is de voorzet, de sollicitant moet nu scoren. Wanneer hij dit direct kan doen, is het mooi meegenomen - dus over zijn ervaring vertelt bij het hoger beroepsonderwijs of de ideeën die hij heeft - misschien moet hij eerst nog wat dribbelen, informatie inwinnen, alvorens het schot - de sollicitatiebrief - te wagen. In veel advertenties staat daarom de naam van een persoon die wat meer over de baan en over de taakvervulling kan vertellen. En als dat nog niet voldoende is, in ons hele land verspreid staan hts'en, waar gegadigden het nodige over leerplannen, litera-

[p. 131]

tuur, aantal uren per klas te weten hadden kunnen komen.

Hoewel bovenstaande direct is ontleend aan het hts-voorbeeld, is het geschetste ook van toepassing op andere advertenties en betrekkingen. Bedenk dat in een advertentie niet alles kan staan (denk aan de kosten), ga in op de of enkele eisen die gesteld worden, probeer zo nodig wat meer te weten te komen over de instelling waar en de baan waarnaar gesolliciteerd wordt.

Stijl, taal en spelling

Denken met het hoofd van de lezer valt niet mee, zei ik al. Zo zullen weinigen weten dat ik een zwak voor openingszinnen heb.

De sollicitatiebrief biedt weinig mogelijkheden, maar ronduit afkeurenswaardig vond ik het omslachtige ‘Door middel van deze brief solliciteer ik...’ Het middel ligt voor me; daar hoef ik toch niet meer over geïnformeerd te worden! Peinzend keek ik naar de verleden tijd in: ‘Bij deze wilde ik solliciteren...’ Zou hij nog steeds willen?

Solliciteren is voor velen, en niet alleen in het onderwijs, dagwerk geworden. Inderdaad, meer dan honderd maal solliciteren doet op de duur de moed verliezen. Maar zou een sollicitant pas bij de honderdste brief tot de volgende formulering gekomen zijn: ‘...zou ik u willen verzoeken in overweging te nemen of ik voor deze functie in aanmerking kan komen.’ Bijster veel zelfvertrouwen spreekt er niet uit. En dat heb je in elke betrekking nodig!

Informatie-overdracht vereist duidelijk formuleren. Ik wil, met andere woorden, kunnen begrijpen wat men schrijft. Hoewel ik me soms suf moet vergaderen, heb ik dat nog nooit op een ‘vergaderplatform’ gedaan. Een kwestie van zelfverlaging vind ik de woorden ‘uitzendkrachten’ en ‘leerkrachten’. Mensen zijn geen krachten, er bestaan wel dommekrachten.

Al jaren fulmineer ik tegen het woord ‘feit’. Het is een gebeurtenis waarvan de werkelijkheid vaststaat, maar als stoplap vind ik het verwerpelijk: ‘Dit is niet alleen te verklaren uit 't feit dat ik in... woon en 't feit dat ik me wens te specialiseren in taalvaardigheid, maar ook uit 't feit dat ik graag lesgeef aan oudere kinderen.’ (Overigens, hoe oud denkt de schrijver dat hts-kinderen zijn?)

Na 79 brieven doorgelezen te hebben, besef ik dat ‘ervaringen op een rijtje zetten’ en (onderwijs aan volwassenen) ‘is voor mij een uitdaging’ een hardnekkige plaats hebben verworven in onze taal. Voor mij zijn ze clichés, leeg en inhoudsloos. Ze betekenen niets anders dan ‘nadenken’ en ‘ik weet er nog niets van maar ik doe mijn best’. Dezelfde irritatie verwekt ‘de poging leerlingen taalweerbaar te maken’.

Voor mij is dat een open deur intrappen, overigens is de beoogde weerbaarheid niet alleen het voorrecht voor de leraar Nederlands.

Taalfouten komen toch nog veel voor. Enkele regelmatig opduikende:

- Mijn naam is n.n., geboren 1 januari 1900.

- In maart heb ik mijn opleiding afgerond en beschik ik over een tweedegraadsbevoegdheid.

- Nederlands was een vak wat ik gaf.

-... zoals b.v. lessen spelling, stijlverbetering e.d.

- Ten alle tijde.

-... dat ik gebruik maak van het maken van een verslag.

- Ik ben in het bezit van de vereiste bevoegdheid en een ruime ervaring.

Spelfouten en verschrijvingen vind ik erg omdat ze mij iets zeggen van de zorg die iemand aan zijn werk besteedt en omdat ik weet dat werkgevers ze veroordelen. Ik vond:

- vetraagd, acte, tweede graads niveau,

De sollicitatiebrief
(uit: B. Edens, Werk veroveren, Oudewater 1982)

nivo, geinformeerd, teks, gecontinuëerd, avond uren, ideëen, h.t.s. studenten, combinantie, enquette, uittenodigen, Hiversum, expresie, burgelijke.

Onrecht

Wie heb ik onrecht aangedaan? De meest schrijnende zin die mij deed beseffen dat onze eis van onderwijservaring zijn kwalijke kanten heeft: ‘Misschien zal ik ooit nog eens in de gelegenheid zijn het geleerde in de praktijk toe te passen en zo ervaring op te doen.’

Ik zie uw commentaren en kritieken met belangstelling tegemoet.

Bert Edens

docent communicatieve-vaardigheden

Spaarndam