Het gezegde & co.
Straks meer over ezelsbruggen. Eerst ernstiger zaken.
•
Er bestaat sinds kort een Lijst van adressen van instellingen en organisaties in België en Nederland op het gebied van de Nederlandse taal en letteren, verzorgd door H.W. de Kooker en B. van Selm. Uitgegeven in samenwerking met de Werkgroep voor de documentatie der Nederlandse Letteren bij Dokumentaal. Informatie- en Communicatiebulletin voor Neerlandici. De lijst is voor iedereen verkrijgbaar bij W.A. Hendriks, Pieter de Hooghlaan 67, 1213 nl, Hilversum.
•
Nieuw: Wolters' Lexicon Termen uit het moedertaalonderwijs, samengesteld door C.M. Bolle, R.J.M. Plattel en J.J. Vos. De eerste zinnen van het ‘Woord Vooraf’ luiden: ‘Van een docent wordt verwacht dat hij zijn vakliteratuur bijhoudt, om op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen in het denken over het onderwijs in het algemeen en over zijn vak in het bijzonder. Het lezen wordt echter dikwijls bemoeilijkt door het gebruik van vaktermen die in veel gevallen bekend worden verondersteld en dus niet nader worden toegelicht.’
Dit lexicon wil dan hulp bieden, en vaktermen verklaren. Pijnlijke ontdekking, te zien wàt vaktermen blijken te zijn.
Niet: onderwerp, gezegde, lijdende vorm, inversie, erlebte rede, binnenrijm, topic, voornaamwoord, maar totaliteitsonderwijs, transactiemodel, taakgericht groepsgesprek, operationele doelen, frontale lessituatie. Als dàt de leraar zijn vak is, wat is dan de taalkunde en de literatuur voor hem? Laten we hopen dat het tenminste nog zijn of haar hobby is.
•
De nieuwe opleiding tot leraar basisonderwijs komt in zicht. De huidige docenten aan Opleidingsscholen voor Kleuterleidsters en Pedagogische Academies gaan zich voorbereiden op hun toekomstige taak. De Sectie Nederlands van de Vereniging van Leraren in de Levende Talen, en ook de von (Vereniging voor Onderwijs in het Nederlands) willen helpen. Samen organiseren ze een studiedag ‘Moedertaal (didactiek) in het propedeutisch jaar van de pabo’, op dinsdag 9 november. Het is nog niet bekend waar dit zal zijn. Ieder die overweegt te komen, wordt verzocht een kaartje met naam, adres en telefoonnummer te sturen aan: J. Lootsma, Vlaamsestraat 34, 3332 et Zwijndrecht. Men ontvangt dan een uitnodiging met uitvoerige informatie.
•
Dezelfde vereniging Levende Talen organiseert in oktober en november bijeenkomsten over het onderwerp: Audio-visueel massamedia-onderwijs binnen moedertaalonderwijs. Leerlingen van het voortgezet onderwijs brengen soms wel 50% van hun vrije tijd door voor de televisie. Als het tot de taak van de leraar Nederlands behoort de leerlingen te leren informatie te verwerven en informatie te geven, dan kan hij die televisie niet negeren. Daarom worden tijdens zo'n bijeenkomst de volgende vragen behandeld:
1. Hoe laat ik mijn leerlingen kennis maken met de taal van beeld en geluid?
2. Hoe kan ik hun leren met meer kennis van zaken naar het journaal te kijken?
3. Hoe kan ik hun leren met meer kennis van zaken naar televisieseries te kijken?
De begeleiders proberen tijdens de bijeenkomst zoveel mogelijk materiaal aan te bieden dat op school bruikbaar is.
Nijmegen (Gelderse Leergangen) 7 oktober: 16.00-20.30 uur;
Amsterdam (Vrije Leergangen) 11 oktober: 16.00-20.30 uur;
Delft (Zuidwest-Nederland) 28 oktober: 16.00-20.30 uur;
Sittard (Katholieke Leergangen) 4 november: 16.00-20.30 uur;
Tilburg (Moller-Instituut) 11 november: 16.00-20.30 uur;
Zwolle (clz) 20 november: 11.00-17.00 uur.
Begeleiders zijn: Sjef Klinkenberg, vakdidacticus Nederlands van de Nijmeegse Universiteit, en Addy Weijers, docent massamedia-onderwijs lerarenopleiding Nijmeegse Universiteit. Aan de bijeenkomst zijn geen kosten verbonden. Er is gelegenheid gebruik te maken van een eenvoudige lunch.
Men kan zich aanmelden bij: Piet van Tienen, Noordkant 19, 5845 ex St.-Anthonis.
•
Ezelsbruggen zijn de uitloper van een lange traditie, een onderwijstraditie. Niet toevallig komen de meeste uit de schoolsfeer. In vroeger eeuwen zijn er wel hele grammatica's op rijm geweest. De waarde van onthouden, van parate kennis, is in onze eeuw sterk afgenomen. En daarmee is ook het oerwoud aan ezelsbruggen sterk uitgedund.
Maar het blijven charmante antiquiteiten.
De heer C.G.L. Apeldoorn schreef ons: Ik meen de ‘bedenker’ te zijn van de regel iefiekieliemiet (een zeer wel uitspreekbaar woord). Die regel heb ik in verscheiden van mijn boekjes voor het onderwijs opgenomen. Hij luidt: bastaardwoorden die eindigen op -ief, -iek, -iel, -iem, -iet, krijgen de klemtoon op deze uitgang en worden daar met ie geschreven; in afleidingen van zulke woorden verspringt de klemtoon (meestal naar achteren) en waar zoëven ie geschreven werd, komt nu i: -ief: sportief - sportiviteit, -iek: fabriek - fabrikant, -iel: automobiel - automobilist, -iem: miniem - minimaal, -iet: antisemiet - antisemitisme.
Vorige maand noemden we al ezelsbruggen voor het getal pi. Twee Nederlandse en twee Engelse. Dit keer een Duitse en een Franse.
Dir, o Held, o alter Philosoph, du Riesen-Genie. Wie viele Tausende bewundern Geister himmlisch wie du und göttlich. Noch reiner in Aconen wird das uns strahlen wie im lichten Morgenrot.
Que j'aime à faire connaître un nombre utile aux sages. Immortel Archimède artiste ingénieux, qui de ton jugement peut priser la valeur, pour moi ton problème eut de pareils avantages.
Er zijn verschillende manieren om eerste kwartier en laatste kwartier van de maan te onthouden. Bijvoorbeeld zo: kun je van de maansikkel, door er een stok bij te zetten, een p maken, dan is het eerste kwartier (premier); kun je er, idem idem, een d van maken, dan is het laatste kwartier (dernier).
Hoe houd je naaldbomen uit elkaar? Zitten de naalden allemaal apart: solo, spar; zitten de naalden twee aan twee: duo, den; zitten de naalden bij bosjes samen: legio, larix.
J.M. van der Horst
Auteursrechtelijk beschermd