Onze Taal. Jaargang 51

[p. 120]

Hoe normatief is Van Dale?

Vaak hoort men de mening verkondigen dat Van Dale normatief is en derhalve aangeeft of iets correct of minder correct is.

Dit is niet altijd het geval. Naar mijn mening, en ook volgens mijn ervaring in de praktijk, geeft Van Dale in de meeste gevallen niet aan of iets correct of minder correct is.

In de Normcommissie ‘Algemene Bedrijfsterminologie’ (waarvan destijds dr. Veering voorzitter was), die zich met de samenstelling van de Woordenlijst voor bedrijf en techniek bezighield, was iedereen het erover eens dat Van Dale als een soort vergaarbak of inventaris is te beschouwen van alles wat er aan Nederlandse woorden (correct of niet) bestaat. Hoe vaak heb ik de Neerlandici van die commissie horen zeggen: ‘Van Dale geeft geen uitsluitsel, Van Dale registreert slechts,’ of: ‘Van Dale is beschrijvend en niet voorschrijvend,’ dus zoals het wnt?

Als zuiver normatief zijn te beschouwen het bekende Groene Boekje, voor wat de schrijfwijze betreft, en vanzelfsprekend de Woordenlijst voor bedrijf en techniek, voor wat het woordgebruik en schrijfwijze betreft. Het is tijdens de lange periode van voorbereiding van genoemde woordenlijst vele malen gebeurd, dat, naar aanleiding van met derden besproken termen van deze woordenlijst, door de des betreffende gesprekspartner ten onrechte werd verwezen naar Van Dale in die (vele) gevallen waarin door de Woordenlijst voor bedrijf en techniek een woord als zijnde onjuist werd ontraden, terwijl Van Dale daarover geen uitspraak deed. Onze commissie heeft de betrokkenen in dergelijke gevallen steeds erop moeten wijzen dat voor het vaststellen van de juistheid van een term Van Dale niet (altijd) maatgevend is.

Hieronder volgen enige voorbeelden van termen die volgens de Woordenlijst voor bedrijf en techniek ontraden dienen te worden, terwijl Van Dale deze vermeldt zonder een uitspraak over de juistheid hiervan te doen:

Ontraden	Aanbevolen	Toelichting
bedrijfsklaar	gebruiksklaar, klaar voor het gebruik
bemerken	opmerken
daadwerkelijk	in feite, metterdaad	Germanisme
frame	freem	Van Dale vermeldt wel: ‘Ook freem’ maar keurt frame niet af
folder	vouwblad	Van Dale geeft wel een definitie, maar niet de juiste term.
kengetal	netnummer	Telefoon
legende	in de betekenis van: onderschrift; verklaring (van tekens e.d.); stuklijst
meerdere (onbep. Telw.)	verscheidene, meer (dan een), diverse	Germanisme
omschakelen	overschakelen
plastic	kunststof (-), kunststoffen (bekleding)	Zie ‘folder’
plusminus (±)	circa, ongeveer	Het teken ± mag alleen worden gebruikt wanneer plus en min wordt bedoeld, zoals bij toleranties
tractor	trekker
truck	draaistel; vrachtauto
voltage	spanning
zelfregistrerend	schrijvend

C.J.M. van der Weijden vertaler Eindhoven

‘Meneer Van Dale’ antwoordt zelf

In elke taal bestaan Varianten, dat wil zeggen: één begrip kan door verschillende synoniemen worden uitgedrukt. Volledige synonymie is er zelden of nooit, het éne woord heeft een net iets andere gebruiksmogelijkheid dan zijn synoniem (b.v. wat betreft gevoelswaarde) of de betekenis ervan verschilt toch enigermate.

Dat blijkt heel duidelijk uit het bovenstaande lijstje.

Bedrijfsklaar is niet hetzelfde als gebruiksklaar. Dat laatste woord betekent ‘klaar voor het gebruik’, bedrijfsklaar heeft meer betekeniselementen: ‘klaar om gebruikt of in dienst gesteld te worden’. Als we met het zinnetje: het servies stond gebruiksklaar vergelijken met: de machine was bedrijfsklaar dan is het verschil waarneembaar.

Bemerken is een heel gewoon woord voor ‘bespeuren’: hij bemerkte dat hij een fout gemaakt had (in niet-verbale zin dus) terwijl opmerken wel een verbaal aspect heeft. Het is derhalve onjuist om bemerken af te keuren zonder aan te geven in welke betekenis het niet gebruikt zou mogen worden. In mijn omgeving spelt niemand freem, maar wel frame, niemand zegt vouwblad, iedereen noemt zoiets een folder en kengetal en netnummer zijn voor mij nog identiek. Zit ik in de verkeerde taalomgeving, of geldt dit voor meer lezers?

Ik bespreek niet álle woorden (hoewel ik in geen van de door de commissie afgekeurde woorden ‘fouten’ kan ontdekken, en bovendien: daadwerkelijk en meerdere zijn in Van Dale van het predicaat ‘Germanisme’ voorzien), alleen nog een paar zeer duidelijke gevallen.

Een truck is niet hetzelfde als een vrachtauto. Een truck is de voorwagen van een vrachtauto met oplegger en een vrachtauto is één geheel, voorwagen plus oplegger.

Plastic is kunststof maar niet elke kunststof is plastic. Een autostoel met kunststoffen bekleding is zeker niet steeds van plastic.

Het voordeel van tractor boven trekker is dat tractor eenduidig is, het heeft maar één betekenis, terwijl trekker, er in Van Dale, twaalf heeft. Bovendien, wist u dat tractor (1928) ouder is dan trekker (1934), blijkens het wnt?

Het is jammer dat de commissie zeer

[p. 121]

gewone, door ieder gebruikte woorden, heeft afgekeurd, en daarmee de taal berooft van woorden die zij nodig heeft. Gelukkig trekt de taalgebruiker zich van dergelijke, goedbedoelde maar op taalkundige gronden niet te verdedigen maatregelen weinig aan. Op de vraag in hoeverre een woordenboek moet afkeuren hoop ik later nog eens uitvoeriger terug te komen.

H. Heestermans

bewerker Van Dale