Onze Taal. Jaargang 51

[p. 117]

Boekbespreking
Over Onderwijs in Taalbeschouwing

Nu de strijd om het wereldvoetbal weer voor enige jaren is geluwd, wordt het zaak om een ander strijdpunt te vinden. Nog steeds favoriet is de discussie over spelling en grammaticaonderwijs. Want school en maatschappij leven op gespannen voet met elkaar. Dat weet ieder die zich de storm van protesten herinnert, die in 1978 uitbarstte rond het aclo-m Advies over het Grammatica-onderwijs op de lagere school. De geïnteresseerde lezer kan zich nu verheugen op een soort van vervolg, dat onlangs is verschenen, zij het met heel wat minder poeha dan vier jaar geleden.

Onder de titel Over onderwijs in taalbeschouwing heeft de slo (Stichting voor Leerplanontwikkeling) een 160 pagina's tellend boekje uitgebracht, dat de bedoeling heeft de aandacht van onderwijsgevenden te richten op verschillende mogelijkheden van taalbeschouwingsonderwijs.

Dat menselijke taal een bijzonder ingewikkeld verschijnsel is, wordt door voldoende zaken geïllustreerd. Een eenvoudig alledaags zinnetje als Sonja is die nacht bevallen, dat minstens drie erg uiteenlopende betekenissen kan hebben, mag hier wellicht volstaan. Er zijn dan ook weinig mensen (ook in progressieve onderwijskringen) die twijfelen aan het nut van enige reflectie op de complexiteit van taal binnen het moedertaalonderwijs. Alleen, over het wat en het hoe van een dergelijke reflectie lopen de meningen sterk uiteen. Dient het genoemde zinnetje te worden bestudeerd in termen van zinsbouw of woordkeus, betekenis relaties, bedoelingen van sprekers/hoorders, sociale rollen, of nog andere aspecten ervan? Het boekje dat nu is verschenen, heeft de bedoeling dergelijke verschillende invalshoeken te inventariseren, beknopt toe te lichten, en te illustreren aan de hand van lessuggesties die aan andere publikaties zijn ontleend. Tenslotte geeft het boek in het zevende en laatste hoofdstuk een overzicht van reacties op het aclo-m-advies, aardig gerubriceerd en gepresenteerd. Als geheel is dit een aantrekkelijke opzet.

Motieven

Ter illustratie van deze opzet kies ik een hoofdstuk dat voor taalliefhebbers die geïnteresseerd zijn in moedertaalonderwijs, bij uitstek van belang is, namelijk de mogelijke motieven waarom men aan taalbeschouwingsonderwijs kan doen. Als een doel op zichzelf stelt dit volgens de auteurs niet zoveel voor. Vaak gaat het daarbij om rationalisaties die achteraf worden geformuleerd, en die vaak erg ver staan van de alledaagse realiteit van het klas-gebeuren. Dit neemt niet weg dat taalbeschouwingsonderwijs wel zinvol kan zijn als doel op zichzelf indien het ook als dusdanig functioneert voor de leerlingen.

Meer aandacht wordt besteed aan het taalbeschouwingsonderwijs als middel. In de eerste plaats kan taalbeschouwingsonderwijs een bijdrage leveren aan de verhoging van de taalbeheersing van leerlingen. Op welke aspecten van die taalbeheersing dit taalbeschouwingsonderwijs zich echter dient te richten, en hoe dit in de praktijk dient te worden ingericht, zijn nog steeds knellende vragen.

In de tweede plaats kan taalbeschouwingsonderwijs een bijdrage leveren aan algemene onderwijsdoelen, zoals bijvoorbeeld het leren abstraheren. De auteurs vinden dit argument nogal ongegrond, en wij zen er bovendien op dat de pleitbezorgers van dit motief meer het voortgezet onderwijs dan het basisonderwijs voor ogen staat.

Tenslotte kan taalbeschouwingsonderwijs een middel zijn om de maatschappelijke situatie te verkennen waarin mensen leven (en taal gebruiken). Het reflecteren op taal, en het bekijken van de relaties met sociale verhoudingen, dient in dit geval als aangrijpingspunt voor de maatschappelijke bewustwording van de leerling.

Voor elk van deze drie benaderingswijzen van taalbeschouwing als middel worden relevante Nederlandstalige vertegenwoordigers genoemd. Bovendien wordt naar hun publikaties verwezen. Zo'n overzicht is naar mijn mening bijzonder handig voor degenen die op de hoogte willen blijven van discussies over moedertaalonderwijs. Hetzelfde kan gezegd worden van andere hoofdstukken.

Geen eigen voorkeur

Na deze lovende woorden toch nog een punt van kritiek.

De auteurs doen nauwelijks uitspraken over eigen voorkeuren, of over volgens hen gunstige ontwikkelingen, of over een te volgen algemene koers. Keuzen over doelen en werkwijzen dienen volgens hen door elk schoolteam afzonderlijk te worden gemaakt. De taak van de slo blijkt zich verder, althans volgens dit boekje, te beperken tot het inventariseren van de verschillende mogelijkheden waaruit kan worden gekozen.

Persoonlijk verwacht ik van een Stichting voor Leerplanontwikkeling toch een meer gefundeerde visie op het taalbeschouwingsonderwijs; het sterke relativisme zoals dat uit dit boekje spreekt, houdt mijns inziens grote gevaren in voor de ontwikkeling en de positie van het moedertaalonderwijs in zijn geheel. De uiterste terughoudendheid van de auteurs maakt waarschijnlijk dat er weinig negatieve reacties losbarsten.

De vraag is echter of het boek positieve ontwikkelingen zal stimuleren en inspireren. Wat dit laatste betreft, ben ik eerder pessimistisch.

W. van Peer Letterfaculteit, K.H.-Tilburg Werkverband Tekstwetenschap