Onze Taal. Jaargang 51

[p. 108]

Niet alleen de namen met A en M!

In Onze Taal van mei jl. schreef drs. J.M. van der Horst over het werk van de Nederlandse delegatie van de Nederlands-Belgische Woordenlijstcommissie - verder kortweg ‘de kommissie’- ten behoeve van de spelling van de aardrijkskundige namen binnen Nederland o.m.: ‘Uit het rapport van de Algemene Rekenkamer over 1981 blijkt, dat thans de a en de m klaar zijn’. Verder zegt hij, dat de kommissie van ‘1954 tot op heden (is) blijven modderen met een taak die iedereen zinloos vindt’. Dit is een onjuiste voorstelling van zaken en als voorzitter van de kommissie hecht ik eraan die te korrigeren. Op verzoek van de redaktie doe ik dat zeer beknopt.

Misverstand

Om te beginnen wijs ik er dan op, dat de kommissie ten gevolge van een meningsverschil tussen de ministeries van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen en Binnenlandse Zaken haar werk niet in 1954, maar pas in 1961 kon aanvatten. Het ging om ca. 40.000 namen van ‘bewoonde oorden’, wateren, polders enz. De ligging daarvan werd vastgesteld, belangrijke spellingen uit het verleden opgezocht en van alle namen werd de spelling overeenkomstig de regels van 1947 bepaald. In de zomer van 1974 was dat werk gereed, niet alleen de namen met A en M, maar het hele alfabet. Bovendien was er een inleiding tot stand gekomen, waarin de kommissie verantwoording aflegt van haar werk. Het misverstand bij de Rekenkamer is ontstaan, doordat zuinigheidshalve voor de eerste overlegronde alleen de inleiding en - als proeve van bewerking - de namen met A en M in de nodige exemplaren vermenigvuldigd zijn. Als het overleg vlot verliep, zou de rest ook gedrukt worden. De betrokken beleidsinstanties hebben echter sindsdien nauwelijks vorderingen gemaakt en er bleef de kommissie niets anders over dan te gaan rusten, niet op, maar in afwachting van haar lauweren.

Ik heb de Rekenkamer hiervan (wat uitvoeriger) op de hoogte gebracht, maar voor v.d. H is het geen nieuws. Hij was nl. van 1976-1980 ambtshalve sekretaris van o.a. deze spellingkommissie. Bij zijn benoeming heeft hij zich grondig ingewerkt en hij was van alles op de hoogte. Bij de aanbieding van het beknopte rapport aan de minister was hij direkt betrokken. Dat maakt het volslagen onbegrijpelijk, dat hij in O.T. de indruk heeft willen geven, dat de kommissie nog maar een klein deel van haar werk gedaan heeft en nog steeds bezig is. Ook bij het schrijven van een vlot stukje taaljournalistiek, waarin een spellingkwestie op de korrel wordt genomen, dient men de feiten te respekteren.

Eenzijdig stuk

Van der Horst laat er geen twijfel over bestaan, dat hij met de aanpassing van de spelling van de aardrijkskundige namen binnen Nederland weinig op heeft. Ik zal hem, noch iemand anders dat kwalijk nemen en zou er hier ook niet op ingaan, als hij een minder eenzijdig stuk geschreven had. Maar omdat daarin werkelijk alle objektiviteit zoek is, wil ik het niet onweersproken laten.

Het stuk is een schoolvoorbeeld van manipulerend taalgebruik. Met veel herhalingen en weinig of geen argumentatie dringt v.d.H. de lezer zijn mening op. Een regelneef is op het onzalige idee gekomen de aardrijkskundige namen anders te gaan spellen. Het is een taak die iedereen zinloos vindt; de wet is idioot; een voorschrift waar niemand heil in ziet; de Woordenlijstcommissie had meteen moeten weigeren (2x). Het is wel jammer, dat v.d. Horst de kommissie in 1954 niet van advies heeft kunnen dienen. Dan had hij prof. Van Haeringen (voorzitter tot 1970) en de overige leden tenminste tijdig de ogen kunnen openen.

Spellingsregels toepassen

Ik ben er in 1947 en 1954 ook niet bij geweest, zelfs in 1961 nog niet, maar ik kan me toch voorstellen wat de leidende gedachte is geweest. Die was niet de aardrijkskundige namen zo maar ‘anders’ te spellen. Het ging erom ze te spellen volgens de regels die sinds 1947 voor het schrijven van het Nederlands van kracht waren en dat nog zijn. Het is een rationeel en praktisch beginsel, dat bij mijn weten nooit bestreden is, dat de spelregels van een taal voor alle woorden in die taal gelden. De aardrijkskundige namen maken deel uit van onze woordenschat; ze vormen een bepaalde betekenisgroep binnen de zelfstandige naamwoorden. Ze vallen dus onder de werking van onze spellingregels en in tegenstelling tot Van der Horst meen ik, dat degenen die daar anders over denken, ‘met argumenten op tafel moeten komen’. Maar dan liefst met deugdelijke argumenten. Daaronder valt de retorische vraag van v.d.H.: ‘Willen we ook het telefoonboek omspellen?’ zeker niet. Dat is de bekende argumentatie vanuit het absurde, die in diskussies over spellinghervorming ten nadele van de redelijkheid telkens weer toegepast wordt.

Nee, dat wilde de wetgever in 1947 niet en ik heb nog nooit vernomen, dat iemand dat wel wil. Persoonsnamen zijn privé taalbezit, net als namen van verenigingen, firma's enz.; alleen de drager kan ze veranderen. Ze blijven in onze voorstellen dus ook onveranderd, als ze deel uitmaken van een aardrijkskundige naam, zoals De Cocksdorp of Snouck Hurgronjepolder. Maar voor het overige zijn de aardrijkskundige namen kollektief taalbezit.

Wat heeft het dan voor zin Noordhollandsch Kanaal te schrijven naast een Noordhollands dorp, Sneeker Meer - of Sneekermeer? wie weet dat uit z'n hoofd? - naast Sneker zeilweek, Monnickendam naast Monnikendiep, Monnikenpolder en 16 andere van dit type? Hoeveel Nederlanders uit een ‘representatieve steekproef’ zouden weten, dat in Drenthe een h moet staan en dat de naam die we als Godschalksoord uitspreken, nog steeds als Goidschalxoord gespeld wordt? Waartoe moeten we Koevorden met een c, Kaam met ch en Kuik met c en y (maar niet met ck op het eind) blijven schrijven? Ik kan het opruimen van dergelijke, deels onvoorspelbare afwijkingen van de normale korrespondentie van klank en teken in het Nederlands nog niet zo zinloos vinden.

Verzet voorspelbaar

Het verzet dat men tegen de voorgestelde spellingen kan verwachten, zal zich zeker juist op het behoud van die onvoorspelbaarheden richten. Dat Hoogeveensche Vaart in Hogeveensevaart zal veranderen, zal niet zoveel protest geven en Oudenbos en Rodeschool kunnen er misschien net mee door. Als echter de x van Axel plaats moet maken voor ks, de oi in Oirschot oo wordt en de c in Monnickendam en de h in Drenthe geschrapt gaan worden, raken de

[p. 109]

gemoederen in onrust. Het verzet tegen dergelijke veranderingen, dat v.d.H. neerbuigend ‘even ontroerend als naïef’ noemt - ik denk niet dat de Monnickendammers hem dat in dank afnemen - houdt mogelijk verband met een onberedeneerd gevoel dat verandering van spelling de zaak zelf aantast. Een nieuwe faktor is de nostalgische hang naar het verleden, die misschien al over haar hoogtepunt heen is, maar die recent tot tal van archaïsche spellingen in de namen van nieuwe wijken en gebouwen heeft geleid. Bij een eerste oordeel over spellingwijzigingen krijgen de opzienbare veranderingen altijd veel aandacht en daardoor wordt het beeld van het geheel scheef getrokken. Wat echter de aanpassingen die in onze aardrijkskundige namen nodig zijn, betreft: die zijn in verreweg de meeste gevallen veel minder ingrijpend. Dit alles had Van der Horst zonder enige moeite ook zelf kunnen bedenken en desgewenst bestrijden, daar hoeft niemand aan te twijfelen, maar blijkbaar was hij meer in de stemming voor een impulsieve boutade dan voor een geargumenteerd betoog.

Een besluit tot aanpassing van de aardrijkskundige namen binnen Nederland aan de spelling van 1947 vraagt afweging van het belang ervan tegenover het gewicht dat men hechten moet aan de ingebrachte bezwaren. In het algemeen zijn politici niet de geschiktste personen daarvoor en wat we van de Taalunie in deze strikt Nederlandse aangelegenheid te verwachten hebben, is volstrekt onduidelijk. Bovendien zou zelfs een voorzichtige invoering de nodige kosten met zich brengen en waar halen we nu het geld vandaan? Maar wanneer het desondanks ooit nog eens zover zou komen, ligt het kaartsysteem met de namen van A tot Z in Amsterdam gereed!

B.C. Damsteegt voorzitter Nederlandse delegatie van de Nederlands-Belgische Woordenlijstcommissie

Naschrift

Damsteegt heeft gelijk. Men kan deze commissie niet verwijten traag geweest te zijn. Ik erken dat ik, heel onzorgvuldig, ben afgegaan op de (onjuiste) voorstelling van zaken van de Algemene Rekenkamer. Daarvoor bied ik hem gaarne mijn welgemeende verontschuldigingen aan. En ik stel het op prijs, dat hij zelf de ware stand van zaken hier uiteengezet heeft. Toen ik in 1976 werd aangesteld tot ambtelijk secretaris, was het werk van de commissie al klaar. Op die manier kon je van heel wat commissies secretaris zijn. Dat ik met de totstandkoming van al die 40.000 aardrijkskundige namen dus niet te maken heb gehad, moge mijn fout misschien minder onbegrijpelijk maken, het blijft een heel vervelende fout. Of aardrijkskundige namen omgespeld moeten worden, aangepast aan de algemene spelling, is een andere kwestie. Daarover kan men van mening verschillen. Ik meen dat er heel goede argumenten zijn om het niet met Damsteegt eens te zijn. Maar die discussie wil ik nu niet voeren. Het zou net zijn alsof ik mijn gezicht wilde redden door over iets anders te gaan praten. Het zou de aandacht afleiden van Damsteegts gelijk.

J.M. van der Horst