Onze Taal. Jaargang 51

Zuilair, een eenling?

Al enkele jaren geleden, rond 1975(?) is me het merkwaardige woord zuilair opgevallen. Het is afgeleid van zuil in de betekenis van ideologisch-politieke richting in Nederland.

Het woordenboek van Van Dale (1976) geeft bij zuil het leuke voorbeeld, dat vermoedelijk uit de eigen koker van de bewerker komt: ‘elk meent zijn zuil een valk te zijn’. Hij vermeldt echter nog niet zuilair, wel verzuiling e.d. In Koenen-Drewes (1974) en Van Haeringen (1977) is evenmin zuilair te vinden. In een artikel in het (leraren-)Weekblad van het NGL (mei 1981, nr. 38, pag. 1696) trof ik een hele serie woorden aan die bij zuil behoren in de zojuist vermelde samenhang.

Vooreerst de werkwoorden ontzuilen en herzuilen (= de toestand waarin die zuilen functioneren opheffen, resp. weer invoeren.) In de genoemde tekst komt verzuilen niet voor, hoewel het ook zeer gangbaar is. In een andere tekst werd het gebruikt in de vorm van een als bijvoeglijk naamwoord ge-

[p. 77]

bruikt verleden deelwoord: ‘het verzuilde Nederlandse stelsel’ (afl. 40, pag. 1772).

Het ongewone van deze werkwoorden is, dat er geen grondwoord zuilen als werkwoord naast staat. Het zijn parasynthetische vormingen, ook wel samenstellende afleiding genoemd. Van de genoemde werkwoorden zijn vervolgens afgeleid de zelfstandige naamwoorden: ontzuiling, herzuiling en verzuiling, die alle drie in het genoemde artikel te vinden zijn. Hierbij sluit aan, en nu met een vóórvoegsel: ‘onverzuild naar de openbare school’ (pag. 1698). Op dezelfde pagina betekent het onverzuilde zoveel als het neutrale. Ook personen kunnen aangeduid worden: ‘De manier waarop... 200 verzuilden naar compromissen zoeken...’ (Weekblad nr. 40, pag. 1772). Midden in het betoog (Weekblad nr. 38) is zelfs sprake van ‘zuilenaars’ waarmee spottend de aanhangers van het systeem van de Nederlandse zuilen bedoeld worden. (Vgl. voor de gevoelswaarde: geweldenaars, moordenaars!) Koenen-Drewes (1974) neemt ook nog de samenstelling zuilenbestel op, verklaard als: ‘toestand gegrond op de drie zuilen’ b.v. ‘in de radio’.

In de hele serie blijft zuilair het vreemdste. De ‘zuilaire achterbannen’ zegt de auteur van het artikel. Het wordt altijd serieus-neutraal gebruikt door voor- en tegenstanders van de zuilen. Het vormt een ongewone verbinding van een zuiver Nederlands woord met het Frans lijkende achtervoegsel -air (in het Frans: -aire).

Ik ken, behalve kwartair (in het Frans: quaternaire) geen afleiding van een ander Nederlands woord met dit suffix. In de (bijna?) volledige lijst van achtervoegsels die opgenomen is in de Spraakkunst van Rijpma-Schuringa-Van Bakel ontbreekt -air (druk van 1968). Het komt ook elders niet voor in studies over achtervoegsels.

Even terug naar kwartair. Historisch beschouwd is het geen afleiding van een Nederlands grondwoord kwart-. In het Woordenboek van de Nederlandsche Taal vindt men: ‘Quartair bnw. en znw. onz. Uit hd. quartär, het eerst gebezigd door den duitschen paleontoloog, H. Bronn, die het volgens een zuivere analogie heeft gevormd bij hd. primär (uit fr. primaire)...’

Zo gezien is zuilair als afleiding voorlopig een eenling.

Of kent iemand een andere afleiding op -air met een Nederlandse basis?

F.K.M. Mars

leraar Nederlands, Den Bosch