[Vervolg Verbastering]
schappen maar zo zo is. Dit is per se niet het geval. De diverse vertaalafdelingen hebben in de loop van de laatste 20 à 25 jaar een vat van kennis verzameld die van onschatbare waarde is voor het goed en vlot functioneren van de administratie. Naast de taalverbasteringen komen ook verbeteringen van het Nederlandse taalgebruik voor.
Eén enkel voorbeeld. Het Franse ‘spécialités pharmaceutiques’ zijn we hier gaan vertalen met het niet in Nederland gebruikelijke ‘farmaceutische specialiteiten’. Dit lijkt me beter dan de in Nederland gebruikelijke ongelukkige Franse term ‘spécialités’.
G.C. Duchemin
Hoofd technisch-wetenschappelijke groep, afdeling Nederlandse vertalingen, Commissie van de EG, Brussel
Ja zó kan ik 't ook!
Eerwaarde heer pastoor, die aan de,
door de prevelende besjes in uw kille
zondagskerk neergezette en met roeke-
loos gloeiende kooltjes gevulde, stoven
Wie heeft gezien, wat gebeurt boven
Lodewick en Buddingh' dragen weinig voorbeelden aan van overtuigend ernstig gebruikt dubbelrijm. Beiden komen gauw met de dromenvrouw die schromen zou. Beiden beklemtonen de vrolijkmakende werking van het fenomeen. Ze hebben gelijk. Iedereen kent de man uit Gaasterland, die een bronzen vaas ter hand vatte.
Dubbelrijm vraagt zeer nadrukkelijk om aandacht, de pil is tweemaal verguld en dat blijkt teveel: het resultaat ligt zwaar op de maag. Wie dubbelrijm wil gebruiken doet er verstandig aan de inhoud licht verteerbaar te houden.
Ik breek, tenslotte, graag een lans voor een genietbare tussenvorm. Geen authentiek dubbelrijm, maar wèl bijzonder. Niet schreeuwerig en toch soepel. Rijk, maar niet puissant; en boven alles: kansrijk, ook voor serieuze poëzie.
We gingen uit, totdat het uitging
Zij wou mij niet meer, ik haar wel
En dat ik naar een therapeut ging
Kwam door haar liefdeloos vaarwel.
Hoe heet dit, Heinz? En wat vind je ervan?
Ivo de Wijs
•
Dubbelrijm. Een voedzaam onderwerp, waar ik misschien niet in één aflevering al het mijne over kan zeggen.
Laat ik beginnen met Ivo's slotgedicht (zie boven) en zijn vraag naar een naam en een oordeel.
Medici kunnen iedere knobbel, tic en afscheiding in het Grieks aanspreken, en zo bestaan er eveneens termen voor literaire verschijnselen, hoe overbodig of onberispelijk ook.
Hier hebben we twee soorten rijm. De ene heet rijk rijm, want de klemtoon valt beide keren op wel; de andere heeft een speciale naam, daar het een speciaal geval van dubbelrijm vertoont: uitging/therapeut ging. Rijm dat berust op woorddelen, weet ik van Clement Wood, is mosaic rhyme. Hij noemt een aantal voorbeelden, natuurlijk van de virtuoos W.S. Gilbert (lot o' news/hypotenuse etc.) en anderen, waaronder tijdgenoten - Cole Porter bijvoorbeeld wist er raad mee - en citeert ook het bekende But - Oh! ye lords of ladies intellectual / Inform us truly, have they not hen-peck'd you all?
Byron was een typische veeldichter en show-off, en dit is een van zijn kromste sprongen: een flauwe vondst en onzuiver rijm, te weten het woord all op de uitgang -al.
Laatstgenoemd gebrek treedt niet op in Ivo's mozaïekrijm, waar ging en ging congruent zijn. Rijmtechnisch zie ik geen verschil met boog spant en hoogland, maar stilistisch is het een stuk leuker (overigens betwijfel ik of we Hendrik de Vries hier in een van zijn ingetogen momenten zien).
Wat ik van dubbelrijm in het algemeen vind? We zouden het niet moeten missen. Bekwame plezierdichters kunnen er wonderen mee doen; denk alleen maar eens aan ruilrijm (Schüttelreim). Evenwel: het moet echt rijmen, het vereist matige dosering en het mag vooral niet krampachtig zijn (hoe heet toch ook weer die ontaarde sloper?). Stellig herinnert u zich het gedoe van W. Kloos met zijn dolk-zwaard, en ook nu verschijnen zulke capriolen hier en daar in druk.
Maar goed dubbelrijm is niet gekunsteld. Ik verwijs naar de aanhef van deze aflevering (zie helemaal boven). Waarom aanvaard ik de rijmen daarin, terwijl ik Schotman / kapot kan van Slauerhoff zwak noem, en Schlüsselschöpfer / Schüsseltöpfer (F. Rückert) dan weer correct, zij het inhoudelijk moeizaam? Aha, nu dient zich een aspect aan waar ik een hele bijdrage voor nodig zal hebben, de volgende dus. Hier is nog maar net ruimte voor een specimen van dubbelzinrijm, gekunsteld en wel.
Je dreigde me, in scherts, met moord
En zwaaide daarbij proestend met een
Wat hoor je liever: óók eens idioots lach
Of dat ik binnensmonds wat met je
H.H. Polier
Auteursrechtelijk beschermd