Onze Taal. Jaargang 51

[p. 70]

Vlaams, Hollands of Vlederlands?

Tussen de Germaans-Romaanse taalgrens in België en de Nederlands-Belgische rijksgrens ligt een lap grond die de laatste vier eeuwen politiek en taalkundig voortdurend onder de voet gelopen is: door Spanjaarden, door Oostenrijkers, door Fransen, door Nederlanders en door Franstalige Belgen. Die lap grond heeft pas de laatste honderd jaar een eigen gezicht gekregen, een gezicht echter nog vol littekens, veel wrok over die littekens en veel twijfel over de beste manier waarop die littekens weggewerkt kunnen worden.

Welke naam?

De twijfel uit zich al in de naam voor het gebied: Vlaanderen, Vlaams-België, Vlaamse Gemeenschap in België; of Nederlandse Cultuurgemeenschap in België, Nederlands(talig) België. Al die termen stuiten op emotionele en andere bezwaren.

‘Vlaanderen’ benoemt historisch en geografisch het oude graafschap Vlaanderen, waarvan de huidige Belgische provincies Oost- en West-Vlaanderen deel uitmaakten. Sommige bewoners van het oude hertogdom Brabant in de huidige provincies Brabant en Antwerpen voelen zich helemaal geen ‘Vlaming’. Ze voelen zich beter thuis in Tilburg en Eindhoven dan in Gent of Brugge. Voor veel Vlamingen in engere zin (bewoners van Oost- en West-Vlaanderen) geldt iets soortgelijks. Zij voelen zich beter thuis in Vlissingen en Terneuzen dan in Antwerpen of Brussel.

De naam ‘Nederlandse (Cultuur)gemeenschap’ doet verzet rijzen, omdat de bewoners van wat historisch juist de ‘Zuidelijke Nederlanden’ heet zich evenmin Nederlander voelen als een Afrikaander, en omdat die naam buitenlanders zou kunnen doen geloven dat het om een gebied in Nederland gaat. Onder meer daarom werd de huidige officiële benaming ‘Vlaamse Gemeenschap’. Daartegen worden dan weer de eerder genoemde bezwaren in stelling gebracht en bovendien ervaren sommigen het als de zoveelste achterstelling van die gemeenschap in vergelijking met de Franse gemeenschap in België.

Welke taal?

Zulke terminologische kwesties zijn slechts een weerspiegeling van een normatief, taalpolitiek probleem: wat moet de standaardtaal zijn voor het betreffende gebied in België? Honderd vijftig jaar geleden werd die vraag niet eens gesteld: de standaardtaal in België was het Frans. Vooral dank zij de Vlaamse Beweging, die niet alleen een taalbeweging was, maar ook een culturele, sociale en politieke emancipatiebeweging, werd de onaantastbaar geachte positie van het Frans en alles wat daarmee samenhing ondermijnd. Vanaf 1870 begint het Noorden van België in wetteksten mee te spelen, tot het honderd jaar later politiek en economisch het sterkste deel van het land is. Dank zij de moeizaam bevochten veranderingen groeide na 1945 een generatie op die niet heeft moeten zuchten onder Franse taalterreur. Hun ouders daarentegen werden in de school nog gestraft, wanneer ze zelfs op de speelplaats iets anders dan Frans durfden te spreken. Ze waren de gastarbeiders van hun eigen land.

Maar als niet het Frans de standaardtaal is voor het Noorden van België, wat dan wel? ‘Schoonvlaams’, ‘Hollands’ of nog wat anders? De particularistische krachten die ijverden voor een extreme versie van het ‘Schoonvlaams’ lijken te zijn uitgewoed. Ze werden gedragen door sterk anti-Nederlandse gevoelens en door uitgesproken opvattingen over het unieke, de rijkdom, de eerbiedwaardige ouderdom van de Vlaamse taal - hoewel tot op heden niemand heeft kunnen beschrijven wat die Vlaamse taal dan wel is. Nooit heeft er een ‘Vlaamse taal’ bestaan die in functie en prestige te vergelijken is met de taalvariant die in andere landen de status van standaardtaal heeft gekregen. Geen enkel gewest is erin geslaagd de rol van taalvoortrekker te spelen zoals Holland in Nederland.

Dat blijkt bij voorbeeld uit een felle discussie in de ingezonden-brievenrubriek van de krant De Standaard in de loop van februari 1982. De Antwerpse minister van cultuur krijgt een veeg uit de pan om z'n ‘gewesttaal’. Een Limburgse voelt zich ‘blauw geërgerd door het nauwelijks beschaafd Westvlaams dat voor de katholieke mikro gesproken wordt.’ Een Westvlaming ergert zich ‘blauw aan de hoogmoed en het misprijzen waarmee diezelfde Antwerpenaars en Limburgers neerkijken op het “boertige” Westvlaams.’ Misschien had Brabant (en in het verlengde daarvan Antwerpen) een standaardiserende rol kunnen spelen. Hier en daar lijkt Brabant inderdaad invloed uitgeoefend te hebben op de omringende gewesten. Maar in zijn proefschrift Naar een eigen identiteit (Katholieke Universiteit Leuven, 1981) betoogt K. Deprez, dat zo'n Brabantse expansie op z'n minst in kracht aan het afnemen is.

Verschillende standpunten

Tegen de particularisten bepleitten de integrationisten, dat de standaardtaal in Noord-België dezelfde moest zijn als die in Nederland. Dit standpunt lijkt ook bij de bevolking veld te winnen: in het Noorden van België Nederlands - maar...! Dat Nederlands dan als standaardtaal, is dat helemaal het Nederlands van de Nederlanders (wat dat ook mag zijn; vaak heet het smalend ‘Hollands’) of is het een ‘Nederlands met een eigen kleur’?

Het standpunt: ‘Nederlands van de Nederlanders’ wordt verdedigd door personen die ervan overtuigd zijn, dat een zo klein taalgebied als het Nederlandse, zich maar één standaardtaal kan veroorloven, een standaardtaal die strak genormeerd is, zeker op het vlak van de uitspraak.

Het standpunt: ‘Nederlands met een eigen kleur’ wordt verdedigd door personen die ervan overtuigd zijn, dat binnen elke taalgemeenschap varianten bestaan, varianten die mede aan een herwaardering toe zijn, gezien maatschappelijke ontwikkelingen waarin decentralisatie en terugkeer naar kleinschaligheid een rol spelen.

De standpunten worden met veel verve verdedigd, maar de meeste bewoners van het lapje grond worden er niet taalzekerder van, zoals onder meer het proefschrift van Deprez illustreert. Geef een Westvlaming de keuze tussen schort en voorschoot, en hij zal voorschoot als norm voor de standaardtaal aanstrepen, want dat komt niet in zijn dialect voor. Geef een Brabantse de

[p. 71]

keuze tussen schort en voorschoot, en zij zal schort als norm voor de standaardtaal aanstrepen, want dat komt niet in haar dialect voor. Veel Nederlandstalige Belgen denken dat het woord dat niet in hun eigen dialect voorkomt dus wel het standaardtaalwoord zal zijn. Met andere woorden: ze zijn taalonzeker.

De uitspraak

Dat komt onder meer, omdat ze het Nederlands niet in levende lijve maar uit de boeken hebben moeten leren, zoals ook hun uitspraak aantoont. Nederlanders hebben na een paar minuten of nog vlugger in de gaten dat ze met een Belg te maken hebben. Dat hoor je zo aan hun intonatie, hun g, hun w, hun spellinguitspraak van het. Veel Nederlanders vinden dat ook leuk, want onderscheid moet er blijven. Een Nederlander die niet aan een Belg kan horen dat het een Belg is voelt zich gepakt. Veel Belgen vinden het evenmin erg, datje aan ze kunt horen dat ze Belg zijn, want de al te vlotte Hollandse babbel bekijken ze met wantrouwen. Een Belg die niet aan een Belg kan horen dat het een Belg is voelt zich evenzeer gepakt.

Dat is dezelfde Belg die met z'n eigen woorden niet goed raad weet en op het vlak van de woordenschat bij de Nederlander in de leer wil gaan. Dat is dezelfde Belg die zonder veel hulp van Nederlanders het mengelmoes van dialecten en vertaald Frans van honderd jaar geleden meer en meer omgebogen heeft tot een Nederlands van nu.

Een Nederlandse standaardtaal - ja. Maar verder weinig zekerheid en veel onzekerheid. Een slinger naar het Nederlands van Nederlanders toe en van het Nederlands van Nederlanders weg. Dat lijkt op dit ogenblik het voornaamste taaldilemma in het gebied waarvan een inwoner tijdens de elfde eeuw, ver van huis, met visionaire kracht de Hollands-Vlaamse slinger aanzwengelde:

Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic

eńda thu uuat unbidan uue nu

(Alle vogels hebben nesten begonnen behalve ik

en jij waarop wachten we nu).

Mark Baeyens

Turnhout