Onze Taal. Jaargang 51

[p. 44]

Spijkers op Laag Water
Indisch Nederlands

Onder de kop Nederlands in den Vreemde, 3. De Oost, heeft de heer J. Stroop in Onze Taal, 1981, nr. 7/8 een artikeltje geschreven over het Nederlands in ‘de Oost’, waarvan te verwachten was dat hij daarop de wind van voren zou krijgen. Wie schrijft er nu ook: ‘De taal van de Indische Nederlander laat op het gebied van de klankvorming, de accentuatie en de zinsbouw zien dat het contact met het algemene Nederlands in feite ontbroken heeft.’ Dat is vragen om moeilijkheden. Tegen dit artikeltje is de heer Boekholt dan ook in het geweer gekomen. Er valt over deze zaak méér te zeggen dan de heer Boekholt in het midden gebracht heeft, vandaar dat ik er hier op terugkom. Maar eerst nog een tweede citaat: Het Indische Nederlands is wel genoemd Nederlands in Javaanse of Maleise mond en dat is een goede karakteristiek.’ Met die Maleise mond zit ik een beetje in mijn maag - vergeef me de beeldspraak - maar ik wilde het hier alleen over de twee gebezigde termen hebben, de Indische Nederlander en het Indisch Nederlands, beide met het lidwoord van bepaaldheid van de heer Stroop. Onder Indische Nederlanders verstaat men in het algemeen die Nederlanders wier (voor)ouders in Indonesië geboren zijn, dit in tegenstelling tot de zg. totoks, uitgezonden of op de bonnefooi derwaarts getrokken. (Totok is letterlijk een zeeschildpad die alleen aan land komt om eieren te leggen. Het woord is dus in oorsprong een scheldnaam, net als Geuzen...) Deze Indische Nederlanders omvatten een sociaal sterk gevarieerde groep met als uitersten enerzijds hen die naar maatschappelijke status, opleiding, functie zich nauw aansloten bij de uitgezonden Nederlanders, anderzijds die Nederlanders/ Indo-Europeanen die in sommige opzichten Indonesisch van karakter waren.

Beïnvloeding

De taal door al deze mensen gesproken besloeg eveneens een breed spectrum. Er waren er die een Nederlands spraken, in het geheel niet, soms alleen door een accent, afwijkend van het algemene Nederlands, net als in Nederland de Brabander, Groninger aan zijn accent te herkennen is. Via allerlei overgangen komt men dan tot de taal ‘aan de rand van de kampong’ gesproken door de groepen Indo-Europeanen wie het ‘aan contact met het algemene Nederlands in feite ontbroken heeft.’ Hier is van heel sterke beïnvloeding door Indonesische talen sprake. Dat kan blijken uit klankvorming, accentuatie en zinsbouw, zoals de heer Stroop schreef, maar ook nog op heel andere wijze. Daarvan wil ik een enkel voorbeeld geven.

De keus tussen broer en broertje, zus(ter) en zusje wordt in het Nederlands bepaald door de leeftijd van het familielid. In veel Indonesische talen zijn er óók twee woordparen - soms maar één - maar de keus binnen het paar wordt door andere factoren bepaald. Het sekseverschil wordt vaak verwaarloosd; wat telt is de leeftijd van de benoemde persoon ten opzichte van die van de spreker. Zo kon men op de lagere school een kereltje van zes wel eens horen spreken van zijn broer van zeven; zo kon een oude heer van tachtig het hebben over zijn zusje, die toch ook al 79 was. Ons woord zout kan als substantief en als adjectief gebruikt worden, met enige moeite zelfs als adverbium. Indonesische talen kennen twee woorden, een voor de stof, een voor de smaak. Onder invloed van Indonesische talen is dit verschil ook doorgedrongen in het Nederlands van sommige groepen: zout (stof), zoutig (smaak).

Breed spectrum

Het Nederlands door Indische Nederlanders gesproken beslaat dus een heel breed spectrum, lopend van ‘algemeen Nederlands’ tot wat men bijna zou mogen noemen een mengtaal.

Wil men taalkundig verantwoord van een taal kunnen spreken dan dient in die taal een zekere eenheid van klankstelsel, vormleer, zinsbouw, woordenschat aanwezig te zijn. Ik meen aannemelijk gemaakt te hebben dat die in Indisch Nederlands te gering is om dat toe te staan. Van het Indisch Nederlands kan m.i. dus niet gesproken worden. En wat de Indische Nederlander betreft: de heer Stroop legt de categorie Nederlanders waartoe kennelijk de heer Boekholt behoort het Nederlands in de mond dat aan de rand van de kampong gesproken werd of wordt. Dat deze zich daardoor gekrenkt voelde is volkomen te begrijpen; dat de heer Stroop dat weer niet begreep is erg jammer.

Ik wil niet eindigen zonder een theorietje van eigen vinding te lanceren, dat de heer Stroop misschien gedeeltelijk kan verontschuldigen. Net als in Nederland cabaretiers, liedjeszangers en andere grappenmakers een soort kwasi Jordaans dialect hebben geschapen, hebben hun geestverwanten in Indonesië lang geleden een soort ‘grappig’ Indisch Nederlands samengesteld, een bloemlezing uit de meest ‘comische’ afwijkingen die in het Nederlands van sommige groepen voorkomen. Dat gaat dan van: Waar woon jouw chuis? Is-ter-niet met chem, enzovoort. Velen, waaronder blijkbaar de heer Stroop zien dat voor het Indisch Nederlands aan. De taalkundige werkelijkheid is echter - als steeds - ingewikkelder.

D. de Vries

Wageningen