Onze Taal. Jaargang 50

Reacties

Asieleren (1)

Lezende in Onze Taal (januari 1981, bladzijde 10) word ik geconfronteerd met het neologisme asieleren. Stellig zal zo'n woord in een behoefte voorzien. Jammer is het dat de ‘uitvinder’ wat de spelling betreft ook iets nieuws introduceert.

Vergelijken we even met profiel ‘profileren, ventiel’ ventileren, dan blijkt de e van een beklemtoonde ie te vervallen zodra de klemtoon de bewuste lettergreep verlaat.

Op bladzijde 38 van jaargang 47 heb ik hetzelfde reeds gesignaleerd met het bestaande woord ‘markiezin’ en een zeer klein aantal woorden die een uitzonderingspositie innemen, en derhalve het spellen

[p. 63]

moeilijk maken. Laten we het aantal niet uitbreiden!

W. Sterenborg, Tilburg

Asieleren (2)

In de vaktaal van Prof. v.d. Kwast is ‘asieleren’, en ‘asielering’ een zeer gebruikelijke term; niet wonderlijk en zeker niet nieuw. 50 jaar geleden promoveerde Kraus, de latere hoogleraar in Groningen - een man die bekend was om zijn verzorgde taal, in woord en geschrift - op een studie over ‘asielerings-coëfficiënten’, de in de provincies zeer uiteenlopende verhoudingen tussen het aantal in psychiatrische inrichtingen verpleegde geestesziekten, en het inwonertal van die provincies. Vóór 50 jaar heeft het woord ook zeker bestaan, maar ik kan mij niet herinneren, waar ik het voor het eerst tegenkwam. Men sprak meestal over ‘plaatsen’ - zulks in overeenstemming met de terminologie van de Krankzinnigen-Wet van 1884. Ook het woord ‘interneren’ werd wel gebruikt, en dan natuurlijk ‘opnemen’ en ‘opnemingen’.

Men probeert steeds, met een zo langzamerhand onverklaarbaar optimisme, vriendelijker woorden ten aanzien van psychiatrische patiënten in te voeren, maar na enige tijd krijgen ze toch weer een onaangename bijklank: zinneloos, dol, razend, gek werden kranzinnig, en dit weer geestesziek of -krank, en voorts psychisch gestoord. Idioot werd achterlijk, en dit weer gehandicapt. Patiënten werden verpleegden, en tegenwoordig heeft men het over bewoners, ook over cliënten of pupillen. Gasthuizen en simpelhuizen werden gestichten, en deze weer inrichting en psychiatrische ziekenhuizen of -centra, of klinieken, en sanatoria. Ook het verlenen van een bepaalde eigennaam heeft maar kortdurend effect. Wat klinkt er eigenlijk vriendelijker dan ‘Meer en Berg - het gewijd gesticht volgens Van Lennep, maar dat moest ‘Provinciaal Ziekenhuis’ worden.

Ik zou nog wel wat door kunnen gaan, maar zolang men blijft neerzien op de minder fortuinlijke medemensen, heeft geen enkele naamsverandering van de verblijfplaatsen van de genoemde psychisch gestoorden enige zin. Men is reeds zover, dat men - evenals destijds het woord geus - het woord gek als een soort eretitel beschouwt: De Gekkenkrant, een bloeiende periodiek van oud-verpleegden.

P. van der Esch. Voorhout

Wetenschappers

In het februari/maart-nummer (pagina 28) trekt de heer Jongkees ten strijde tegen het woord wetenschapper: ‘Het is een germanisme naar een ook in het Duits bestreden woord. In het Nederlands is het gewoon onzin. Niemand schapt weten.’ Bovendien werd als argument gegeven dat dit woord niet voorkomt in enkele woordenboeken.

Merkwaardig dat zoveel taalliefhebbers met afgrijzen het woord ‘wetenschappers’ begroeten. Zelf gebruikte ik in geschrifte het woord ‘bibliothekers’ ter vervanging van bibliotheekpersoneelsleden. Bij herhaald gebruik in een artikel leest het vlotter.

Met wetenschappers dekt men wetenschappelijke medewerkers, -ambtenaren, -assistenten, -onderzoekers. Wetenschapsbeoefenaars kan natuurlijk ook, maar is dat mooi? Ook dit staat niet in het ‘groene boekje’ noch in mijn Van Dale 1950. Wel ‘wetenschapsmens’ en in Van Dale ‘wetenschapsman’. Zou de laatste uitgave ook ‘wetenschapsvrouw’ noemen? Zo niet, dan is dat voer voor feministen! En voorts: er is toch zoiets als taalvernieuwing, taalontwikkeling?

Mevrouw S. van der Beek

Eindhoven

Halteren

In het februari/maart-nummer schreef A.P. de Jonge dat hij in ‘Ons Amsterdam’ het woord halteren had gevonden. Hij dacht dat het de betekenis had van ‘opstellen van tramstellen of bussen aan het begin- of eindpunt van een lijndienst’ niet die van stoppen bij een halte onderweg. Ook in mijn woordenboeken onder andere Kramer's en de nieuwe Koenen-Endepols is halteren niet te vinden.

In gesprekken van gemeentebesturen met functionarissen van de Fram (een openbaar vervoerbedrijf in het Noorden) heb ik het woord halteren meermalen horen gebruiken, maar wel met een andere betekenis dan A.P. de Jonge aangaf. De klemtoon kwam niet steeds op de tweede lettergreep zoals in halveren, dicteren, poneren, platteren en plomberen.

Naar de betekenis van halteren heb ik nooit gevraagd, want die werd wel duidelijk uit de samenhang met de andere woorden. ‘Daar kunnen we niet halteren, want er is geen aanvoer van passagiers. Waar mensen zijn moet je halteren’, waren zinnen die in die gesprekken voorkwamen. Halteren betekende dan alleen: het aanbrengen van een halte. Voorlopig behoort dit woord tot de vaktaal van het openbaar vervoer, dat kan natuurlijk veranderen. Taalgebruikers zijn inventief in het bedenken van nieuwe woorden, soms zijn daar leuke vondsten bij. Halteren vind ik zo'n vondst. Succumberen voor sterven of bezwijken vind ik minder geslaagd, maar dit eufemistische woord uit de medische vaktaal staat wel in het woordenboek en schijnt dus min of meer ingeburgerd te zijn. Wat zegt u van de term terminalen uit de gezondheidszorg? Terminalen zijn mensen die in de laatste fase van hun leven zijn gekomen en hun tijd ‘volmaken’ in een bejaardencentrum. Zij termineren daar, Carmiggelt zou het misschien epibreren noemen. Je zou zelfs kunnen zeggen dat zij halteren in dat tehuis, maar dat is weer een ander plaatje zoals welzijnswerkers het zo ‘visueel’ of beeldend zeggen.

F.M. Ringnalda

docent Nederlands

Joure

Wielertaal

In het februari/maart-nummer (pagina 26) schrijft de communicatie-specialist E.W. Hoonakker over wielertaal.

Dat de heer Hoonakker in zijn vak zijn mannetje staat, neem ik voetstoots aan maar een wielerkenner blijkt hij niet te zijn. Afzien is pijn lijden, in fysieke zowel als mentale zin. Het is niet ‘doorrijden en zien dat je heel het eind haalt’ want dat moeten alle wielrenners, sommige mèt andere zònder afzien. Of in andere wielerwoorden: of ze nu wel of niet de man met de hamer tegenkomen (= een inzinking krijgen).

‘Hij rijdt in het geel’ betekent niet dat hij de favoriet is.

Het tegendeel kan waar zijn. In het geel rijden betekent op de eerste plaats in het algemeen klassement staan, in het bijzonder in de Ronde van Frankrijk.

Moeilijk, dat wielerjargon; het valt niet mee om als winnaar over de meet te bollen.

C.Ch.M.v. Doorn, publicist

Alphen a/d Rijn

Wanklank

De rubriek Ter Informatie in het aprilnummer van Onze Taal bevreemdt me zeer.

Een der stukjes begint namelijk als volgt: ‘Ik ben geen vriend van de Stichting Ons Erfdeel. Bepaald niet.’ Welnu, een derge-

[p. 64]

lijke misprijzende uitlating in Onze Taal lijkt me misplaatst.

Vooreerst is die lapidaire en ongenuanceerde uitspraak moeilijk te verenigen met het doel van Onze Taal, dat op de achterpagina als volgt aanvangt: ‘het verantwoorde gebruik van de Nederlandse taal bevorderen...’. Doet Ons Erfdeel dat ook niet? Bovendien houdt die uitlating een ergerlijke miskenning in van het voortreffelijke werk dat die Stichting al vele jaren presteert.

Het lijkt me ook ongepast dat de gewraakte bedenking met geen enkel woord wordt gestaafd, waardoor ze in een kennelijk informatieve rubriek allerminst op haar plaats is.

En ten slotte is die mening beslist niet te verenigen met de aanhef van het laatste stukje in diezelfde rubriek, die luidt: ‘De taalstrijd in België verdient zonder twijfel in Nederland meer aandacht dan ze (sic) krijgt.’ Wie zoiets meent, is het m.i. aan zichzelf verplicht meer begrip op te brengen voor een vereniging zoals Ons Erfdeel en wat voorzichtiger te zijn in zijn oordeel of veroordeling.

P. van Herreweghen

Lennik - België