50 jaar Onze Taal
1. Germanismen
Vooral in de eerste jaargangen van Onze Taal - de jaren dertig - is veel aandacht besteed aan germanismen, ontleningen aan het Duits die niet passen in onze taal. Leden van het Genootschap brachten woorden aan bij een Raad van Deskundigen. Deze raad sprak dan een oordeel uit. Hieronder vindt u twee voorbeelden uit 1934.
ONOMWONDEN - Zes leden hebben dit woord aangebracht en wij hebben het daarom eens aan den Raad voorgelegd. Als aequivalent was aangegeven: duidelijk, onbedekt, onbewimpeld, onverbloemd, onverholen, open, openhartig, openlijk, ronduit, rondweg, vierkant, zonder omslag, zonder omwegen.
Een lid van onzen Raad voegde hieraan toe: zonder er doekjes om te winden.
Maar de meerderheid van den Raad wil in het woord ‘onomwonden’ geen germanisme zien.
- Op grond van het gebruik van omwinden = omhullen, bewimpelen reeds bij Bellamy en Van Lennep (Wb. X 777) en de synoniemen: onverhuld, onbedekt, onverbloemd, onbewimpeld, zonder er doekjes om te winden, - heb ik, zegt een lid van den Raad, geen bezwaar om in afwisseling met al de genoemde uitdrukkingen ook ‘onomwonden’ te gebruiken. En hij voegt daar aan toe: Het is wellicht ook verstandiger niet tegen een zoo onschuldig en ingeburgerd woord zijn kruit te verschieten, waar er zooveel erger vijanden zijn!
HAKENKRUIS - Geen enkele stem heeft zich verheven ten gunste van dit woord; la mort sans phrase! En toch... Niemand spreekt van ‘hakenladder’ als hij een ladder met een haak eraan bedoelt, maar ‘hakenkruis’ vindt men in elke krant. Zou het zijn omdat het Nederlandsche woord de ‘locale kleur’ mist? Maar laat ons dan liever het voorbeeld volgen van de Engelschen die in zulke gevallen niet spreken van: the Emperor, maar van the Kaiser; niet van Mr. Hitler, maar van Herr Hitler; niet van the empire, the President, Field-Marshal, maar van: the Reich, the Prasident, Generalfeldmarschall. Tegen ‘Hakenkreuz’ en dat zoo noodig cursief gedrukt, zal niemand bezwaar hebben.
Veel woorden kregen een ‘kruisje’. In januari 1934 werd een samenvatting gepubliceerd van de tot die datum verschenen lijsten van germanismen, uiteraard met vertalingen. Welke vertalingen zijn ingeburgerd? Oordeelt u zelf over de volgende woorden:
| aanhangwagen |
bijwagen |
| aanzichtkaart (of ‘ansicht’) |
prentbriefkaart of prentkaart |
| begeesterd |
bezield, verrukt, opgetogen, geestdriftig |
| billijk (in de betekenis van goed koop) |
goedkoop, laag, niet duur |
| daadzaak |
feit |
| epileptiker (med.) |
epilepticus |
| geëigend |
geschikt |
| hoogbouw (en laagbouw |
hoge (lage) beboubouwing |
| koptelefoon |
hoofdtelefoon, hoofdspang, hoofd-, oorbeugel |
| (hij) leve hoog |
lang zal hij leven of: leve...! |
| regelmatig |
(als bijwoord:) geregeld; (wie zijn tanden geregeld laat onderzoeken) |
| stekker |
contactstop, stop, insteker |
| veilig stellen |
beveiligen, in veiligheid brengen, beschermen, verdedigen, bewaren, handhaven |
| visstand (vogelstand, enz.) |
visstapel, enz. |
| voltreffers |
rake schoten, de ‘roos’ |
| zuurgraad |
zuurtegraad, graad van zuurte, zuurgehalte |
Auteursrechtelijk beschermd