Onze Taal. Jaargang 49

Buitenlandse aardrijkskundige namen

Ofschoon ik als neerlandicus natuurlijk beroepshalve van een beperkte blik ben voorzien, kan ik er niet omheen dat er ook buiten Nederland mensen wonen. Met die mensen valt toch nog wel te praten, zoals velen uwer ongetwijfeld uit technische, commerciële of anderssoortige ervaring zullen weten. Dagelijks verlaten heel wat zakken post per trein, vliegtuig of schip ons land naar de vele buitenlanden die wij hebben. Niet alleen in die zakelijke contacten, ook in ons privé-leven stormen die buitenlanden via krant, radio en tv op ons af. In al die gevallen is het nodig dat er woorden gebruikt worden. Het buitenland, de buitenlander, zijn woonplaats, zijn taal: alles moet een naam hebben. En dat levert dan heel wat haken en ogen op vanuit taalkundig standpunt. Het blijkt namelijk dat die namen nog lang niet allemaal vastliggen. Er zijn vaak meer vormen in omloop, zoals ieder weet die op zijn brief moet kiezen tussen Londen en London. Of er zijn eigenlijk nog helemáál geen vormen. Het is wel begrijpelijk dat diverse mensen belang hebben bij duidelijkheid op dit terrein. Als je bij de PTT de post moet sorteren, is het wel nuttig te weten met welk vliegtuig de brief mee moet waar Republiek China op staat. Moet die naar Peking of naar Taiwan? En als je bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken werkt, is het erg nuttig om bij de onderhandelingen of zakelijke contacten te weten dat die meneer uit Zuid-Amerika de vertegenwoordiger is van de Republiek ten Oosten van de Uruguay, die niet woont in Uruguay omdat hij geen watergeest is. Als je tenslotte maar een gewone klerk of secretaresse bent, is het ook altijd prettig te weten of het nu Noord-Korea of Noordkorea is en of daar nu Noordkoreanen of noordkoreanen wonen.

Redenen te over dus om commissies aan het werk te zetten om alles eens goed uit te zoeken. Er is zo'n commissie voor de binnenlandse en er is zo'n commissie voor de buitenlandse aardrijkskundige namen, beide op ministerieel gezag. Maar ook het Nederlands Normalisatie Instituut is bezig een Nederlandse versie te maken van een internationale norm ISO 3166 ‘Codes for the representation of names of countries’. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken heeft ook niet stilgezeten en een eigen keus gemaakt.

Een aardig strijdpuntje dat er voor al die commissies ligt (of lag), is de vraag in hoeverre al die aardrijkskundige namen moeten vallen binnen de algemene spellingsregels, zoals die in het Groene Boekje gegeven zijn. Daar staat bijvoorbeeld dat de bijvoeglijke naamwoorden die afgeleid zijn van eigennamen (waartoe ook aardrijkskundige namen behoren!) een hoofdletter krijgen als ze nog duidelijk aan het door het grondwoord aangeduide eigennaambegrip doen denken. Nou, dat is bij de Noordkoreanen, de Guatemalaan of Guatemalteek, het Zweeds en het Duits nog duidelijk het geval. Zoals ieder bij het lezen kan constateren, wordt in de dagelijkse praktijk met deze regel echter zwaar de hand gelicht. De meeste bijvoeglijke naamwoorden die van landennamen afstammen, worden meer met kleine letter dan met hoofdletter geschreven. Van de genoemde commissie is alleen het NNI zo consequent om de regel van de officiële spelling ook op de aardrijkskundige-namenlijst toe te passen. De overige ministeriële commissies willen onder druk van de praktijk afwijken van de door de minister elders gegeven richtlijn. Of liever nog: deze commissies willen eigenlijk langs deze ietwat slinkse omweg van de lijsten met aardrijkskundige namen de voorschriften uit het Groene Boekje veranderen. Ik vraag me af of het feit dat de huidige wet frequent overtreden wordt, wel een voldoende argument is om die wet te gaan versingelen. Want een versingeling is het wél, als de Japanner niet meer te onderscheiden is van de japanner, de Hunnen van de hunnen of de Dominicaan van de dominicaan.

Een aardig puntje van taalbeleid voor de raad van de nu eindelijk van kracht geworden taalunie tussen Nederland en België. Als deze afwijking wordt gesanctioneerd, biedt dat een aardig precedent voor mensen die andere aspecten van de spelling

[p. 102]

willen wijzigen. Denk aan de c/k-gevallen, de Franse woorden in onze taal of de spelling der werkwoordsvormen. De minister van O & W heeft zóveel commissies, dat coördinatie kennelijk moeilijk is. Maar om nu weer even terug te keren tot de praktijk, wil ik nog enige haken en ogen noemen, die aan de spelling der aardrijkskundige namen, vooral de buitenlandse, verbonden zijn.

Het al eerder genoemde voorbeeld Londen of London kan algemeen vertaald worden tot de vraag: moet vernederlandsing toegericht en gestimuleerd worden of is dat eigenlijk een ongewenste want nogal willekeurige zaak? Moeten we dan ook Afganistan (zonder h), Boeroendie (en niet Burundi) en Kambodja (i.p.v. Cambodja) schrijven? Zijn Liège, Lille en Mons dan ongewenst? Zoals uit deze voorbeelden blijkt, zijn er verschillende soorten vernederlandsing. Enerzijds is er de tamelijk beperkte groep namen die door de betrokken bewoners nooit gebruikt zullen worden: Wenen naast Wien of Finland naast Suomi. Die groep breidt zich niet zo sterk uit, of misschien wel helemaal niet. De praktische vraag is dan of het nu de voorkeur verdient op een brief de Nederlandse of de buitenlandse naam te zetten: Milano of Milaan. (Sommige pessimisten zeggen dat het niets uitmaakt, omdat post naar Italië toch nooit aankomt.) Ik ben er niet helemaal zeker van dat mijn brief naar Shqipëri even snel aankomt als die waar ik Albanië op zet, ofschoon het om hetzelfde land gaat. Anderzijds gaat het bij de vernederlandsing om de spelling en de weergave van bepaalde klanken. Burundi kan ook gespeld worden als Boeroendi, of als Burundie of als Boeroendie. En de h in Afghanistan is misschien ook wel overbodig. Verdient het de voorkeur de q van Qatar te vervangen door een k: Katar? Zo iets wordt gelukkig niet gevraagd aan de inwoners van Qatar: de Katarezen of Qataranen. Dat zou maar een cataract aan antwoorden opleveren!

Bij de namen van landen komen weer heel andere vragen aan de orde. Bijvoorbeeld de puur politieke vraag of het land officieel bestaat of niet. Zo bestaat voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken de Republiek China (= Taiwan) niet, evenmin als het land Duitsland bestaat. Die namen zijn dus overbodig!

Verder is het de vraag of de naam van een land zoveel mogelijk parallel moet lopen met de officiële naam van het land zelf. Het is wel makkelijk om te spreken over Oostduitsland, maar voor velen is dat een gevoelig en beladen woord dat beter vervangen kan worden door de afkorting DDR of voluit de Duitse Democratische Republiek. Maar moeten we dan in plaats van het gewone Zwitserland ook liever Helvetia gaan schrijven of het Zwitserse Eedgenootschap dan wel het Helvetisch Eedgenootschap? Als we zoveel mogelijk de officiële naam van het land zelf gaan aanhouden, waar door internationale organen als de Verenigde Naties uit politieke en praktische overwegingen op aangedrongen wordt, wordt het pas echt leuk. Want dan zal bijvoorbeeld Zuidjemen vervangen moeten worden door de (of: De?) Democratische Volksrepubliek Jemen, en misschien dan nog liever door de authentieke Arabische vorm: Jumhùriyyat al-Yaman al-dîmūqrātiyyuh a-sha'biyyah. Maar ook voor minder exotische landen dienen we dan heel precies te zijn: het is de Argentijnse Republiek (en niet de Republiek Argentinië) maar tamelijk in de buurt daarvan ligt de Republiek Colombia (en niet de Colombiaanse Republiek). Het is wel duidelijk dat de samenstellers van postzegelalbums en andere wereldomvattende werken een zware politieke verantwoordelijkheid dragen. Gemakkelijk kan een verkeerde of verkeerd geplaatste naam schade opleveren voor onze politieke betrekkingen die we zo graag op positieve wijze onderhouden!

Als laatste aspect zijn daar dan nog de afleidingen en bijvoeglijke naamwoorden van aardrijkskundige namen. Hoe heet nu een inwoner van Zaïre: een Zaïrees of een Zaïraan? Of zou het misschien Zaïriër moeten zijn? Wonen er op Malta nu Maltezen of Maltezers? Zijn de kranten fout die schrijven dat de Israëli's weer een aanval gedaan (of ondergaan) hebben? Israëlieten kan natuurlijk niet, maar Israëliërs is prima Nederlands.

Over de hoofdletter heb ik in het begin van dit verhaal al wat gezegd. Behalve voor de hoofdletter geeft onze officiële spelling ook nog een regel voor het gebruik van het koppelteken. Volgens het Groene Boekje dienen Nieuw-Zeeland, Frans-Guyana, Oost-Timor en dergelijke namen met een koppelteken geschreven te worden. Onder druk van de praktijk (het is veel makkelijker alles achter elkaar te plakken!) leidt dat koppelteken evenals de hoofdletter een bedreigd bestaan. De diverse commissies doen dan ook hier weer verschillende voorstellen, waarbij de ministeriëlen afwijken van de officiële spelling en het NNI consequent blijft. Een aardig ambtelijk precedent dus weer voor spellingwijzigers-inspé.

A.J. Vervoorn TH Eindhoven