Onze Taal. Jaargang 49

Reacties

Rijf

Wat is dat nu toch over ‘rijf’? Zo kunnen we wel boeken vol schrijven. Ik woonde in 10 van de 11 provincies en ben een tuinier van aanleg. Bovendien werkte ik een jaar of vijftien veel in België. Overal is ‘hark’ een ijzeren hark en rief of rijf of reef of reve de houten pendant voor gras en hooi enz. Bijvoorbeeld de bamboe ‘gazon’hark. Alleen in de Randstad heet alles hark. Zoals daar ook een spade ‘schop’ heet. Zijn nu lezers en schrijvers zo verstedelijkt dat ze problemen maken van zulke doodeenvoudige dingen?

Blom, Bussum

Rijm

Er is, geloof ik, een wereld van verschil tussen Ardenne/zwemme en Kemenaaien. (Wat mij verwondert, is dat er maar één ‘m’ staat. Of heeft Ivo de Wijs in onschuld er slechts één gelezen, de implicaties van Kemmenaaien over het hoofd ziend? Of ging dat de leraren dan toch weer te ver?) Het halfrijm is, dacht ik, altijd een concessie, ook als de daders iets anders beweren. Ik herinner me in dit verband de versregels in ‘De bevrijde’ van J.C. Bloem: ‘Wat geeft het wat ik was of ben? Nu kan ik eeuwig ademen.’ Dat was geen halfrijm, maar hoort mijns inziens in dezelfde categorie der compromissen thuis. Ik herinner me, er tegen hem een opmerking over gemaakt te hebben, waarop hij zei: ‘Je hebt gelijk, maar ik vond het pregnant.’

Ik meen, dat het Pierre Kemp was (maar ik wil hem geen onrecht doen, ik wéét het niet precies meer) die de regels dichtte: ‘'k Vertel u alles wat ik mij herinder, van 't Overheers kapelleke ginder.’

Dit deed de ongeëvenaarde na-dichter Van Duinkerken naar de pen grijpen en een spotvers schrijven onder de aanhef: ‘Men roemt de schoonheid van het Vondelpark Ik weet daar meer van, want ik heb het omgehark.’

Ik moet uit het hoofd citeren; geloof ook niet dat het vers ooit een boekvorm heeft gehaald. Er staat nog iets in als ‘Er zwemmen zwanen in de mooie vijvers, de kind'ren komen er met hunne onderwijvers’ en het besluit met de vernietigende regels: ‘Ook staat er, als ik mij dat goed herinder, het standbeeld van een bet're rijmwoordvinder.’

Een ander voorbeeld is ergens bij Speenhoff te vinden in een spotvers op het openluchttoneel, waarin hij een bonte collectie van verminkingen uitstalt: ‘Neen, dan moet U hier niet zijn, op ons openluchttolijn’ en ‘Zittend op het kanapeel, op het openluchttoneel.’

Daar ongeveer zal men Keme- of Kemmenaaien moeten plaatsen, enige planken bóven de zwemmers.

G. Jonker

redacteur tijdschrift Bouw

Amsterdam

[p. 99]

De verloedering van onze taal

Toen ik abonnee werd op uw blad (al jaren geleden), meende ik te zullen worden binnengevoerd in een kring van taalkundige fijnproevers, die de kunst verstonden hun gedachten in onberispelijk Nederlands te vertolken.

Inderdaad heb ik sindsdien met schrijvers, zowel binnen als buiten de redactie ‘kennis gemaakt’ die mij menig uur van zuiver taalgenot hebben bezorgd. Helaas stond daartegenover dat ook veel taalkundig broddelwerk kans had gezien, uw m.i. toch wel toonaangevende blad binnen te sluipen, dat voor de naar de zuivere moedertaal dorstende lezer bitter teleurstellend en erg moeilijk te verteren was.

Het is dan ook niet te verwonderen, dat het artikel in uw laatste editie: ‘De verloedering van onze Nederlandse taal’ mijn bijzondere aandacht trok. Blijkens ondertekening afkomstig van een man die zich verdienstelijk poogt te maken op taalgebied onder auspiciën van het ‘Pedagogisch-didactisch Instituut’ van de V.U. te Amsterdam. Dus denk je dan: Nu komt het!

Helaas, wat deze Leo Prick te berde brengt is verre van stichtelijk voor een minnaar van goed Nederlands. Hij geeft de auteur van het gewraakte boekje er flink van langs, dat wel. Maar tegelijkertijd gaat hij zichzelf te buiten aan ‘onnederlandse taal’. Zo gebruikt hij het woord: ‘consistente betoogtrant’. Ik ben geen taalspecialist, helaas niet, maar ik maak mij sterk dat voor dit woord toch best een echt Nederlands woord te vinden zal zijn. Verder gebruikt hij tweemaal in dezelfde zin het woord ‘opvallend’. Ik heb altijd geleerd dat je zoiets te allen tijde dient te voorkomen. Zo bedient hij zich ook tweemaal in één zin van het woord ‘middels’, wat ik een afschuwelijk germanisme vind. Hij schroomt niet, verderop dit lelijke woord nogmaals te gebruiken. Ook heeft hij het over ‘talige verschijnselen’. Misschien ben ik aan een nieuw woordenboek toe, maar in het mijne (Koenen-Endepols) komt het niet voor, evenmin als het allerakeligste, door hem gebezigde, woord ‘gedragswetenschappers’.

Dit was het dan dat ik uit de heftige uitvallen van Leo heb overgehouden. - De leeuw heeft gebruld! Maar ik vind wel, dat ‘Pedagogisch-didactisch Instituut’ of niet, Leo nog veel moet leren!

En als hij nog eens beslag legt op de kolommen van ‘ONZE TAAL’ moet hij wel eerst even bij zichzelf te rade gaan, of hij beantwoordt aan de kennis en de vaardigheid, om zich in zulk een gezelschap van verfijnde taalkenners te wagen.

C. Kijne

Nassaulaan 13

Vlaardingen

Middels

Mittels dieses Schreibens wil ik u mijn oprechte verbazing uitdrukken over het feit dat de heer Leo Prick in zijn artikel onder bovengenoemde titel (september-nummer, pagina 77) het schrijnende germanisme ‘middels’ neerschrijft in plaats van het goed-Nederlandse, ‘door middel van’. Excuses voor deze pedagogisch-didactische opmerking.

mevr. A.M. Mulder-Swanenburg de Veye

Eindhoven

Substitutie

‘In de kastjes waren de scheerspullen van de klanten opgeborgen, wiens namen op de plaatjes waren aangebracht.’ (Slotlaankrant Zeist, november 1979). ‘Een vrouw wiens man...’, ‘vluchtelingen wiens belang...’ (radio). Zowel bij schrijven als bij spreken kiest men in plaats van de gangbare vrouwelijke tweede-naamvalsvorm ‘wier’ van het aanwijzende voornaamwoord die, zowel bij een vrouwelijk enkelvoudig als bij een meervoudig antecedent (onbewust) de mannelijke tweede naamvalsvorm enkelvoud wiens. Blijkbaar kent de bewuste taalgebruiker ‘wier’ niet meer, als hij het ooit gekend heeft tenminste. Voorlopig zou ik dit gebruik (misbruik?) willen blijven toeschrijven aan minder geletterden, al is de gebruiker van het eerste citaat ‘verantwoordelijk redacteur’ van een plaatselijk blad.

‘Zou dit ook de oorzaak geweest zijn voor het feit, dat er achter in de zaal, in vergelijk met andere jaren, geen vaders aanwezig waren.’ (Korpsblad van de gemeente-politie Zeist, december 1979). Hier is geen sprake van een bereikte overeenstemming of vredessluiting, maar is bedoeld het maken van een vergelijking. En dat brengt ons op een derde geval van onjuiste substitutie, die we contaminatie plegen te noemen. Zowel gesproken als in geschrifte constateren we geregeld het bezigen van de uitdrukking ‘een vergelijking trekken’. ‘Dit doet sommigen wel eens een vergelijking trekken tussen Beatrix en haar grootmoeder, koningin Wilhelmina.’ (Trouw, 2 februari 1980). De substitutie is hier tweezijdig: de helft van de uitdrukking ‘een vergelijking maken’ en de helft van een andere, namelijk ‘een parallel trekken’ worden samengevoegd tot een nieuwe. Deze laatste van de drie waargenomen subsituties maakt, lijkt ons, de meeste kans algemeen aanvaard te worden. Schrijver dezes vertrouwde toen hij enige regels terug ‘het maken van een vergelijking’ wilde neerschrijven spontaan, evenwel onmiddellijk ‘gerectificeerd’ de uitdrukking ‘het trekken van een vergelijking’ aan het papier toe.

G.J. Uitman, Zeist

Dubben over ons dubbeltje

Zijn er nog meer landen die hun betaalmiddelen met een verkleinwoord aanduiden? Ik betwijfel het. Zou de Hollandse kneuterigheid, deels verguisd deels geprezen, er schuld aan zijn? Stel u voor: een buitenlander, die geleerd heeft dat de uitgang ‘tje’ achter een substantief altijd een verkleinende betekenis heeft. Die man betaalt een consumptie en zegt tegen de ober: ‘de rest kunt u houden, maar geef mij wel een dubbel’. Wat krijgt hij dan? Ja juist, een dubbele jenever. - Of hij vraagt een kwart terug. Zegt de ober: ‘een kwart liter wijn verkopen wij niet’. Voor een dubbel en een kwart krijg je niets; je kunt ze hoogstens kopen voor vele dubbeltjes en kwartjes.

Wie verzon die namen toch? Een dubbeltje is een dubbele stuiver; een kwartje een kwart gulden. Een cent is een honderdste gulden, maar centje mag doch hoeft niet. ‘Stuiver’ voor een vijfcentstuk wordt sinds de afschaffing van die mooie vierkant-zilveren munt, zover ik weet, niet meer gebruikt. Het woord is volgens De Vries' Etymologisch woordenboek ontleend aan het werkwoord stuiven. Waarom nou?

Een vierduitstuk (2½ cent) kennen wij niet meer. Het bedrag was ‘aan vier duiten van vroeger gelijkstaande’ (Van Dale), en een duit was het achtste deel van een stuiver. In mijn vooroorlogse jeugd werd het door oude mensen - althans door mijn toen 75-jarige vader - nog gebezigd. De gulden was eens een goudstuk. Wij mogen dat in de naam gedenken. Daalder (Joachimstaler = 1½ gulden) bestaat allang niet meer, maar wel rijksdaalder die een gulden meer waard is. Dat ‘rijks’ is merkwaardig want alle munten worden bij de Rijksmunt geslagen. Natuurlijk bestaat er literatuur over de geschiedenis van ons muntstelsel. Ik zoek er niet naar: ik dub slechts over de ‘tjes’ van dubbel en kwart. En hiermee deed ik een duit in het zakje!

Mevr. S.C.E. van der Beek

Eindhoven