Onze Taal. Jaargang 49

Variëteit en variété

Ik maak ditmaal ruimte voor het behandelen van enige bij Onze Taal binnengekomen brieven. Daarbij moet ik beginnen met mij te verontschuldigen tegenover de heer W.B.J. Ebbinghuysen in Heiloo, die dezelfde opmerking had gemaakt als de in het septembernummer door mij genoemde heer H.G. Stibbe, nl. dat in de zin ‘Van het betreffende boek mist deel 24’ het woord ‘betreffende’ zou moeten worden vervangen door ‘desbetreffende’. Hij ziet die woorden nog maar zelden correct gebruikt.

De heer W.B. Meyboom te Delft noemt mensen die - anders dan als echtgenoten - samenleven, leefgenoten en niet levensgenoten, omdat ‘1^o die laatste vorm een verbintenis voor het leven suggereert (terwijl de werkwoordsvorm in “leefgenoten” de nadruk legt op het samen-leven hier en nu), 2^o hij lichtelijk germanistisch aandoet’. Het tweede argument deel ik niet; het eerste heeft modern-maatschappelijke en morele implicaties, voor de bespreking waarvan ik Onze Taal niet het juiste forum acht. De waardering van het taalkundige aspect lijkt me nogal persoonlijk. ‘Leven’ kan ook op een deel van de iemand toegemeten tijd slaan: ‘Mijn leven in de tropen’. Maar de heer Meyboom vraagt zich ook af, of de verbinding van -genoot met een werkwoordsvorm goed Nederlands is; de meeste samenstellingen met -genoot hebben immers een zelfstandig naamwoord als eerste deel (club-, land-, lotgenoot). Speelgenoot lijkt een uitzondering. - Laten we van die uitzondering dan gebruik maken om, zonder buitenissig te worden, ook andere woorden van dat model te accepteren, zoals leefgenoot, wandelgenoot en misschien nog een paar. Bij de vernieuwing van een taal veroorlooft men zich wel grotere vrijheden.

In verband met de kans op minder onderwijs in het Frans maakt mevr. G.Ph. Leerssen-Knoops in Mheer melding van de naam die de Cordon Bleu blijkbaar in Maastricht heeft. Het grote V & D spreekt evenals een eenvoudige slager van Gordon Bleu. Ja, dat is niet alleen in Maastricht zo. In zakenen reclamewereld is de vraag vaak: ‘Zo heet 't ongeveer, maar hoe schrijf je 't precies?’

De heer F. Oudejans in Breda las in zijn dagblad over een mode-ontwerpster die de aandacht op haar winkel in kinderkleding wilde vestigen door er een plakkaat met het opschrift ‘Wij zijn uit op verkoop’ weg te hangen. Vreemd woordgebruik, dat vind ik ook: weghangen voor niet weghangen. (Voor een goed begrip: politie en rechter vonden die reclame een overtreding van de uitverkoopwet. ‘Wij zijn uit op verkoop’ - ‘Wij zijn op uitverkoop’. Voelt u?) Wegbergen is hetzelfde als opbergen, maar weghangen is niet altijd gelijk aan ophangen en in dit geval is het 't tegendeel. Het bericht was ook verder trouwens niet vlekkeloos. De officier vond het ‘onjuist en niet ter zake doende om een beroep te doen wat andere winkeliers doen’. Afgezien van al dat gedoe in deze zin mag na ‘een beroep te doen’ heus wel het woordje ‘op’ worden ingevoegd. Maar het is onmogelijk al dergelijke fouten van de media aan de kaak te stellen. Wie op de meest opvallende let heeft het al druk genoeg. Die toont zich nog wat verrast als hij leest, dat een vrouwenpraatgroep op gang wordt geholpen door een opstartster, alsof het een kernreactor betreft. ‘Inleidster’ is te gewoon.

De heer W. Eysberg in Capelle aan den IJssel heeft in de Rotterdamse Bijenkorf gelezen, dat er tijdens een koopavond ieder half uur ‘een verrassende prijswinner’ zou zijn. Hij vraagt wie dan wel door die winner verrast wordt. Dat is nu met recht een ‘goeie vraag’, maar heeft de heer Eysberg ook bedacht dat ‘verrassende-prijswinner’ visueel goed zou zijn? Want dat is de winner van een verrassende prijs. En op vrachtauto's met aanhanger, langer dan gebruikelijk, heeft hij ‘uitzonderlijk vervoer’ gelezen. Zou ‘buitengewoon’ of ‘bijzonder’ niet beter zijn, vraagt hij; zo'n zeldzaamheid is 't nu ook weer niet. 't Is gek, maar ik zie op de weg alleen ‘long vehicle’, en als het werkelijk uitzonderlijk is een politie-escorte.

Maar nu wat anders. Hebt u er wel eens bij stilgestaan dat veel dingen, die kunnen, niet of nauwelijks worden gedaan?

Immers:

1. 't Was zó druk in de Kalverstraat: je kon er over de hoofden lopen. Maar ik heb het nog nooit iemand zien doen.

2. Je kunt er van de grond eten. Hebt u dat ooit vertoond?

3. Je kunt er donder op zeggen. Maar wat zouden ze raar kijken als je het deed.

4. Je kon een speld horen vallen. Maar op zo'n ogenblik valt er nooit een speld.

En ruwer:

5. Je kunt er vergif op innemen. Niettemin kan men dat maar beter laten.

M.C. Godschalk

[p. 90]

Nooit alleen

Lezend in Berichten over Onderzoek (juni 1980) op het gebied van de sociale wetenschappen, werd ik gestoord door een gekrijsexplosie in een boomkruin. Een aantal vogels stond elkaar naar het leven; er waren er blijkbaar één of meer te veel.

Tegelijk viel mijn blik op het woord groep in de tekst; het woord kreeg iets van een bedreiging. Daarom ging ik er op letten en ik vond in een paar bladzijden:

landelijke werkgroep

sociale groep

begeleidingsgroep

onderzoeksgroep

studiegroep

subgroep

stuurgroep

discussiegroep

contactgroep

projectgroep

forum

samenwerkingsverband

bijeenkomst

werkgroep

ad hoc groep

vakgroep

themagroep

overleggroep

capaciteitsgroep

team

discussieplatform

onderzoeksplatform

workshop

conferentie

inspraakronde

organisatiecommissie.

Het laatstgenoemde woord gaf het sein om maar op te houden, want we hebben circa 2,03 commissies per hoofd van de bevolking.

De vluchtige inventarisatie van woorden voor ‘samen iets van plan zijn’ (en misschien iets doen) geschiedde op een viertal toevallige bladzijden. Het lijstje is moeiteloos uit te breiden tot zijn veelvoud, maar reeds in deze vorm is het te lang om niet als karakteristiek te gelden.

Wat moet vuurtorenwachter een mooi en verstandig beroep zijn, dacht ik.

J.J.M. Bakker

TH Eindhoven

Economisch koeterwaals

Taalwetenschap ligt zeer duidelijk ver buiten het gezichtsveld van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. In ieder geval de Nederlandse taal. Die Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid is namelijk kort geleden in de openbaarheid gekomen met een rapport ‘Plaats en toekomst van de Nederlandse industrie’ geschreven in een werkelijk onvoorstelbaar slecht Nederlands. Het omvangrijke rapport (315 bladzijden) wemelt niet alleen van vaktermen en -woorden die deel uitmaken van het vakjargon van economen, maar staat ook, wat nog veel erger is, vol met vreemde aanstellerigheden.

Het is werkelijk bar en boos. Het gevolg is een rapport, dat uit een oogpunt van communicatie ernstig te kort schiet. Zodanig, dat het onbegrijpelijk is dat geen van de leden van die raad op de gedachte is gekomen dat een vertaling van dit rapport uit het economisch koeterwaals in het Nederlands dringend gewenst was en is. Het gevolg is dat dit rapport wat het taalgebruik betreft veel weg heeft van een parodie op wetenschappelijke rapporten en zodoende echt lachwekkend is geworden.

Wilt u even meelachen? Hier volgen een paar zinnen uit dit rapport:

‘Daarin ligt de kern van een anticiperend structuurbeleid dat er primair op gericht zal dienen te zijn om de met de beoogde functionele plaats sporende comparatieve voordelen (activa) voor Nederland expliciet aan te geven en - indien nodig - te creëren.’ (blz. 35)

‘Over het feit of deze prijselasticiteit op middellange termijn gezien (in absolute zin) groter is dan 1 bestaat geen verschil van inzicht, wel over het feit hoeveel deze parameter de 1 te boven gaat.’ (blz. 78)

‘De logische weg staat open van: 1) selectie van indicatoren; 2) kwantificering van de indicatoren door koppeling aan de produktiestructuur: karakteristieken van bedrijfstakken; 3) opsporen van streefwaarden en normen in het interventiekader; 4) weging ten opzichte van de economische doelstellingen (optimalisering).’ (blz. 133)

‘Dit betekent dat de genoemde componenten pakket- en geografische samenstelling relatief veel aandacht zullen krijgen en dat ook bij de component “concurrentievermogen” die sectorstructurele implicaties aan de orde zullen komen.’ (blz. 191)

‘In het laatste geval zal toegang tot elders ontwikkelde “innovatie” veelal aan (exclusieve) licentie respectievelijk “know how” verwerving gekoppeld zijn en treedt de ondernemer in de arena van internationale competitie, bij voorbeeld in de Europese Gemeenschap.’ (blz. 210)

‘De heffingen worden aangewend, in afnemende veroorzakingsrelatie, voor directe uitvoerings- en beheersmaatregelen alsmede indirecte uitvoerings- en beheersmaatregelen.’ (blz. 240)

‘De structuur van een economie behelst een bestendige aanpassing aan internationale concurrentieverhoudingen in de mate als - gegeven de onveranderlijke grootheden - nodig is om zo goed mogelijk te voldoen aan doelstellingen van economische en niet-economische aard.’ (blz. 267)

‘Door het aanbrengen van een scheiding wordt men gedwongen de beoordelingselementen te systematiseren en te expliciteren.’ (blz. 273)

Denk niet dat deze voorbeelden moeizaam bij elkaar zijn gezocht. Letterlijk op elke bladzijde van het rapport vindt men een aantal van dit soort zinnen. Bewijzen van onvermogen om met gebruikmaking van de Nederlandse taal onder woorden te brengen wat men bedoelt.

Als uitsmijter nog deze zin:

‘Het voeren van een specifiek en gericht structuurbeleid is een ingreep die niet zonder precedent is in onze industriële ontwikkeling, maar die met waarborgen omkleed dient te worden wil het geen effecten hebben die contrair zijn aan wat beoogd wordt.’ (blz. 291)

Dames en heren van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, stel je niet zo aan en spreek en schrijf je moers taal. Dus zo ongeveer: ‘Wat wij aanbevelen is niks nieuws, hoor. Maar je moet wel oppassen dat je niet het tegenovergestelde veroorzaakt van wat je wil bereiken.’

J.J. van Raalte

journalist

Rotterdam

Waarom Van Raalte gelijk heeft, maar waarom toch niet kan wat hij bepleit.

Van Raalte is ten strijde getrokken tegen het taalgebruik in het onlangs uitgebrachte WRR-rapport ‘Plaats en toekomst van de Nederlandse industrie’.

Van Raalte heeft gelijk met zijn waarneming dat het rapport wemelt van vakjargon en dat er ook veel vreemde uitdrukkingen in worden gebruikt. Daar gaat, wat mij betreft, de discussie niet over. Wel over wat Van Raalte met zijn beweringen suggereert, namelijk dat het even goed anders gekund had en dat hier alleen aanstellerij in het spel is.

Voor een deel zal hij met dit laatste wellicht nog gelijk kunnen hebben ook, maar aan zijn eigen koketteren met taalzuiverheid is aanstellerij evenmin vreemd.

Het wezenlijke punt is mijns inziens dit: een rapport zoals PTNI richt zich tot een publiek van uiteenlopende samenstelling, waarbij moet worden gecommuniceerd met deskundigen - maar niet met hen alléén! - voor wie vaktermen veelal meteen duidelijk maken wat wordt bedoeld, terwijl het ‘gewone’ Nederlands hierin niet goed voorziet.

Een rapport als het onze zal qua taalgebruik dus altijd een compromis inhouden. Als Van Raalte zich de moeite had gegeven de zaken vanuit deze problematiek te benaderen, had hij wellicht een zinvolle bijdrage geleverd. Overigens heeft ons rapport in de pers zoveel weerklank gevonden dat Van Raalte's stelling dat moeilijkdoenerige rapporten te kort schieten in de communicatie, niet altijd blijkt op te gaan.

A. van der Zwan

Voorzitter WRR-projectgroep

‘Plaats en toekomst van de Nederlandse industrie’