Onze Taal. Jaargang 49

[p. 63]

Reacties

Ter informatie

In de rubriek Ter informatie besteedt J.v.d.H aandacht aan het artikel Seksisme in Van Dale (Moer nr. 1, 1980). Omdat in het stukje geen of foutieve informatie wordt verschaft, wil ik graag een aantal kanttekeningen maken. We zijn niet uitgegaan van voorspelbare uitkomsten, zoals J.v.d.H. suggereert. Het ging er ons niet om, aan te tonen dat, en in welke mate Van Dale seksistisch is, maar hoe. Daarom onderscheidden we seksismen in de taalschat, in omschrijvingen, in voorbeeldzinnen en in de keus van persoonsnamen.

1. Wat de taalschat betreft, treft Van Dale uiteraard geen blaam. Het woordenboek geeft geen moreel oordeel over idioom. Hoewel? Van Dale vermeldt soms of iets een ‘germanisme’ is. Sommigen menen dat dat geen moreel oordeel is. (Kijk ook eens bij cheffin in de tiende druk.)

2. Bij omschrijvingen is soms diskussie mogelijk over de verantwoordelijkheid daarvoor. Ligt het aan de Nederlandse taalschat of aan Van Dale dat bij aanhaalster als omschrijving voorkomt ‘meisje dat gaarne aanhaalt, lief doet, stoeipoes’ en bij aanhaler ‘1. (niet alg.) beginner, veroorzaker (van een twist, onenigheid); 2. die aanhaalt, citeert, spatiëring van de aanhaler’? Het komt ons voor dat het aan Van Dale ligt. Aan de spraakmakende gemeente daarentegen ligt het uiteraard, dat Van Dale verschillende omschrijvingen geeft van tippelaar en tippelaarster.

3. De voorbeeldzinnen zijn Van Dale's keus. Bij hevig komen als vb.-zinnen voor ‘Hij was hevig verontwaardigd’ en ‘zij snikte hevig’. Er wordt nogal wat afgesnikt door vrouwen, trouwens, volgens Van Dale. Dat in vb.-zinnen de vrouw steeds als zwak wordt afgespiegeld, dat ze steeds op haar fysieke verschijning wordt beoordeeld, dat ze alsmaar in de weer is om haar belagende mannen af te weren, dat is een keus die Van Dale maakt uit duizenden mogelijke andere zinnen.

4. Bij de persoonsnamen hebben we bekeken welke voorspelbare vrouwelijke vormen in Van Dale voorkomen en welke niet. Strikt genomen hoeven voorspelbare vrouwelijke persoonsnamen niet in een woordenboek, zoals ist/iste. Van Dale doet echter uit duizenden voorspelbare vormen een keus. Wij hebben geprobeerd die keus te interpreteren. Bij bespeler/bespeelster van een muziekinstrument kiest Van Dale als vrouwelijke vormen alleen bepaalde instrumenten van de slordige honderd en één die er mogelijk zijn. Vraag: waarom geen enkele of waarom niet allemaal?

Ook bij samenstellingen is zo'n vraag te stellen. Bij eigenaar vinden we negen samenstellingen, als vrouwelijke vorm alleen mede-eigenares. Bij handelaar staan 64 samenstellingen vermeld, en geen enkele vrouwelijke vorm. (Nogmaals: dat laatste is juist, maar omdat Van Dale hier niet op grond van morfologie maar op grond van selektie te werk gaat, kunnen we er een vraagteken bij zetten.) Wat de invloed van Van Dale betreft nog dit. Natuurlijk is het niet zo dat een man geen schoonheidsspecialist wordt omdat in Van Dale alleen maar schoonheidsspecialiste voorkomt. Maar wie spreekt van ‘een vrouw met karakter’ in de zin van ‘een krachtig ontwikkelde, sterk uitkomende zedelijke persoonlijkheid’, kan met Van Dale in de hand worden aangezegd dat hij karakter verkeerd gebruikt; op een vrouw toegepast, betekent het volgens Van Dale ‘(eufem.) eigenzinnig-, koppigheid’. Dat hoeft niemand ervan te weerhouden toch van ‘een vrouw met karakter’ te spreken, nee, maar met Van Dale erbij kan je wel aannemen te doen te hebben met een eigenzinnige, koppige taalgebruiker, geen taalgebruikster met karakter. Bovendien zijn seksismen ronduit kwetsend. Een voorbeeld. Bij bakerpraatje staat als omschrijving ‘dwaze of kwaadsprekende beuzelpraat, zoals van bakers veel werd gehoord’. Dit bevat de vooronderstelling dat bakers beuzelden. Er staat niet: ‘...zoals aan bakers werd toegeschreven’; dan zou Van Dale neutraal zijn geweest in de omschrijving. (Vgl. jodenstreek met de omschrijving ‘streek (als) van een jood, bedriegelijke streek’, waarin een antisemitische vooronderstelling ligt besloten.) Wat J.v.d.H. van ons Moer-artikel gebrouwen heeft, is een zalige koestering van vooroordelen, en verschaft de Onze-Taalgebruikers weinig informatie.

Gerard Hubers

Inst. voor Algemene Taalwetenschap Universiteit, Amsterdam

Gestandariseerd ABN

In de diskussie tussen Berns en Paardekooper in dit tijdschrift wil ik me niet mengen. Maar ik wil alleen ingaan op enkele uitspraken van de heer Paardekooper die ik misleidend vind. De vergelijking tussen ‘atoom’ en ‘ABN’ gaat mank. Het woord ‘atoom’ mag als benaming niet meer juist zijn, het veroorzaakt geen frustraties. Maar dat kan van ‘ABN’ niet gezegd worden. De naam is geboren vanuit een bepaalde sociale struktuur en is áltijd niet alleen onjuist, maar ook frustrerend geweest. Dat heeft Terwey al ingezien in het laatst van de vorige eeuw, toen hij het woord ‘onbeschaafd’ in verband met dialektspreken schrapte uit de inleiding van zijn Nederlandsche Spraakkunst.

De heer Paardekooper schrijft: ‘Taalpolitiek en taaldidaktiek is het stuk Beschaafd... uiterst nuttig. Het is een aansporing om leerlingen hun luiheid te laten overwinnen in de beheersing van een andere taal dan hun dialekt.’ En wat verder: ‘Wie... ABN op z'n Fries uitspreekt schiet te kort.’ (Fries is maar een voorbeeld.)

De heer Paardekooper brengt dergelijk te kort schieten dus in verband met luiheid. Als ik de consequenties van deze uitspraak doortrek kom ik tot de ontstellende conclusie dat - om alleen drie Noordnederlandse voorbeelden te noemen - prof. Paardekooper zelf en zijn collega's Weijnen en Sassen in meer of mindere mate lijden aan de genoemde fouten, dus ook lui zijn. Hijzelf spreekt nl. ‘ABN’ op z'n Hollands, prof. Weijnen op z'n Brabants en prof. Sassen op z'n Gronings. Hij poneert dat er een streng gestandaardiseerd ABN nodig is voor de Belgische taalproblematiek. Maar dát ABN is er niet. Hij pleit dan voor een Eindhovense norm, volgens het antwoord van de heer Berns. Maar hoe is die norm, hoe moeten de Vlamingen en wij andere Nederlanders die leren kennen? Er zijn wel Vlamingen die als voorbeeld kunnen dienen, ook al spreken die Nederlands op z'n Vlaams, Brabants of Limburgs.

In plaats van een norm te willen stellen die even willekeurig is als de ‘Hollandse’ norm, zou het beter zijn de grenzen aan te geven waarbinnen het standaard-Nederlands kan variëren. Daarbinnen ligt zeker het ‘ABN’ van de drie genoemde hoogleraren en van heel veel andere Nederlanders en Vlamingen.

Jo Daan

Spijkers op laag water II

Bij het lezen van ‘Spijkers op laag water II’ in het aprilnummer realiseerde ik me ineens hoe geprogrammeerd een mens eigenlijk leest. De uitdrukking: ‘professionele, niet-consumenten’ heb ik gelezen en ik heb me er niet over verbaasd. Ik ‘wist’ wat er stond. ‘Professioneel’ in de electronische wereld betreft goederen of diensten, die aan industrie of bedrijf worden geleverd; ‘consument’ duidt op goederen of diensten die direct aan de (eind)verbruiker worden geleverd. Niet-consument is een herhaling van professioneel en feitelijk overbodig.

De benadering van de heer De Vries om: ‘in

[p. 64]

de professionele, niet-consumenten, sector’ te vervangen door: ‘bij de beroepsmensen, niet-gebruikers’ levert een heel andere interpretatie, die bovendien in zichzelf strijdig is. Het is onvoorstelbaar dat beroepsmensen die met meetinstrumenten te maken hebben, die instrumenten niet zouden gebruiken.

De voor niet-ingewijden duidelijkste vorm lijkt mij: ‘Vooral door meetinstrumenten, die toegepast worden in industrieën en bedrijven, is digitale electronica snel doorgedrongen.

J.F.W. van Putten, Lieshout.

Naschrift

Zo ziet u maar weer hoe gevaarlijk het is als electronische leek een taalkundige opmerking te maken. Overigens bleek de ene electronische deskundige de andere nog op een taalkundige onzuiverheid te kunnen betrappen. En dat is altijd meegenomen. In plaats van het woord taalkundige hierboven had ik liever talige gebruikt, maar dat heeft, ofschoon in dit geval juister, nog altijd geen ingang gevonden.

D. De V.