Onze Taal. Jaargang 49

Reacties

Iemand nopen te reageren

Als op bladzijde 80 van Onze Taal (november 1979) de heer Apeldoorn door de heer Uit den Boogaart wordt afgescheept met ‘zo'n paar werkwoorden van het type lopen te’, moet hij zich wel misdeeld voelen. Ik wil dan ook trachten, pogen, zien, proberen te bewijzen, dat we tientallen (waarschijnlijk wel tweehonderd) werkwoorden hebben die als hulpwerkwoord van te infinitief te gebruiken zijn.

Er lijken, blijken, heten, schijnen inderdaad veel van zulke werkwoorden te bestaan. Wie ze wenst, verlangt, belieft, prefereert te ontdekken, dient, behoort, hoort, hoeft, behoeft het (maar) uit te proberen. Als het hem aanstaat, bevalt, goeddunkt, behaagt, gelieft, belieft ze te noteren, zal hij spoedig ontdekken, bemerken, merken, inzien, doorhebben veel papier nodig te hebben. Hij mag gerust riskeren, durven, wagen, vrezen, dreigen de moed te verliezen, maar als hij serieus begint, aanvangt, volhoudt, niet ophoudt te zoeken, kan hij reeds na korte tijd melden, berichten, boodschappen, meedelen, aankondigen, verkondigen, bekendmaken, vertellen, zeggen, antwoor-

[p. 3]

den, schrijven, seinen, telefoneren, telegraferen, rapporteren, telexen, bekennen, erkennen, toegeven er veel te hebben gevonden. Niemand zal hem dwingen, nopen, noodzaken, opdragen, gelasten, gebieden, commanderen, bevelen, aansporen, bewegen, pressen, overhalen, vragen, bidden, smeken te melden welke van die werkwoorden hij ontdekt heeft. Niettemin zal men hem toestaan, veroorloven, vergunnen, gunnen, permitteren, toestemmen dat te doen. Hij kan echter weigeren, refuseren, verzuimen, verzaken, vertikken, verdraaien, verdommen, vergeten, nalaten, achterwegelaten ze prijs te geven.

Mocht mijn geachte opponent veinzen, voorgeven, voorwenden, simuleren te betwijfelen of elk van de opgesomde werkwoorden zich afzonderlijk met te + infinitief laat verbinden, dan neem/bied ik aan, presenteer, offreer, accepteer, aanvaard ik dat te bewijzen. Ik verwacht, veronderstel, hoop, geloof, denk, meen dat niet te hoeven doen.

Niemand mag nu nog ontkennen, loochenen, verbergen, verzwijgen te zien dat onze taal rijker is dan werd vermoed.

W. Sterenborg, Tilburg.

Beste Mor - Bonma

In het artikel van de heer M.C. Godschalk ‘Variëteit en Variété’, opgenomen in het jongste juli/augustusnummer van Onze Taal, komt op bladzijde 52 een opmerking voor, afkomstig van mevrouw Versteegh, aangaande de Noorse term voor grootmoeder, namelijk beste mor (beste mama). In verband hiermee is het wellicht interessant erop te wijzen dat ‘grootmoeder’ in heel Zuid-Limburg bonma of bomma heet. Uiteraard is het zonder meer duidelijk, dat dit een verbastering is van het Franse bonne maman. Opa heet op zijn beurt bonpa, hetgeen in mijn naaste omgeving door een jonge wereldburger werd verbasterd tot boemboem. En boemboem is het gebleven! Deze ontlening aan het Frans - waarlijk niet de enige - kan ons zeker in Maastricht niet verbazen, dat immers tot ver in de 19de eeuw vrijwel tweetalig was. De plaatselijke krant, geheten Courrier de la Meuse, verscheen in het Frans, de straatnaambordjes waren, getuige een gespaard exemplaar, tweetalig: Bredestraat, Rue Large; Wolfstraat, Rue du Loup enzovoort. In betere kringen werd uitsluitend Frans gesproken; Nederlands - Hollands - was een vreemde taal die men nauwelijks verstond. En met het personeel, de melkboer, de loodgieter en anderen sprak men Maastrichts.

Bij dit alles dient men niet te vergeten, dat de taalgrens maar enkele kilometers verwijderd is en dat vooral de banden met Luik zeer nauw en hecht waren. Het is dan ook opvallend dat er in het Maastrichtse dialect woorden voorkomen, die in hun uitspraak duidelijk door het Luiks beïnvloed zijn.

Zo noemt men beuzelarijen keksjoserije. Dit is kennelijk een verbastering van quelque chose, maar dan op zijn Luiks uitgesproken.

Merkwaardig is overigens het feit, dat de grootste klok van de St.-Servaaskerk, die slechts bij bepaalde plechtige gebeurtenissen wordt geluid, in de volksmond grammeer heet. Deze term, die eveneens oma (grand-mère) aanduidt, kwam, en komt nog steeds voor naast grampeer (opa), maar klinkt minder sjiek dan bonma en bonpa. Vroeger bezigde men ook peer en meer voor pa en ma, maar deze lijken aanzienlijk aan terrein verloren te hebben.

J.J.M. Timmers, Maastricht.

Niets over zijn kant laten gaan

‘Ik laat iets niet over mijn, maar over zijn kant gaan’, schrijft G.J. Uitman in Onze Taal 48, pagina 53. Wie er anders over denkt, of helemaal niet, komt bij hem over als ‘ongeletterd’: die pleegt ‘merkwaardig’ taalgebruik dat ‘een misselijke indruk’ op hem maakt.

Op welke feiten baseert de heer Uitman zijn enigszins uit de hand gelopen opvatting? In de middeleeuwen komt de uitdrukking niet voor, schrijft hij. Uit het WNT geeft hij enige voorbeelden, waarvan hij de meeste verwerpt omdat ze zijn mening niet staven, dat er een vaste uitdrukking bestaat: iets (niet) over zijn kant laten gaan. Aan Koenen 1974 ontleent hij de oorsprong van de zegswijze: water dat over de kant (het boord) van een boot gaat.

Koenen baseert zich vermoedelijk op Gemeene Duytsche Spreeckwoorden, Kampen 1550, opnieuw uitgegeven door Kloeke, Assen, 1959. Op pagina 44 aldaar leest men: ‘Hy en salt over sijn boort niet laten gaen’. Dat betekent: hij zorgt ervoor dat er geen water over het boord van zijn schuit, bij hem binnenboord komt. De consequentie is, dat ik het niet over mijn boord laat gaan.

Het is evenwel de vraag of Koenen de uitdrukking: iets over zijn kant laten gaan, aldus juist verklaart. Is kant synoniem van boord? De overgang van de betekeniscategorie boord, kraag (de scheepswanden voorzover ze boven water uitsteken), naar de categorie kant, zijde, is mijns inziens minder vanzelfsprekend dan ze lijkt.

Veel meer voor de hand liggend is de verklaring vanuit het Middelnederlands, waar de uitdrukking wel degelijk voorkomt.

Het Middelnederlands Handwoordenboek geeft, pagina 538: Side 3: zijde, kant van het menselijk en dierlijk lichaam; over sine side laten gaen: langs zich heen laten gaan, zich iets niet aantrekken. Mij lijkt dat de Middeleeuwer het niet met de heer Uitman eens was.

Blijft de vraag waar de uitdrukking met boord vandaan komt. Heeft men in de zestiende eeuw behoefte gevoeld een (niet meer begrepen?) uitdrukking nieuw leven in te blazen? Hebben beide zegswijzen een tijdlang naast elkaar bestaan, de ene een variant van de andere? Hoe het ook zij, ik voel er niet veel voor het over zijn kant, die van de heer Uitman dus, te laten gaan.

Th. Oelemans, Veldhoven.

Nivellering

Wanneer zullen wij eindelijk eens verlost worden van de ellendige zucht, de taal te brengen op het niveau van kinderen en analfabeten? Een sprekend voorbeeld van die zucht is het stukje van G.J. Marseille in Onze Taal van oktober jl. Hij stelt voor: ‘Als de trein stopt mag je de W.C. niet gebruiken.’ Alleen dat ‘je’ kriebelt me al. Het begon al in de twintiger jaren, toen een eenvoudig relatief zinnetje door de toenmalige R.K. schoolmeesters ‘te moeilijk’ werd geacht. De aanvang van het gebed: ‘God die de harten der gelovigen door de verlichting van de H. Geest hebt onderwezen, geef...’ werd (en bleef): ‘God, gij (liefst nog “je”) hebt de harten van de gelovigen door de verlichting van de H. Geest onderwezen. Geef...’

In een advertentie in het Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, waarbij een candidaat-notaris werd gevraagd, stond iets van dien aard: ‘Je krijgt een prettige werkkring.’ Leve de nivellering!

H.P.J.M. Coebergh, Bodegraven.