Onze Taal. Jaargang 48

Reacties

Vlaschaard of vlasgaard

In de vierkantjesrubriek van Onze Taal (september, bladzijde 63) wordt eraan herinnerd dat Stijn Streuvels het woord vlaschaard als vlasch-aard splitste, vanwege de ‘Westvlaamse uitspraak van vlas’. Dit beweerde Streuvels inderdaad in het woord vooraf bij een uitgave van zijn ‘Vlaschaard’, maar hij vergiste zich. Het woord vlas wordt en werd in het Westvlaams net zo als in het Nederlands uitgesproken en heeft trouwens ook nooit de spelling vlasch gehad (ook niet voor 1947). Vlas beantwoordt aan Oudhoogduits flahs en Duits Flachs, zoals was aan wahs en Wachs, dat we ook nooit ‘wasch’ gespeld hebben en evenmin uitgesproken. De correcte, klankwettige evolutie van het woord blijkt bovendien uit de Westvlaamse vormen vlasser en vlassen, gewoon met een onvermengde s, zoals in het Nederlands. Daarom kan vlaschaard geen vlas- aard zijn. Aangezien het woord in het Kortrijks vlaskaar(d) en in het overige Westvlaams vlas(j)chaard wordt uitgesproken, kan vlaschaard alleen maar als vlasgaard worden verklaard, te vergelijken met boomgaard, wijngaard. De woordenlijstcommissie heeft dan ook ten onrechte de spelling vlasaard voorgeschreven. Het had vlasgaard moeten zijn.

Voor uitvoeriger behandeling verwijzen we naar onze bijdrage: Vlas(ch)aard of Vlasgaard (Mededelingen Vereniging voor Naamkunde te Leuven en de Commissie voor Naamkunde te Amsterdam, XLIII (1967, 75-81).

F. Debrabandere, Brugge.

Literaire taal

In de rubriek Variëteit en Variété van september plaatst de heer Godschalk enkele opmerkingen over literaire taal.

Dat literaire taal in vele opzichten afwijkt van de gewone, alledaagse omgangstaal ben ik geheel met de heer Godschalk eens. Dat Van Dale uit die literaire taal soms voorbeelden geeft die eigenlijk germanismen zijn en daarom als Nederlands zeer aanvechtbaar, kan ik ook alleen maar beamen. Maar de voorbeelden die de heer Godschalk ons voorzet (ik vind ‘voorschotelen’ een afschuwelijk woord) zijn, afgezien van dat ‘weifele dek’, mijns inziens niet zo aanvechtbaar als hij wel meent.

Ik kies er twee uit: marren en vernachten.

Het woord marren is zeker geen germanisme; in 't Duits bestaat 't niet eens. Wèl vind ik het bij Hooft in z'n ‘Wachterlied’:

Minnaer. Galathea, siet: den dach comt aen!
Galathea. Neen, mijn lief, wilt noch wat marren:

T sijn de starren;

Neen, mijn lief, wilt noch wat marren:

't is de maen.

Is dit woord bij Hooft ook ‘aanvechtbaar Nederlands’? Het woord vernachten komt in de Statenbijbel 47-maal voor. Ook trof ik het aan in Johan Daisnes roman ‘De man die zijn haar kort liet knippen’. En dat brengt me op 'n andere gedachte: zijn de genoemde voorbeelden soms ontleend aan Vlaamse literatuur? Het is immers bekend, dat daar vaak woorden en uitdrukkingen voorkomen, die ons verouderd lijken, maar die daar nog springlevend blijken te zijn.

Nu ik toch met ‘Variëteit en Variété’ bezig ben, wil ik graag nog de aandacht vestigen op iets anders. Naast elkaar vinden we ‘overal ter wereld’ en ‘Ondank is

[p. 76]

's werelds loon’. Die 's staat voor des, dus hieruit zou men kunnen opmaken, dat het woord wereld nu eens als vrouwelijk, dan weer als mannelijk werd opgevat. Maar ook bij kennelijk vrouwelijke woorden komen genitieven op -s voor. Hoe anders te oordelen over ‘tantes hoed’ of ‘moeders lieveling’? Bij Vondel lezen we in zijn ‘Gulden Winckel’:

‘En d'Ossen men in 't juck al hijgende en bezweet, door onses Moeders borst 't krom kouter trecken deed’. En verderop:

‘Op dat den Ackerman weer met een goet genoegen magh onses Moeders rugh doorvoren en doorploeghen’. (Die Moeder is natuurlik ons aller Moeder Aarde). Dat is óók literaire taal, zult u zeggen. Akkoord. Maar is het daarom ‘aanvechtbaar Nederlands’? Dat is voor mij een vraag.

W.B. Rombouts, Den Haag.

(Zie voor een reactie van de heer Godschalk hiernaast onder Variëteit en Vatiété. Red.)

Iets over zijn kant laten gaan

In het nummer van Onze Taal van juli/augustus 1979 stond een uitgebreid verhaal van G.J. Uitman te Zeist over de uitdrukking: iets over zijn kant laten gaan. In het kort kwam het erop neer, dat hij degenen, die bijvoorbeeld zeggen: ‘Dit kan ik niet over mijn kant laten gaan’ beschuldigt van ongeletterdheid, van niet te weten wat ze zeggen.

Dat fundeert de heer Uitman echter nergens op. Hij stelt wel dat het bezittelijk voornaamwoord ‘zijn’ op ‘iets’ terugslaat en dus altijd ongewijzigd moet blijven, maar volgens mij doet hij met al zijn voorafgaande uiteenzettingen het tegendeel waarschijnlijker lijken. Wanneer de uitdrukking inderdaad teruggaat op een zeilterm, dan heeft de uitdrukking te maken met een schipper, die niets over zijn kant laat gaan, dus zó zeilt, dat er geen water over het boord komt. Als zo'n schipper dat evenwel wél zou doen, dan neemt hij het met zijn zeiltechniek niet zo nauw. De heer Uitman acht deze verklaring niet onaannemelijk; ‘zijn’ slaat in zo'n geval op de persoon, die iets over zijn (of haar!) kant laat gaan. Vanwaar zijn aanval in dat geval?

De heer Uitman maakt zich boos over mensen, die de uitdrukking volgens hem onjuist hanteren. Hij noemt ze onbeschaafd, minder ontwikkeld, slecht onderlegd, taalongevoelig. Vóórdat hij dat doet, moet hij maar eens citaten van Blankaart van Wolff en Deken, van Van der Palm en van Kloos nalezen. Als je 't mij vraagt, wijkt alleen de heer Uitman af; ik zou hem raden, eerst eens een andere ontstaansverklaring van de uitdrukking te geven, gestaafd met citaten van tenminste even grote taalvirtuozen als de Tachtigers.

C.W. Oorthuys, Tiel.