Onze Taal. Jaargang 48

Reacties

Huid(s)kleur

In Onze Taal nummer 4-1979 schreef J.R. over het spelling(s)probleem. Hierin wordt onder meer gesteld: ‘Het voorstel om de -s- weg te laten, geldt alleen voor twijfelgevallen. Niemand twijfelt bij de woorden als: ambtsjubileum, beroepsofficier, geluidsgolf, huidskleur’.

Hierover zou ik echter een paar woorden willen schrijven, want ik twijfel heel erg aan de juistheid van de -s- in huidskleur. De Woordenlijst van de Nederlandse Taal (1954) geeft huidkleur. Dezelfde schrijfwijze vinden we in KOENEN (1966) en in Van Dale (1970). Genoemde boeken geven geen samenstellingen met huid die een -s- bevatten.

Mogelijk is huidskleur een oude spelling, want de ‘dikke’ Van Dale uit 1924 bijvoorbeeld geeft deze schrijfwijze wel. Naar mijn mening kan de spelling huidskleur dan ook beter als ‘uit de tijd’ beschouwd worden.

W.G. Koning, Haarlem.

‘Man’-lijk en ‘vrouw’-lijk: een eenvoudige oplossing?

Ik ben geneigd dit opstel van de heer Van der Kop als een grapje op te vatten, er zou een naslagwerk samengesteld moeten worden om na te gaan in welke verhouding colleges bemand zijn door vrouwen en mannen! Voor wie het au sérieux zou nemen het volgende. De terminologie mannelijk-vrouwelijk-onzijdig is een uitvindsel van grammatici (naar ik meen uit de tijd van het klassieke Grieks) om op gemakkelijke wijze aan te duiden tot welke declinatiegroep in die tijd hun zelfstandige naamwoorden met de begeleidende lidwoorden enzovoort behoorden. De declinatie is een oeroud algemeen indogermaans verschijnsel, dat zich in de deeltalen zeer verschillend ontwikkeld heeft. Het verschil in verbuiging heeft niets met geslacht te maken. In het Nederlands bijvoorbeeld is het woord regering vrouwelijk, niet omdat we door een koningin geregeerd worden, maar omdat alle woorden die ing als uitgang hebben dezelfde verbuiging volgen als het woord vrouw, evenzo is gemeenteraad mannelijk, niet omdat die voornamelijk uit mannen bestaat, maar omdat het woord raad tot de verbuigingsgroep van het woord man hoort (vroeger: in den raad, nu nog: met voorbedachten rade).

De ontwikkeling van de taal gaat altijd door, wat betreft de buigingsuitgangen voornamelijk in negatieve zin; in deze eeuw voltrekt zich de regressie in snel tempo. Wij zeggen en schrijven niet meer: de jas des mans was versleten, of: men gunne den vrouwen meer zelfstandigheid. Wij zeggen (en schrijven meestal): aan het hoofd van deze organisatie staat mr. X, maar oudergewoonte (doordat men er nog het leenwoord in voelt, dat in de taal van herkomst vrouwelijk is, of omdat het correcter, stijlvoller, deftiger, plechtiger staat) schrijft men vaak nog: aan het hoofd dezer organisatie enzovoort.

Ook dit relict zal gaandeweg wel verdwijnen en daarmee ook het begrip dat een woord een geslacht kan hebben; we zullen ten slotte tot een indeling komen in de- en het-woorden;dan komen we de verbuigingsuitgangen alleen nog als ‘oud’ tegen in staande uitdrukkingen en spreekwoorden.

Anders staat het met het gebruik van de persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden. Hier blijkt een duidelijk besef van het geslacht wanneer het over personen gaat:

de man besteedt zijn tijd naar het hem belieft, zoals hij wil

de vrouw besteedt haar tijd naar het haar belieft, zoals zij wil

eventueel wordt het woordgeslacht daarbij genegeerd:

het jongetje speelt met zijn bal

het meisje speelt met haar bal.

Als bezittelijk voornaamwoord meervoud hebben we al lang haar laten vallen (in de 17e eeuw werd dat ook voor mannen gebruikt) en alleen hun overgehouden. Waar het dieren betreft speelt de instelling van de spreker tegenover het dier een rol:

[p. 47]

de hond is nog jong, hij moet leren zijn baas te gehoorzamen

och, ze is nog zo speels, ik kan niet zo streng voor haar zijn.

Niet levende zaken en begrippen verliezen met hun verbuigingsuitgangen ook hun geslacht en hoe langer hoe meer zullen ze alle met hij en het aangeduid worden, al zal het nog wel even duren voordat de overgang voltooid zal zijn; zo lang zullen we nog lezen: dezer organisatie en haar leden, en nog horen: de melk! ze kookt over! en: de pap! ze brandt aan! Vroeger werden ook locomotieven en vliegtuigen bij hun eigennaam genoemd (wie herinnert zich de vlucht van de Uiver niet?), maar alleen bij schepen is dat nog steeds de gewoonte en alleen schepen worden (vooral bij de Marine) taalkundig als vrouwelijke persoonlijkheden behandeld; of deze traditie hier te lande al oud of uit Engeland overgenomen is weet ik niet.

B. Koning-van Popta, Doorwerth.

Vrouwentaal en mannenpraat

Met belangstelling heb ik de eerste twee artikelen van de mei-aflevering van Onze Taal gelezen. Het gaat om het artikel van de heer Van der Horst en zijn kritiek op met name de inleiding van het boek ‘Vrouwentaal en mannenpraat’ en van Dédé Brouwer.

Uit de stukjes blijkt dat beiden het eens zijn over de opvatting dat taal een weerspiegeling is van maatschappelijke verhoudingen en opvattingen. Terecht! Nu, dan lijkt het me terecht als Dédé Brouwer stelt dat de man, die eeuwenlang de maatschappij gedomineerd heeft, wellicht zijn invloed zal hebben gehad op talige elementen. En met Van der Horsts opmerking dat je de taal niet de schuld mag geven van bepaalde maatschappelijke verhoudingen - op zich misschien wel terecht - zijn de verschillen nog niet opgeheven. Hoe zou anders bijvoorbeeld de sociolinguïstiek enige bestaansgrond hebben?

Nog een laatste kritische opmerking over de objektieve ‘heilige koe’-status die Van der Horst aan betekenisomschrijvingen in Van Dale wil toekennen. Ik wil graag een voorbeeld aanhalen waarin de betekenisomschrijving bepaald niet is gespeend van enig vooroordeel. Het gaat om de omschrijving die Kruyskamp (zelf een hartgrondige hekel hebbend aan volleybal!) geeft van ‘volleybal’: ‘... balspel, waarmee sommige mensen zich vermaken,...’. In een interview heeft Kruyskamp het subjektieve van deze toevoeging zelf erkend. Ik bedoel maar...

Het zal u duidelijk zijn dat ik het grotendeels eens ben met de reaktie van Dédé Brouwer, die haar opmerkingen kernachtig en to the point op papier zet, hetgeen bepaald niet van haar mannelijke opponent kan worden gezegd.

Toch één duidelijk verschilpunt. Dédé is dol op mannen, ik ben het op vrouwen... biologisch, psychologisch en voor mijn part ook linguïstisch!

H. Schepers, Roosendaal.

Vrouwenlogica?

‘Ook bij vrouwenstudies wens ik kwaliteit en eerlijkheid’, verzucht Van der Horst. Helaas zal hij die kwaliteit en eerlijkheid in de - overigens warrig gestelde - reactie van D. Brouwer niet vinden; nergens gaat zij in op de door Van der Horst begrijpelijk geformuleerde bezwaren, daarbij een heel oud en doorzichtig foefje toepassend, namelijk ‘beschuldig je opponent van datgene waar je zelf aan schuldig bent’.

D. Brouwer brengt daar waar zij een (angstig?) stilzwijgen met betrekking tot de argumenten van Van der Horst in acht neemt, dit naar voren: ‘Slechts 1/7 van het stuk van Joop van der Horst kan enigszins aanspraak maken op recensie in de zin van het woord. De resterende 6/7 schrijft hij over dat waarover (sic!) het boek niet gaat (...)’. Hier zou ik tegenover willen zetten dat het stuk van D. Brouwer voor 7/7 aan de bezwaren van Van der Horst voorbijgaat.

Binnenkort melden zich ‘linguistisch geschoolde agrariërs’ om na te gaan of het woord ‘boerenbedrog’ wel een juist beeld geeft van ‘de’ werkelijkheid. En ‘linguistisch geschoolde kynologen’ (of Fikkie zelf?) zullen wel tot de conclusie komen dat wij het altijd ten onrechte hebben gehad over ‘hondeweer’ en een ‘hondebaan’. Naar aanleiding van de reactie van D. Brouwer en met name haar opmerking dat ‘het gebied der vrouwenstudies nog wacht op een precieze afbakening’, zou ik mij bij voorkeur willen scharen onder de ‘linguistisch geschoolde navigatoren’ om te onderzoeken of een schip op het strand inderdaad een baken in zee is.

O. Keegel, Amsterdam.

Taalsociologische snuffelpalen
rede van de voorzitter tijdens de jaarvergadering van het Genootschap op 18 november 1978

Het Genootschap Onze Taal is een nu bijna vijftig jaar oude vereniging in de zin van het Burgerlijk Wetboek met ongeveer 11.000 leden. Zo staan de zaken er juridisch voor. In feite hebben wij te maken met 11.000 abonnees op het blad Onze Taal, dat naar bekend is, gretig wordt gelezen en een veel grotere lezerskring heeft dan het aantal abonnees zou doen vermoeden. Men is het kennelijk geheel eens met de wijze waarop het blad wordt geredigeerd. Afwijkingen van de gebruikelijke koers worden al spoedig als te wetenschappelijk òf te speels gebrandmerkt en briefschrijvers laten ons weten, dat -als op de gewraakte weg wordt doorgegaan - het voor hen niet meer hoeft.

Onze tweejaarlijkse congressen en jaarvergaderingen worden bezocht door gemiddeld respectievelijk 700 en 100 leden, die ook dan de vrij passieve rol van overigens zeer belangstellende luisteraars vervullen. De opzet van deze bijeenkomsten biedt namelijk

[p. 48]

maar in beperkte mate gelegenheid tot discussie met sprekers, inleiders en bestuur.

Er is - zoals de trouwe lezers bekend is - de afgelopen jaren gepoogd hierin verandering te brengen. Gedacht werd aan de mogelijkheid in kleine werkgroepen bijeen te komen ter bespreking van actuele onderwerpen. Hoewel zich aanvankelijk een dertigtal gegadigden hadden gemeld, bleek al ras, dat de belangstellingsferen zo zeer uiteenliepen, dat niet kon worden gesproken van een ‘haalbare kaart’.

In een later stadium is getracht aan het bezwaar voor te weinig discussiemogelijkheid tijdens de congressen tegemoet te komen, door de congresthema's tevoren met belangstellende leden door te praten, mede ter formulering van eventuele vragen en opmerkingen. Ook na de congressen zou het wellicht zinvol zijn om in gespreksgroepen na te gaan òf en op welke wijze ten congresse geopperde ideeën zouden kunnen worden verwerkelijkt. Helaas kwamen slechts een viertal brieven binnen die van een voorlopige instemming met deze gedachte getuigden.

Ik meen, dat hoewel er alle reden is om het hoofd nu langzamerhand maar in de schoot te leggen, toch nog een laatste kans moet worden gewaagd. Wij leven in een tijd, waarin de taal, het taalonderwijs, de taalbeheersing in het centrum der belangstelling staan; men kan geen krant of tijdschrift opslaan, of men vindt er wel iets in: klachten over de verwording van onze taal, over onduidelijkheid van ambtelijke stukken, over populistisch taalgebruik door studenten, over merkwaardige uitspraak en verkeerd gelegde accenten gehoord via radio en televisie. Wij leven in een tijd, waarin alle taalkundige hekken van de dam zijn, de grammatica's alleen nog maar beschrijven en niet meer voorschrijven. Wij leven gelukkig ook in een tijd, waarin ernstig wordt nagedacht over de vraag, hoe ons taalonderwijs zou kunnen worden herzien om aan de - overigens soms tegenstrijdige - bezwaren tegemoet te komen. Zo maakte het in 1978 verschenen advies van de commissie voor de leerplanontwikkeling moedertaal heel wat tongen los: de afschaffing van zinsontleding en woordbenoeming als onderdelen van het taalonderwijs op de basisschool, zoals de commissie voorstelt, zal tijdens ons congres dit najaar zeker tot felle discussies aanleiding geven. Ons Genootschap kan niet meer doen dan in zijn blad de uiteenlopende opvattingen registreren: een oordeel uitspreken kan het niet, nu het geen middelen heeft om de meningen van zijn leden te toetsen. Het juicht echter elk streven toe om de mensen op deze punten aan het denken te zetten.

De serie radiouitzendingen onder de titel ‘Een tien voor taal’ moet ik kenschetsen als een prijzenswaard initiatief om velen over talrijke taaldrempels heen te helpen, helaas op een hoogst ongelukkige wijze verpakt in een erotisch omhulsel, waarbij vele medewerkers zich volstrekt onnodig bloot gaven.

Nu ons land blijkbaar niet minder dan 400.000 analfabeten kent, te maken heeft met 500.000 anderstaligen binnen onze landsgrenzen, verdienen onder andere taalexperimenten in Friesland, waar straks het Fries een verplicht vak op alle basisscholen zal zijn, ons aller aandacht. Van de resultaten dezer experimenten hangt veel af voor de keuze van de methode om onze gastarbeiders en hun gezinnen, om Surinamers en Antillianen zo snel mogelijk met onze taal vertrouwd te doen maken.

Wat is ‘onze taal’? In Nederland en Vlaanderen worden zo'n 18.000.000 talen gesproken, soms verschillen ze slechts minimaal, soms zeer sterk van het standaard Nederlands, dat misschien door niemand voor honderd procent wordt beheerst. Elke Nederlander en Vlaming zal er naar moeten streven deze standaardtaal - naast zijn moedertaal - zo goed mogelijk te beheersen, voor al die gevallen waarin hij zich in woord en geschrift richt tot landgenoten, die zijn door sociale en geografische oorzaken van het optimum sterk afwijkend taalbebruik niet kunnen volgen.

Alle ‘Nederlanders’ dienen dus tweetalig te zijn: zij moeten èn hun moerstaal èn het standaard-nederlands in hun mars hebben. Dit laatste zal er zeker wel bij varen wanneer het openstaat voor sappige en sprekende elementen uit de moerstaal, die verdienen te worden overgenomen.

Ook het ambtelijk taalgebruik, zo vaak ontsierd door een voor de gewone burger onbegrijpelijk vakjargon, verspert de weg voor een democratisch meedenken en meespreken.

J. Klaasesz.

Brug met draagkabels

Brug van gewapend beton, omvattende ten minste twee aan zijn einden geplaatste verankeringslichamen voor een veelvoud van over de breedte van het wegdek verdeelde, zich over hun gehele lengte onder het wegdek bevindende draagkabels, die een grotere, naar beneden gerichte pijl hebben dan het wegdek, doordat de zeeg van de draagkabels in hoofdzaak is opgevuld met een reeks stijve geprefabriceerde wegdekelementen die met een wegdeklichaam met druken dwarskrachten overbrengende middelen op elkaar aansluiten en elk wegdeklichaam ten minste één onder het wegdeklichaam vast gebonden, dwars op de kabels steunend, dwarsschot bezit, welke dwarsschotten van de wegdeklichamen hoger zijn naarmate zij dichter bij het midden van elke overspanning zijn geplaatst en welke kabels in axiale richting vrij zijn van doorlopend beton, waarbij de verankeringslichamen in de grond zijn verankerd en de ondereinden van de dwarsschotten zodanig klemvast aan de draagkabels zijn verbonden, dat zij tegen verschuiving in axiale richting van de kabels zijn geborgd, met het kenmerk, dat de dwarsschotten paarsgewijze naar beneden toe convergeren en aan hun ondereinden drukvast met elkaar zijn verbonden.

Octrooiaanvraag 157367

[p. 49]

NS-taal

Al sinds jaren reis ik met de trein, gemiddeld een uur per dag van woonplaats naar werkplaats heen en terug. Die treinreizen zijn een waar genoegen voor iemand die geïnteresseerd is in taalgebruik. Ik geef toe, het is een taalkundige tic, maar ik kon het niet laten. Op een gegeven moment heb ik een onopvallend notitieboekje gekocht en daarin NS-taaluitingen genoteerd die mij op een of andere manier opvielen. Ik heb mij beperkt tot de zogenaamde intercom-berichten aan reizigers.

Deze berichten lijken misschien weinig opzienbarend, maar toch kan een taaluitingen-verzamelaar aardig wat materiaal bij elkaar sprokkelen, vooral wanneer er iets mis is met het treinverkeer of wanneer er bijzonderheden te vermelden zijn. Laat ik uit mijn verzameling een paar voorbeelden noemen, zodat ook uw oor gescherpt raakt voor die merkwaardige variatie in taalgebruik die ik gemakshalve NS-taal zal noemen.

De volgende zin zal treinreizigers bekend in de oren klinken:

1a Wij naderen thans station Amsterdam-Centraal. Dit is tevens het eindpunt van deze trein. U wordt verzocht bij aankomst allen uit- of over te stappen.

Maar wat zou u in zo'n geval zeggen? Ik zou volstaan met de mededeling:

1b Wij naderen station Amsterdam-Centraal.

En ik zou deze woorden een paar tellen later herhalen. Je weet maar nooit met een intercom. Opvallend zijn de plechtige woorden ‘thans’ en ‘tevens’; beide zijn trouwens overbodig. Begrijp mij goed, ik pleit er niet voor om ‘thans’ te vervangen door ‘nu’ of ‘tevens’ door ‘ook’. Laten we de stijlverschillen die er nog bestaan, in ere houden. Hoe fijn is het verschil tussen ‘u wordt verzocht uit te stappen’ en een andere mogelijkheid ‘wilt u uitstappen?’. Is het niet mogelijk om op deze manier het verschil te accentueren tussen reizigers eerste-klas en reizigers tweede-klas?

Met zin la is overigens nog iets anders aan de hand. Nota bene, u mag pas ‘bij aankomst’ de trein uit. Stel je voor. U zou eens... En let wel, dit verzoek geldt ‘allen’. Ook de keus tussen uit- of overstappen is merkwaardig, want voor we overstappen moeten we uitstappen en daarmee is ook ‘over’ overbodig.

Overbodige woorden hoorde ik ook in het volgende bericht:

2 Deze trein stopt niet tussen Leiden en Den Haag op de tussengelegen stations. (Wat vindt u van ‘onderwegstations’?)

Met deze overpeinzingen duurt een treinreis nooit lang.

Laat ik mij verder concentreren op stijlverschillen tussen NS-taal (a) en alledaagse taal (b). Ik bedoel hier niet ‘gereed’ in ‘de trein staat gereed op perron 4’. Want je kunt nu eenmaal niet zeggen dat de trein ‘klaar’ of ‘voor’ staat. ‘De taxi staat voor’ en ‘de trein staat gereed’, zo wil het taalgebruik nu eenmaal. Maar let u eens op de volgende verschillen:

3a Deze trein zal alleen nog stoppen te Amsterdam-Sloterdijk.

3b Deze trein zal alleen nog stoppen in Amsterdam-Sloterdijk.

4a De heer Jansen wordt verzocht bij zijn auto.

4b Wil de heer Jansen naar zijn auto toegaan?

5a U gelieve uw bezittingen mede te nemen.

5b Wilt u uw bezittingen meenemen?

6a De stationsuurwerken wijzen niet de juiste tijd aan.

6b De klokken op het station lopen 5 minuten achter.

Bijzonder fraaie uitingen uit mijn verzamelingen zijn de herhalingen in alledaagse taal:

7a Dit materiaal waarin u thans zit, wordt uit de dienst genomen.

Maar even later zei dezelfde stem:

7b Deze trein gaat niet verder dan Den Haag-Centraal.

En wat vindt u van deze?

8a U wordt verzocht het vertrek te bespoedigen.

Even later:

8b = Wij verzoeken u in te stappen en de deuren te sluiten.

Bijzonder aardig is een vergelijking met mededelingen bij andere openbaar-vervoerbedrijven. U begrijpt dat ik als verzamelaar een goede dag had toen ik de volgende mededeling hoorde op het plein voor het Centraal-Station in Amsterdam:

9a Reizigers voor lijn 4: door de Firato is lijn 4 wat ontregeld. U kunt beter in lijn 25 stappen.

Deze mededeling zou in NS-taal ongeveer als volgt moeten luiden:

9b Hier volgt een bericht voor reizigers met bestemming Firato. Dooreen stremming ondervindt lijn 4 een aanzienlijke, vooralsnog onbekend, vertraging. U wordt verzocht in het alhier gereedstaande tramstel van lijn 25 in- of over te stappen. Doe mee, begeef u naar een station waar iets bijzonders gebeurt en noteer merkwaardige variaties. Misschien kom ik u dan tegen met een notitieboekje of een bandrecorder. En wanneer ik u zie, zal ik naar het loket lopen en vragen:

10a Ach, kunt u aan de reizigers met notitieboekjes en bandrecorders vragen of ze bij de informatiebalie in de hal willen komen.

En door de intercom zal dan weerklinken:

10b Reizigers die in het bezit zijn van enige schrijfgerei en/of bandopname-apparatuur, wordt verzocht zich, indien mogelijk, naar de hal te begeven en zich aldaar te melden bij de informatiebalie.

J.R.

[p. 50]

Juno en julei

De optimistische bijdragen over de taalvorm van getallen in het januari- en het juninummer van verleden jaar (‘De Nederlandse overheid (zou) normerende regels kunnen geven’ is niet een nieuwe heilsverwachting) steken een hart onder de riem van allen die last hebben van de verwarrende klankgelijkenis van juni en juli. Al in 1969 heeft drs. De Vroomen in De nieuwe taalgids gepleit voor de uitspraak die nogal wat lieden die veel telefoneren, aan deze maandnamen geven: juno en julei, liefst nog met het accent op de tweede lettergreep. Hij herinnerde aan het succes van de uitspraak zeuven, aanbevolen door de telefoondienst.

Het zou een heel wat minder ingrijpende vernieuwing zijn dan dertigacht en negentigeen, en de schrijfwijze zou evenmin gewijzigd hoeven te worden - het welsprekende voorbeeld is zeuven, dat in de Woordenlijst van de Nederlandse taal niet voorkomt, ofschoon ik het de Nederlandse voorzitter van ‘de Commissie’, zoals de samenstellers van de Woordenlijst zich op blz. LXX vaagweg noemen, meermalen heb horen zeggen. Dit bespaart ons een spellingoorlog tussen de voorstanders van julei en de aanhangers van het etymologisch beter verdedig- bare julij.

C.A.Z.

Treef(t)je of tray?

Een vierkant stuk zodanig gemoduleerd papier-maché dat u er, zonder de genialiteit van Columbus aan den dag te hoeven leggen, 30 eieren rechtop in kwijt kunt: hoe noemt u dat in het Nederlands? Ik vraag u niets buitenissigs (eerder iets binnenissigs), want er zijn, sinds de pluimveehouderij grootschalig is aangepakt, in ons land miljoenen van die dingen in omloop. En ze bestaan ook nog in twee kleinere, voor detailhandel en publiek bestemde varianten ter grootte van 10 of 12 eieren en voorzien van een deksel. In het eerste geval zou je van een blaadje, in het tweede van een doosje kunnen spreken, en dat gebeurt ook wel, maar ze zijn allebei zo specifiek van vorm en je kunt er voor de rest zo weinig mee doen dat ik toch een distinctievere naam voorsta. Ik dacht trouwens dat ik die kende. In het klad van de vertaling waar ik mee bezig was, had ik al treef je geschreven. Zo had ik die dingen altijd genoemd en horen noemen, meende ik. Maar als dialectspreker moet ik vooral bij dit soort huiselijke zaken altijd uiterst voorzichtig zijn en dus raadpleegde ik bij het uittikken van de tekst eerst het woordenboek.

In het Engels stond tray, wat eigenlijk alleen maar presenteerblad, dienbak of verplaatsbaar vakje in een koffer of kast betekent. Al mijn lexicografische bronnen wezen in de richting van een houten blaadje of ondiep bakje en de ‘Oxford’ bleek verband te leggen met tree(boom). Later zijn ook andere materialen dan hout, zoals metaal, glas en plastic, tot het betekeniscomplex toegelaten, zag ik, maar papier vond ik nergens vermeld en geen enkel woordenboek sprak over tray als ‘eierhouder’. Voor mijn auteur, Fritz Schumacher, was de term egg trays niettemin het centrale woord van een passage waarin hij vertelt dat in Zambia de aanvoer van die dingen plat was komen te liggen en daarmee ook een wezenlijk bestanddeel van 's lands voedselvoorziening. Toen de ‘multinational’ die de hoofdproduktie van egg trays all over the world in handen had, niet bereid bleek in Zambia een kleinschalig fabriekje te beginnen, stampte Schumacherer zelf een uit de Afrikaanse grond. Als vertaler moet je in zo'n verhaal wel scherp uit laten komen waar het nu eigenlijk om gaat.

Met dat oogmerk belde ik de Betuwse Eierhandel in Heteren en wat hoorde ik? ‘Natuurlijk, meneer, eierdoosjes is goed, maar de handel spreekt van kleinverpakking’. - ‘En wat zegt de handel dan tegen die grote dingen voor 30 eieren? Zeker grootverpakking?’ - ‘Nee, meneer, dat zijn trays’. - ‘In het Engels ja, maar ik wou het Nederlandse woord van u horen’. - ‘Het Nederlandse woord is gewoon trays, meneer. Ja goed, er zijn ook nog wel mensen die eierrekjes zeggen, maar in de handel heten ze trays, die dingen’.

Eierrekjes dan maar? Degelijke huisvrouwen hadden vroeger zoiets in de keuken hangen: een plankje met tien of twaalf gaatjes. Tegenwoordig zijn de koelkasten met een dergelijke voorziening toegerust: een vakje met vijf in de kunststof uitgespaarde eierdopjes. Keukenbegrippen kun je moeilijk overdragen op verpakkingsvormen, vond ik tenslotte. Ik ging op zoek in een pluimveeblad en mijn zegsman uit Heteren kreeg gelijk: de handel adverteert uitsluitend met trays en kleinverpakking. Een Engels ‘leenwoord’ en een germanisme vormen de geijkte terminologie. Ik haastte me vervolgens naar een legbatterijenboer op eigen dorp, en nogmaals: het waren en het bleven trays. Ter volledige overtuiging trok de boer een banderol van een vers pakket trays en liet me de opdruk lezen: ‘140 Egg Trays, Van Gelder Papier Packaging Division, Leeuwarden’. Maar de legbatterijenboerin viel door de mand. ‘In het begin zei ik ook altijd treefjes’, bekende ze. Gerustgesteld ging ik naar huis. Mijn eerste inval was door een onbedorven ziel bevestigd.

Treefjes dus. Ik keek er Van Dale op na. Had ik niet moeten doen. Want treef komt volgens hem van het Hebreeuwse tereefa en betekent: verboden spijs. Van Zambia kwam ik in Israël en van daar weer in Suriname terecht. In Suriname immers is uit het Hebreeuwse begrip een volksgeloof gegroeid dat sommige mensen overgevoelig verklaart voor bepaalde eetwaren: ze zouden er lepreuze huidveranderingen van krijgen. Die overgevoeligheid heet treef. Mijn woord voor tray zou daarom bij onze Surinaamse landgenoten hoogst onaangename associaties kunnen wekken. Maar gelukkig kwam Van Dale ietsje verderop met het woord treeft. Nu is een t op het eind van een woord niet altijd te vertrouwen. Ze wil wel eens weglopen.

[p. 51]

Vergift is goed, maar vergif ook. Rist mag naast ris. Bejaarde mensen in mijn landstreek hebben er soms genoegt van, jongere vinden genoeg genoegt.

Maar wat betekent treef (t) met of zonder t? 1. IJzeren drievoet; 2. rooster om iets heets op te zetten. Volgens De Vries een laat optredend woord, waarschijnlijk aan het Fries ontleend. Hij wijst op het Engelse trivet (drievoet). De stam lijkt drie te zijn. Het telwoord, en het enige bruikbare materiaal voor een hittebestendig treef (t) is natuurlijk ijzer. Verband met tree (boom) kon ik wel vergeten.

Weg dus met mijn treef jes? Nee. Een eiertray bleef er in mijn ogen toch een beetje uitzien als een rooster: een ding dat gelijkmatig in vakjes is verdeeld. Ideëel is treef(t) te verdedigen, vond ik. En materieel kwam Van Dale me toch weer te hulp. In een of ander gewestelijk spraakgebruik heeft hij treef zonder t aangetroffen in de betekenis van balk, van een dun balkje wel te verstaan. Daar duikt de tree (boom), in de Indogermaanse talen zo wijdverspreid, onverwachts weer op. Derde argument was en bleef mijn zegsvrouw, die in den beginne altijd van treef jes sprak. Ik heb ze in het net gehandhaafd. Want in den beginne was het woord en de ‘multinationals’ zijn volgens Schumacher het eind van alles. Zelfs van onze taal, heb ik gemerkt.

Johan van Os, Puiflijk.

Opnieuw telefoonnummers

In het septembernummer 1977 en het januarinummer 1978 van Onze Taal heb ik een artikeltje geschreven over de wijze waarop, naar mijn mening, een telefoonnummer in het Nederlands moet worden uitgesproken. Ik heb daar betoogd dat je 38 24 56 niet moet uitspreken: achtendertig - vierentwintig - zesenvijftig, maar: drie acht, twee vier, vijf zes. Om verschillende redenen.

De voornaamste: in vrijwel alle Europese talen wordt niet gezegd: achtendertig, maar dertig acht. Thirtyeight, trente-huit. Een anderstalige die hoort achten dertig en dit wil opschrijven, doet hetgeen hij in zijn eigen taal gewend is: hij schrijft eerst de 8 die hij het eerst hoort en dan de drie. Resultaat: 83. Ook talrijke Nederlanders hebben hier moeite mee.

Intussen was mij gebleken dat het een voorschrift van de PTT zelf is te zeggen: drie acht, twee vier, vijf zes en niet drie getallen van twee cijfers. In mijn tweede artikeltje heb ik toen onder andere de PTT gevraagd haar eigen voorschrift te urgeren, vooral bij de 1500 dames van 008, die dagelijks ongeveer 75.000 inlichtingen geven. Geen reactie. Daarna heb ik op 21 juni 1978 een brief geschreven naar de PTT. Geen antwoord. Ten slotte, na wat vieren en vijven, op 5 februari jl. een onderhoud met drie functionarissen van de PTT in het kantoorgebouw van het telefoondistrict 's-Gravenhage, met daarbij aansluitend een bezoek aan de informatiezaal (008) in hetzelfde gebouw.

In deze zaal, zoals ook in de overige informatiezalen in Nederland is sinds korte tijd het opzoeken van het gevraagde telefoonnummer geautomatiseerd. De informatrice luistert naar de aanvraag, drukt op enige toetsen en onmiddellijk verschijnen op het tegenover haar staande beeldscherm naam, adres, woonplaats en het gevraagde telefoonnummer. Dit nummer - en nu komt het - is niet geschreven 38 24 56, zoals in de telefoongidsen, maar 382456. De verwachting is dat daardoor geleidelijk aan het noemen van de cijfers in de hand en het noemen van getallen van twee cijfers ‘uit’ de hand zal worden gewerkt. Uit de korte praktijk, zo deelde mij een functionaris van de PTT mee, is gebleken dat de verandering al te merken is.

Door deze automatisering zullen de dames van 008 dus vanzelf steeds minder getallen gaan uitspreken en steeds meer cijfers. En dat is nu precies waar ik heen wilde. Verdere actie lijkt me daarom niet meer nodig.

J. Smits van Oijen, Den Haag.

Gezagen

‘De bevoegde gezagen van de nieuwe instituten dienen te worden gesticht door samenwerking van de besturen van de bestaande opleidingen’.

Ik wil niet verhelen dat deze zin mij allerminst heeft gesticht en bepaald niet het afgrijselijke meervoud ‘gezagen’.

Het is voor mij onbegrijpelijk dat dit woord - dat ik het laatste jaar tot mijn spijt al vaker ben tegengekomen - juist in onderwijskringen ingang heeft gevonden of misschien zelfs is uitgevonden. En ik vraag me af of dit nu zo moet. En of we over enige tijd moeten zeggen dat als de gewelden in de wereld afnemen en de gedulden van de mensen minder op de proef worden gesteld, hun gelukken en samenzijnen zullen leiden tot het aanheffen van gejuichen.

H.E.R.J. Janssen, Roermond.