Onze Taal. Jaargang 48

Onlogische negaties

‘De keeper verhinderde dat de bal niet in het doel terecht kwam’. Dit is een door C.F.P. Stutterheim onlangs in de NTg aangehaalde zin onder bovenstaand hoofd, verlengd met de woorden: ‘van de bijzin’. Het onlogische van dergelijke constructies, die je vrij geregeld leest en hoort, is mij telkens weer opgevallen. Zowel in gesproken als geschreven taal komen ze voor, bijvoorbeeld: ‘we zullen eens zien of we daar niet iets aan kunnen doen’. Onlangs hoorde ik door de radio: ‘voorkomen dat beide niet uit elkaar groeien’, uit de mond van oud-minister Vredeling. Wie erop let, kan ze veelvuldig tegenkomen. Een voorbeeld: ‘Hij geeft toe dat er wel eens spanningen zijn, en dat hem soms de gedachte bekruipt dat een buitenstaander moet oppassen niet de Toradja-cultuur kapot te maken’. (Trouw, 27-11-1978.)

Een voorbeeld in het Frans, waar Stutterheim op wijst als parallel, vond ik in Le Nouveau Testament de notre Seigneur Jésus-Christ Revu sur le texte grec

[p. 35]

par David Martin (Bruxelles M DCCC LXXVI). Les actes des saint apsôtres, chapitre XXIII, 10: ‘Et comme il se fit une grande division, Ie tribun craignant que les soldats descendissent...’ In zijn Prinzipien der Sprachgeschichte (1920) signaleert Hermann Paul dit verschijnsel als frekwent in alle talen en noemt het een ontkenning die op de betreffende plaats eigenlijk niet thuishoort, maar die veroorzaakt wordt doordat de algehele strekking van de zin negatief is. Uit de 18de eeuw haalt hij aan van Lessing: ‘Nun will ich zwar nicht leugnen, dass aan diesen Büchern nicht manches zu verbessern sein sollte’. Hij wijst erop dat verwante verschijnselen zich voordoen in het Latijn, in de Romaanse talen en elders. Het verschijnsel is dus niet tot onze taal beperkt. Hoe het te verklaren is? Het wil mij voorkomen - ook Paul is die mening toegedaan - dat wij hier met een vorm van contaminatie te doen hebben. In de geest van de spreker of schrijver dienen zich - onbewust - tegelijk twee constructies aan, een positieve en een negatieve, die beide gaan meespreken in zijn taaluiting.

G.J. Uitman, Zeist.